Mua, bán cái “danh”

VNTN - Gần đây một số báo đưa tin về vụ “200 triệu lấy được bằng tiến sĩ Y khoa” ở Thái Nguyên, đã khiến nhiều người giật mình. Từ chuyện này, dư luận lại thêm một lần bàn về chuyện mua, bán cái “danh”.

Cái “danh” - (ở đây chỉ xin giới hạn về danh tiếng) - được coi là thứ cao quí, vậy nên ở đời ai cũng mong mình có nó. Đã không ít người phải phấn đấu suốt đời mới có được cái danh. Có người gặp lúc “ba đào” đã quyết rằng, thà mất tất cả chứ không để mất cái “danh”. Xem vậy thì cái “danh” đã trở thành niềm tự hào và lẽ sống của người đời. Lại có những người theo đuổi cái danh một cách thiết thực hơn. Họ muốn có cái “danh”, để mình được xếp vào “chiếu trên”. Họ cần cái “danh” để có cái lợi. Thì ra, cũng là cái danh, nhưng với người này thì nó thanh cao, còn với người khác thì nó lại nhuốm màu trần tục.

Trước khi có nền kinh tế thị trường, có vẻ như đã có chuyện mua và bán cái “danh”. Chả thế mà người xưa có câu: “Mua danh ba vạn, bán danh ba tiền”. Nếu hiểu câu trên đơn thuần về kinh tế, thì đó là một vụ làm ăn thua lỗ. Nhưng hiểu sâu sắc hơn, thì đây là lời cảnh báo người đời rằng, tạo lập được cái “danh” thì khó, để mất nó thì rất dễ. Ngày nay, trong điều kiện nền kinh tế thị trường, có nhiều thứ vốn là phi hàng hoá cũng đã trở thành hàng hoá, trong đó có cái “danh”. Mà đã là hàng hoá, thì có hoạt động mua và bán. Do tính đặc thù của cái “danh”, nên việc mua bán nó thường diễn ra kín đáo và có giá không hề thấp.

Trở lại vụ “200 triệu lấy được bằng tiến sĩ Y khoa”. Hẳn là phải có lý do nào đó, thì nhà báo nọ mới tìm đến vị Phó giáo sư - Tiến sĩ (PGS.TS) khả kính kia (mà không phải người khác) để “gài bẫy”. Khi công luận đã lên tiếng thì nhất định các nhà quản lý sẽ phải vào cuộc. Nhưng làm thế nào mà làm rõ được sự việc này, khi bài báo chỉ đưa ra một sai phạm chưa hoàn thành; nói cách khác là sự việc mới có trong ý định, chưa thành hành vi? Hãy thử hình dung những gì diễn ra sau khi có bài báo nói trên.

Trước hết, cơ quan quản lý cấp trên sẽ yêu cầu những người có trách nhiệm trực tiếp làm rõ vụ việc và có báo cáo.

Người có trách nhiệm trực tiếp sẽ phải gặp những người có liên quan vụ việc, như nhà báo, đương sự, đồng nghiệp của đương sự và những người do PGS.TS nọ hướng dẫn và đã được nhận bằng tiến sĩ. Thật ra, không khó để tiên lượng kết quả những cuộc gặp này. Với nhà báo (trong vai “khách hàng”), chắc sẽ đưa ra những băng ghi âm, ghi hình về những cuộc trao đổi kiểu “gài bẫy”. Nhà báo đâu đã đi đến tận cùng để khẳng định là sự việc có hay không. Vì thế, nhiều lắm cũng chỉ là “dấu hiệu”, là “hiện tượng” tiêu cực mà thôi. Với đồng nghiệp của PGS.TS càng khó hơn. Họ có vượt qua được yếu tố tâm lý thì cũng không có được chứng cứ để cung cấp. Còn với đương sự cùng những người đã được vị PGS.TS nọ hướng dẫn làm luận án và được nhận bằng Tiến sĩ thì chưa hỏi cũng đã biết được câu trả lời. Thế là sự việc sẽ diễn ra theo hướng: Về hành chính và pháp lý thì không đủ cơ sở để kết luận là có hay không sai phạm; còn về dư luận thì sẽ diễn ra theo nhiều chiều. Có người cho là có “lửa” mới có “khói”, lại có người cho rằng đây chỉ là chuyện tếu táo mà thôi…

Nhân đây, xin có vài lời bàn về cái gọi là “dư luận”. Dư luận là những luồng ý kiến tự do về sự việc nào đó. Thời “Đức trị” thịnh hành, dư luận có “quyền lực” khá lớn. Ở thời ấy không ai không sợ dư luận. Vì thế, nhiều người đã tự ngăn chặn hành vi của mình ngay khi còn trong suy nghĩ. Từ ngày người ta nhấn mạnh một chiều về “Pháp trị”, coi “Đức trị” như thứ đã lỗi thời, thì dư luận không còn là thứ đáng sợ như trước nữa.

Những năm qua, việc học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh, đã mang lại những chuyển biến tích cực trong mỗi người dân Việt Nam. Nhưng tâm lý chỉ sợ pháp luật, không sợ dư luận thì lại có điều cần bàn. Thiết nghĩ, sợ pháp luật là đúng. Nhưng nếu phớt lờ dư luận, miễn sao xóa được dấu vết để không trở thành chứng cứ của sai phạm, thì đó là điều rất đáng lo. Lo bởi đó là chuyện của đạo đức, là mầm mống của tội phạm đang tiềm ẩn ở đâu đó quanh ta…

Thái Văn