Vơi nguôi nỗi niềm bên kia dốc cuộc đời

Khi còn trẻ, nhiều người không quan trọng lúc già yếu sẽ sống như thế nào nếu không có nguồn tài chính ổn định. Còn với những người sâu sắc, biết lo xa thường “phòng thân” bằng cách dành một khoản tiền nhỏ tham gia bảo hiểm xã hội (BHXH) tự nguyện, tạo nguồn tài chính ổn định, chắc chắn. Đến lúc hết tuổi lao động, bước sang bên kia con dốc cuộc đời, họ vơi nỗi lo về tài chính nhờ có “của để dành” bởi đã có BHXH chi trả tiền lương hưu hằng tháng, hỗ trợ về BHYT. Rồi khi “nằm xuống”, họ được trợ cấp mai táng và trợ cấp tuất như tất cả những người đang hưu trí…

Chông chênh khi tuổi xế chiều

 “Ráo mồ hôi là hết tiền”, đó là lời phàn nàn “treo” cửa miệng của nhiều người lao động (NLĐ) tự do. Cực nhất là khi hết tuổi lao động, sức khỏe hạn chế vẫn phải hằng ngày đi phụ hồ, bưng bê trong nhà hàng, làm bảo vệ hoặc đi cày cấy, hái chè thuê… đủ việc nặng nhẹ khác nhau, bởi nghỉ làm là nghỉ ăn. Chỉ đến khi về già, thân thể ê mỏi, xương khớp đau nhức, thường xuyên phải đi bệnh viện mới ân hận nhận ra lúc trẻ còn sung sức thì chủ quan chưa đưa ra được quyết định thông thái cho tương lai của bản thân. Tủi nhất là tận mắt chứng kiến nhiều người quanh mình khi hết tuổi lao động, không phải đi làm vẫn có tiền lương hưu hằng tháng, có BHYT và lúc chết được hỗ trợ mai táng, con cháu được hưởng tiền trợ cấp tuất. Những nỗi niềm này giờ nhiều người đang thấm thía.

Ông Nguyễn Văn Minh, phường Phú Xá (TP. Thái Nguyên) là một trường hợp như vậy. Ông chia sẻ: Ngày còn trẻ, có sức, tôi đi phụ hồ. Nay 65 tuổi vẫn đi phụ hồ. Nhưng chỉ làm được hôm khỏe. Hôm yếu mỏi tôi ở nhà phụ giúp con cháu cơm nước. Do đi làm không đều, người phụ trách nhóm thợ cũng không muốn thuê. Từ 2 tháng nay tôi ở nhà ăn nhờ con cháu… Cùng ở phường Phú Xá, bà Đỗ Thị Lý phấn chấn: Tôi cũng là lao động tự do, nhưng nhờ tham gia BHXH tự nguyện nên tôi có điểm tựa tài chính chắc chắn. Từ 3 năm nay tôi được nhận lương hưu hằng tháng. Rất thoải mái tư tưởng vì mình tự chủ được về tài chính, không phải phiền đến con cháu cho đến lúc nhắm mắt xuôi tay.

Chỉ khi hết tuổi lao động, nhiều người mới thấm thía về các chính sách an sinh xã hội của Nhà nước, trong đó có chính sách BHXH tự nguyện. Một chính sách nhân văn được ngành Bảo hiểm xã hội Việt Nam triển khai trên toàn quốc từ năm 2008. Tỉnh Thái Nguyên không nằm ngoài cuộc. Sau 16 năm triển khai, người dân Thái Nguyên không còn xa lạ, nghi hoặc về lợi ích khi tham gia BHXH tự nguyện. Nhất là khi được tận mắt chứng kiến các trường hợp là lao động tự do, hoặc các trường hợp là NLĐ làm việc trong cơ quan Nhà nước, trong doanh nghiệp, HTX… ngồi uống trà mà chuông điện thoại reo vui tai báo tiền lương hưu vừa “đổ” vào tài khoản. Hai hoàn cảnh chợt trở nên khác biệt, bột phát những lời nói mang tính chất suy bì giữa hai cảnh đời vì có lương hưu và không có lương hưu.

