Thương sao món Tẻo quê nghèo

Chiều dần nhạt nắng, trên bãi đất trống nơi có cây trứng cá xanh mướt bắt đầu xuất hiện bóng dáng một nhóm trẻ con. Chúng ríu rít “chia việc” cho nhau: “Cái An mắt tinh, ở dưới quan sát, xem chỗ nào có quả chín thì chỉ điểm. Tao leo trèo giỏi, xin đảm nhận vị trí leo cây hái quả. Còn thằng Quốc Anh nhanh tay, bưng rổ hứng quả sao cho khéo, đừng để quả rơi. Mà cấm đứa nào được ăn trước đấy nhé. Đợi tao xuống rồi cả bọn cùng nhau ăn. Nhớ chưa?”. Long nói một lèo rồi leo tót lên cây.

Ba đứa trẻ phối hợp nhuần nhuyễn lắm nhưng rổ quả trên tay thằng Quốc Anh vẫn cứ nhẹ tênh. Chẳng phải do Quốc Anh “bất tín”, lén ăn vụng, mà bởi vì cây trứng cá đã vãn quả rồi. Kể từ khi quả trứng cá đầu tiên của mùa vụ mới chuyển màu, đều đặn hôm nào cũng có vài tốp trẻ con tíu tít dưới gốc cây. Và nhóm thằng Long chỉ là một trong số đó. Nhìn ba đứa trẻ chia nhau mấy quả chín cuối cùng rồi chép miệng thòm thèm mà tôi chợt nhớ chính mình của những ngày thơ bé. Cũng lập hội, kết nhóm và dắt díu nhau đi tìm hái quả nọ, quả kia.

Ngày ấy đa phần dân làng tôi đều làm nông hoặc làm những công việc lao động chân tay với đồng lương ít ỏi nên cuộc sống không mấy dư dả. Và chính bởi vậy nên đám trẻ quê nghèo chúng tôi chẳng mấy khi được thưởng thức những thứ quà vặt xịn sò thơm mùi phố thị. Chúng tôi chỉ có ngô, khoai, lạc nơi đồng ruộng thênh thang; những trái cây dại nơi bờ rào, bờ suối, triền đồi; những quả ngon được trồng trong vườn nhà hoặc nhà… hàng xóm cùng món Tẻo chứa đầy ký ức thân thương.

Tẻo là một món gỏi quả vô cùng hấp dẫn. Tôi không biết ai là người đã sáng tạo ra món Tẻo, cũng chẳng rõ Tẻo có tự bao giờ và tại sao lại được gọi như thế nhưng tôi biết để có một mẹt Tẻo ngon đúng điệu, ăn rồi lại muốn ăn thêm thì nhất định phải có đủ sáu vị: chua, cay, mặn, ngọt, đắng, chát. Đầu tiên là chua. Thứ quả dễ kiếm mang vị chua thường là dâu tằm xanh, sấu xanh, quéo, chanh, nhót, khế chua, cóc. Tiếp theo, vị chát đến từ dái mít, chuối xanh, cà pháo. Vị ngọt từ quả trứng gà hoặc đu đủ ương. Vị mặn, cay đến từ chén muối ớt được giã thật nhuyễn. Và vị đắng nhè nhẹ ấp ủ trong những tàu lá đu đủ non và lá chanh bánh tẻ. Ngoài những quả trên thì có thể cho thêm các loại quả khác tùy thích nhưng nên là thứ quả xanh, tươi và giòn.

Chúng tôi thường ngồi ăn Tẻo ở nơi mát mẻ như sân giếng hoặc quanh những gốc cây lớn cạnh bờ ao. Sau khi cả bọn đã kiếm đủ nguyên liệu, nhóm con trai phụ trách việc múc nước, rửa quả và giã muối ớt, hội con gái thì lo sơ chế và bày biện sao cho thật đẹp mắt. Thường thì chúng tôi sẽ thái lát mỏng hầu hết các nguyên liệu (trừ dâu tằm, nhót, lá chanh và lá đu đủ), những loại quả nhiều nhựa như trứng gà, chuối,… thì phải gọt vỏ, ngâm nước một lúc cho sạch nhựa rồi mới thái. Xong xuôi, cả nhóm ngồi xúm lại quanh mẹt Tẻo tươi roi rói, vừa ăn vừa nói đủ thứ chuyện trên đời. Những lát quả với mùi vị đặc trưng được gói ghém trong tàu lá đu đủ non mơn mởn, điểm thêm chút lá chanh thơm lừng, chấm đẫm muối ớt, quyện hòa vào nhau theo từng lượt nhai rồi bùng nổ trong khoang miệng. Đứa không ăn được cay thì bắt đầu sụt sịt lau nước mũi, số còn lại xuýt xoa: Thật đã đời!

Trong tất thảy những lần ăn Tẻo, tôi nhớ nhất lần thằng Minh hái trộm đu đủ nhà tôi. Lần đó, tôi không dám xin bố mẹ hái quả đu đủ ương duy nhất mà chúng tôi tìm thấy, vì nó mọc trên cây đu đủ giống mới mà bố tôi đã hết lòng chăm sóc. Ấy thế mà bất chấp sự phản đối của tôi, Minh vẫn nhất quyết trộm hái cho bằng được để rồi bị bố tôi bắt tại trận. Cậu bạn hoảng quá vội bỏ chạy, chân trước giẫm chân sau, luống cuống thế nào lại ngã ùm xuống cái bể chứa… phân trâu hôi rình khiến chúng tôi được trận cười vỡ bụng.

Mới đó mà đã hơn chục năm trôi qua. Nhóm trẻ ngày nào giờ đã lớn và hầu hết đã lập gia đình. Trách nhiệm cùng những nỗi lo thường nhật khiến chúng tôi phải tạm rời xa những thú vui ngày thơ ấu. Nhưng mỗi khi vô tình bắt gặp một hình ảnh quen thuộc, lòng tôi lại đau đáu mong chờ một ngày không xa, nhóm chúng tôi lại được ngồi tụm bên mẹt Tẻo, cùng nhau ôn lại chuyện ngày xưa…