Thơ lục bát Phan Thái

VNTN - Tôi chưa có dịp để thân với anh. Chỉ biết anh qua thơ. Anh giấu mình trong thơ và cũng tự bộc lộ mình qua những câu thơ gánh gồng hoài niệm và mang vác ân tình. Men làng ám vào hồn anh, vào thơ anh, thơm phảng phất. Anh chịu ơn làng, chịu ơn cái gốc rễ quê kiểng của mình. Thơ anh là tri ân điều đó. Tôi cứ băn khoăn khi cố tìm cho lục bát của anh một lời tựa, thì hình như là nó đây: Chắp tay bái lạy cánh đồng!

Một mình gọi nhớ thành tên

Phan Thái làm thơ từ nhỏ nhưng độc giả chỉ thực sự biết đến Phan Thái khi anh đã ở độ nắng quái của hoàng hôn tuổi tác. Anh viết hối hả như để trả nợ thời gian, trả nợ ân tình. Mấy năm gần đây, Phan Thái đột ngột chuyển sang lĩnh vực văn xuôi. Vài năm mà có đến ba, bốn tiểu thuyết và khá nhiều truyện ngắn. Mặc dù bút lực của anh dồi dào, song tôi nghĩ, anh có duyên hơn ở thơ. Và trong thơ, anh có duyên ở thể lục bát. Một thể dễ làm khó hay.

Lục bát Phan Thái là lục bát làng. Nó dân dã, bình dị như làng. Nó thuần nhất một thứ tình cảm trong veo đến hồn nhiên. Ở đó, chất chồng những mảnh kí ức như những đám mây lang thang, rồi một ngày hội tụ để mà mưa. Mưa trong thơ Phan Thái là phức hợp của mồ hôi và nước mắt tưới lên luống cày, đẫm những nhọc nhằn của mẹ. Phan Thái dẫn dụ người đọc về một miền kí ức mà anh gọi tên là Làng. Ngập những rơm vàng quẩn bước chân, chật những rơm rạ ngập đồng. Men làng ngai ngái một nỗi niềm cổ xưa cố hữu. Người thơ ấy mải mê với ước vọng: Về gom những thứ hơn vàng/ Ta tìm ta giữa bóng làng hanh heo! Nhớ quê như một ám ảnh thường trực trong tâm thức nhà thơ: Xa quê đã bấy nhiêu ngày/ Đêm đêm nỗi nhớ trong đầy giếng quê. Đơn giản là vì, về quê đối với Phan Thái đồng nghĩa với việc hành hương tìm lại chính mình. Ở đó, sự lam lũ trở thành bản sắc, cái nghèo làm nên truyền thống, yêu thương là gia bảo truyền đời. Về với làng là hành trình trở về với cái ngày xưa, mà dư âm của nó là men say, mật ngọt: Ngày xưa nào biết thẹn thùng/ Tiếng cười va ánh trăng rung cả làng. Với Phan Thái, ngày xưa là một kho báu mà tấm bản đồ định vị kho báu ấy, cần một độ lùi thời gian đời người, mới dần hiển lộ. Ta cảm nhận được những khoái cảm hồn nhiên của nhà thơ, trong phút giây thư thái: Mắc câu thơ dưới hiên đình/ Anh ngồi nghe chuyện chúng mình ngày xưa. Với Phan Thái, chạm vào đâu cũng là chạm vào kỉ niệm: Lối xưa cạn luống rau cần/ Chiều hoa nắng rụng đầy sân ngỡ ngàng. Đến nỗi, không kìm lòng được, nhà thơ phải thốt lên, phải tự phô mình, ít nhất là để khoe cái căn cốt chân quê của mình: Ngày xưa ơi nhớ ta không/ Ta là con của nâu sồng rạ rơm. Ý thức được nguồn cội cũng chính là sự tự ý thức về trách nhiệm của bản thân nhà thơ, là động lực để vượt qua những thăng trầm, đa đoan của kiếp người: Buồn vui theo dọc kiếp người/ Ru ta xóm mạc vẫn lời tre pheo! Đến nỗi  Mồ hôi làng mặn vào tôi/ Nén nhang giỗ họ xa rồi vẫn thơm!