Đương nhiên số tiền lương hưu được hưởng phụ thuộc vào mức tham gia của người lao động với điều kiện đủ thời gian quy định của ngành BHXH. Nhìn ruộng đồng vùi trong bùn đất, bà Lê Thị Nhinh, xóm Bến Đò, xã Linh Sơn (TP. Thái Nguyên) tiếc nuối: lúa, ngô, hoa màu tả tơi sau bão lũ. Giá như ngày còn trẻ vợ chồng chăn lợn, trồng rau màu để ra mỗi năm được vài mươi triệu đồng, dư sức bỏ ra một khoản tiền nhỏ để mua BHXH tự nguyện thì… giời đất có mang thiên tai đến hành tỏi mùa màng, sức khỏe có suy giảm thì mình vẫn có tiền lương hằng tháng để trang trải cuộc sống.

Chuyện tham gia BHXH tự nguyện, ông Nguyễn Văn Quân, chủ hộ kinh doanh tại chợ Thanh Xuyên, phường Trung Thành (TP. Phổ Yên) chia sẻ: Hơn 40 năm buôn bán, kiểm lại tháng nào tôi cũng đạt doanh thu hơn 20 triệu đồng. Chủ quan vì mình là người làm ra tiền nên tôi không tham gia BHXH tự nguyện. Giờ cao tuổi, mỗi lần thấy các ông bà cùng khu phố đi lấy lương hưu, tôi nhận ra mình đã sai lầm vì không tham gia BHXH tự nguyện. Còn bà Phan Thị Minh Thu, chủ xạp rau xanh ở chợ Thái (TP. Thái Nguyên) phàn nàn: Tôi biết lợi ích khi tham gia BHXH tự nguyện, nhưng tiếc “con săn sắt” nên không “bắt được con cá rô”. Thỉnh thoảng cũng thấy nuối tiếc vì mình thơ ơ với một loại hình bảo hiểm mang lại lợi ích thiết thực cho chính mình lúc tuổi già.

Chuyện gần chuyện xa

Rất gần gũi, thiết thực, nhưng BHXH tự nguyện không phải dễ dàng phủ sóng đến tất cả những người lao động tự do. Bởi thực tế xã hội có nhiều loại hình bảo hiểm nặng tính thương mại hơn ý nghĩa an sinh xã hội. Hệ quả là làm cho nhiều người “dị ứng” khi nhắc đến bất kỳ một hình thức bảo hiểm nào, trong đó có BHXH tự nguyện. Chính vì thế đội ngũ những người làm công tác truyền thông, vận động người lao động (NLĐ) tự do tham gia mua BHXH tự nguyện gặp không ít khó khăn. Rồi bằng giải pháp phân nguồn đối tượng tiềm năng, kiên trì vận động, linh hoạt trong tuyên truyền, lấy người đã được hưởng lợi ích làm minh chứng thuyết phục. Đặc biệt BHXH tỉnh Thái Nguyên nhận được sự đồng tình ủng hộ, hỗ trợ của các cấp, ngành địa phương. Cùng thời gian, BHXH tỉnh từng bước gây dựng, củng cố niềm tin cho NLĐ tự do khi tham gia loại hình bảo hiểm này.

 Trò chuyện với chúng tôi, ông Vũ Đức Hòa, tổ 6, phường Trung Thành (TP. Thái Nguyên) không giấu giếm: Vì thời gian tham gia đóng BHXH không phải ngày mai, ngày mốt, nên ban đầu có chút phân tâm. Nhưng khi được cầm sổ hưu, được thực lĩnh tiền trợ cấp hưu trí thì tôi hoàn toàn tin tưởng vào BHXH tự nguyện. Đến nay tôi đã có gần 5 năm được hưởng lương hưu và thầm cảm ơn mình đã sáng suốt… Thực tế có nhiều NLĐ vì một lý do nào đó phải dở dang công việc, hưu chưa đến, nghỉ mất sức cũng không xong, bản thân lại có khá nhiều năm tham gia BHXH bắt buộc nhưng chưa đủ thời gian thụ hưởng chế độ hưu trí, nên tự nguyện tham gia đóng nối BHXH để chờ đến tuổi được hưởng lương hưu như mọi người. Bà Tạ Thị Khánh Hà, tổ 6, phường Tân Lập (TP. Thái Nguyên) cho biết: Tôi chủ động đóng nối đến 55 tuổi thì “khóa sổ đầu đóng, mở sổ đầu nhận”. Hiện tôi đã được hưởng lương hưu từ hơn 5 năm nay. 

Trò chuyện với chúng tôi, ông Đỗ Văn Ninh, tổ 15, phường Quang Trung (TP. Thái Nguyên) nói như tâm sự: Trước đây tôi công tác ở Công ty Lâm nghiệp Bắc Thái, do đơn vị giải thể. Lúc đó có 2 phương án cho NLĐ chúng tôi lựa chọn: Nhận tiền trợ cấp một lần hoặc tiếp tục tự nguyện tham gia đóng BHXH. Một số người chọn phương án nhận tiền trợ cấp một lần để lấy vốn liếng buôn bán, hoặc chăn nuôi thì nay “tay làm hàm nhai”. Còn tôi tiếp tục tham gia BHXH tự nguyện cho đến năm đủ tuổi nghỉ hưu. Bây giờ hằng ngày đi chơi cũng được Nhà nước trả lương. Một lần đứa cháu ngoại 7 tuổi nói với tôi về ước mơ của mình trong tương lai. Cháu nói: Sau này lớn khôn cháu sẽ phấn đấu như ông để được làm “nghề hưu trí”.

Ngộ nghĩnh trẻ thơ, bởi không thấy ông đi làm như bố mẹ, nhưng vẫn được lĩnh lương đều đặn hằng tháng nên cháu bé mơ ước làm “nghề hưu trí...”. Nhưng để được hưởng chế độ hưu trí như ông Ninh, NLĐ tự do phải theo đuổi đủ thời gian tham gia BHXH tự nguyện, cùng đó là việc duy trì mức đóng góp nhất định cho mỗi tháng. Mức đóng BHXH tự nguyện cao, thấp tùy thuộc vào khả năng kinh tế gia đình của người tham gia. Theo quy định của Luật BHXH: Mọi công dân Việt Nam từ đủ 15 tuổi trở lên không thuộc đối tượng BHXH bắt buộc đều có quyền tham gia BHXH tự nguyện. Ưu việt của chính sách này đối với NLĐ tự do khi tham gia BHXH tự nguyện là được Nhà nước hỗ trợ kinh phí đóng góp hằng tháng. Với các mức hỗ trợ: 30% cho NLĐ thuộc hộ nghèo; 25% cho NLĐ thuộc hộ cận nghèo; 10% cho các đối tượng còn lại. Theo đó, tính ở mức tham gia thấp nhất, NLĐ thuộc hộ nghèo đóng 231.000 đồng/tháng; hộ cận nghèo đóng 247.500 đồng/tháng; các đối tượng khác đóng 297.000 đồng/tháng.

Và những con số ý nghĩa

Ghi nhận trong những năm gần đây trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên ngày càng có nhiều người dân tham gia BHXH tự nguyện. Nếu như năm 2022 trên toàn tỉnh có 27.442 người tham gia, thì năm 2023 có 33.562 người tham gia, tăng 6.120 trường hợp. Năm 2024, tính đến hết tháng 9 trên toàn tỉnh có 30.458 người tham gia BHXH tự nguyện, đạt gần 70% chỉ tiêu kế hoạch trên giao. Nhiều địa phương có số người tham gia BHXH tự nguyện đạt chỉ tiêu kế hoạch cao như: Huyện Định Hóa năm 2023 có 2.877 người, đạt hơn 101% kế hoạch trên giao; từ đầu năm đến hết tháng 9/2024 có 3.602 người, đạt gần 76% kế hoạch trên giao. TP. Phổ Yên năm 2023 có 5.018 người, đạt gần 105% kế hoạch trên giao; từ đầu năm đến hết tháng 9/2024 có 5.734 người, đạt hơn 84% kế hoạch trên giao. Huyện Phú Bình năm 2023 có 2.301 người, đạt gần 82% kế hoạch trên giao; từ đầu năm đến hết tháng 9/2024 có 2.465 người, đạt gần 61% kế hoạch trên giao…