Vịn lời ru mẹ để không lấm mình

Phan Thái viết nhiều về mẹ, nhiều đến cảm giác nỗi nhớ quê trong anh đồng nhất với nỗi nhớ về mẹ. Mặc dầu, hình bóng người mẹ ấy chỉ còn trong hoài niệm lãng du sương khói, khó mà hình dung được một cách vẹn toàn về gương mặt, vóc dáng, tuổi tác…, tất cả được tách ra từ những lát cắt của tâm trạng. Chỉ biết, đó là một người mẹ lam lũ, bận rộn đến độ không có lấy một phút giây thư thái, kể cả những dịp nông nhàn, những khi chiều tối, những lúc trăng lên: Quanh năm cấy hái giần sàng/ Còng lưng mẹ quẩy nắng vàng gió mưa. Công việc đồng áng chỉ một phần, phần còn lại của cái tất bật ấy là thuộc về tính cách, là thói quen đã ăn sâu vào máu: Quê nghèo tất bật nghề nông/ Mẹ ta cũng áo nâu sồng nón mê.

Người mẹ của Phan Thái cũng giống như bao bà mẹ nông thôn Việt Nam khác, hy sinh như là một phẩm chất bình dị mà cao cả của họ; yêu chồng, thương con, không băn khoăn so bì, không mảy may đong đếm: Từ trong điệu lý đi ra/ Bao bà mẹ cũng như là mẹ tôi/ Miếng trầu cay chát lên môi/ Nuôi con bằng giọt mồ hôi của lòng/ Vấn khăn lầm lụi chờ chồng/ Trăng mài nhẫy nhịp gánh gồng lệch vai.

Và cũng như bao bà mẹ kinh qua chiến tranh, người mẹ ấy chỉ biết làm quen với nỗi nhớ chồng, làm bạn với sự cô đơn vò võ: Những năm bom đạn đợi chờ/ Mẹ như cánh hạc lội bờ sông quê. Rồi cũng như rất nhiều bà mẹ khác, mẹ giấu giếm nỗi đau, nỗi khát khao hoang hoải của người thiếu phụ chờ chồng, rồi lại một mình gói kín: Giấu bao đêm rạc khuya dài/ Mẹ vò võ, khói nhang hoai bóng gầy.

Phan Thái, bằng sự nhạy cảm thi sĩ và lòng hiếu thảo, hiểu rõ hơn ai hết những vất vả cực nhọc mà người mẹ phải kinh qua, những xót xa đau đớn mà người mẹ phải chịu đựng: Bước ngang trong đục lở bồi/ Liêu xiêu mẹ cấy mồ hôi vào mùa.

Anh muốn thơ mình là liều thuốc trường sinh cho người mẹ mà anh hằng yêu quí và cảm phục. Phải yêu mẹ lắm, phải quan sát kĩ mới có thể nhận ra điều này: Nụ cười mẹ gột rêu giong/ Ngày lăn qua tấc lưng còng thành trăng!

Đây là một trong những câu hay nhất của nhà thơ viết về mẹ. Có lẽ phải quá nửa cuộc đời, qua rất nhiều những trải nghiệm ngọt bùi cay đắng, mới đủ đằm để viết lên những câu thơ đầy sâu sắc và giàu tính nhân văn đến thế.

Bao năm xa mẹ, xa quê đi đánh giặc, nổi chìm trong cuộc mưu sinh, nhà thơ muốn có thời gian để bù đắp cho mẹ, như một sự báo hiếu, mà cách thức phổ thông nhất là đón mẹ ra thành phố để tiện bề chăm lo, phụng dưỡng. Song cũng như bao bà mẹ khác, chất quê mùa rơm rạ đã thâm căn, sự bận rộn trở thành nhu cầu tự thân, bổn phận với tổ tiên trở thành ý thức. Nhà thơ nhận ra điều đó bằng những quan sát tinh tế qua sự tần tảo vô thức của người mẹ: Chải đầu mái tóc thì thưa/ Lại lau nhà, dẫu biết vừa mới lau/ Bần thần xếp chén, nhặt rau/ Cứ ngong ngóng, chỉ mong mau đến chiều.

Đi qua khói lửa chiến tranh, đi qua những truân chuyên của cuộc đời, nhà thơ chiêm nghiệm được một điều: Không có nơi nào bình yên hơn mái nhà của mẹ, không có sự thanh thản nào lớn hơn khi ở bên mẹ và không có một bài học nào giản dị mà sâu sắc hơn những lời ru của mẹ, để rồi anh đúc kết thành một triết lí: Cuộc đời còn lắm bão giông/ Vịn lời ru mẹ để không lấm mình.