Đó là những con số minh chứng thể hiện rõ vai trò, trách nhiệm, năng lực, uy tín của ngành BHXH tỉnh Thái Nguyên; đồng thời thể hiện rõ trong những năm gần đây nhận thức của người dân về BHXH tự nguyện đã rõ ràng, không còn là nỗi niềm lo lắng với bao NLĐ khi bước sang bên kia con dốc của cuộc đời, bằng cách khi còn trẻ, có sức lao động họ đã biết dành một khoản tiền tiết kiệm hằng tháng để tham gia BHXH tự nguyện. Đặc biệt trong số người tham gia BHXH tự nguyện, có hàng nghìn người có thời gian làm công nhân tại các doanh nghiệp trong, ngoài tỉnh từ 2 năm đến hơn 10 năm. Khi đến rút tiền trợ cấp BHXH một lần, được cán bộ BHXH tuyên truyền đã hiểu đầy đủ hơn về lợi ích lâu dài, đăng ký tiếp tục đóng cộng nối BHXH tự nguyện. Mức đóng được cán bộ BHXH vận động tham gia phù hợp với khả năng kinh tế của gia đình. Không khuyến khích NLĐ tự do tham gia ở mức quá cao khi họ chưa có việc làm ổn định. Vì lợi ích cho mỗi người khi hết tuổi lao động, và vì mục đích an sinh xã hội, BHXH tỉnh Thái Nguyên tiếp tục nối dài cánh tay về các vùng nông thôn, miền núi, với cam kết mang lại nhiều lợi ích nhất cho NLĐ tự do khi bước sang bên kia con dốc tuổi tác cuộc đời.

Luôn đồng hành với người lao động

Trao đổi với chúng tôi, bà Lò Thị Hoán, Giám đốc BHXH tỉnh Thái Nguyên cho biết: Thông qua các hoạt động truyền thông, BHXH tự nguyện đã trở nên thân thiện hơn với đa số NLĐ tự do. Nhưng để thu hút ngày càng nhiều người tham gia và được hưởng lợi từ loại hình bảo hiểm này, ngoài đẩy mạnh công tác tuyên truyền, đơn vị chú trọng việc mở rộng phạm vi, đối tượng tham gia; tăng cường tổ chức các hoạt động tập huấn, đào tạo, bồi dưỡng nâng cao nghiệp vụ, kỹ năng cho đội ngũ nhân viên, cộng tác viên trong tiếp cận, vận động người dân tham gia. Đặc biệt quan tâm là công tác cải cách hành chính, từng bước tinh gọn bộ máy, lấy hiệu quả công việc làm mục tiêu. Các thủ tục hành chính gọn nhẹ, rõ ràng, từ đó mở ra nhiều cánh cửa để NLĐ tự do dễ dàng tiếp cận được với BHXH tự nguyện.

Thời công nghệ số, việc tham gia BHXH tự nguyện cũng trở nên giản đơn, thiết thực hơn. Ngoài hình thức truyền thống là trực tiếp nộp hồ sơ, đóng tiền BHXH tự nguyện theo quy định tại tổ chức dịch vụ được ủy quyền thu, còn có thể tham gia bằng hình thức trực tuyến, không mất thời gian, không mất chi phí cho việc đi lại làm thủ tục nộp tiền. Từ năm 2023 đến hết tháng 9 năm 2024, trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên đã có gần 5.000 người đóng tiếp BHXH tự nguyện thông qua hình thức này. Chia sẻ với chúng tôi, ông Hoàng Văn Trung, chủ hộ buôn bán hàng tiêu dùng ở thị trấn Chợ Chu (Định Hóa) phấn chấn: Gần 10 năm tham gia BHXH tự nguyện, nhưng gần 10 tháng nay tôi không phải mang tiền đến địa điểm ủy quyền thu của BHXH như trước đây. Tôi ở nhà bán hàng và đóng BHXH qua mạng internet.

Luôn luôn hướng đến lợi ích của người lao động, đó chính là mục tiêu của ngành Bảo hiểm xã hội nói chung, vì một tuổi già giảm thiểu gánh nặng tài chính.

Phóng sự của Phạm Ngọc Chuẩn