Tháng củ mật

Hồi ấy, một cô bé chưa hiểu chuyện như tôi thường nghe người lớn nói về “Tháng củ mật” như một quãng thời gian đầy vất vả nhọc nhằn cùng những nỗi lo âu cánh cánh trong lòng. Thế nhưng với lũ trẻ chúng tôi, lại thấy tháng củ mật, nghĩa là tháng cuối của năm âm lịch thật đơn giản, bình thường như tất cả các tháng trong năm, hơn nữa, còn pha thêm niềm vui được đón tết đang ngày một đến gần.

Tháng củ mật thường có rét đại hàn, cái rét như cắt da, cắt thịt, rét buốt như kim châm. Nên vào tháng ấy, ở quê tôi nhà nào nhà nấy đều có một đống lửa bằng những khúc củi gộc, đượm than, sưởi ấm cả nhà. Vui nhất là trên đầu hồi, hay góc bếp của hầu hết mọi gia đình luôn lúc lỉu, lăn lóc những chùm khoai lang Hoàng Long đang kì vào mật. Khi những củ khoai lang béo nục được vùi trong than đã xem xém cũng là lúc những cái miệng háu ăn trẻ con chúng tôi không thể nào cưỡng nổi mùi thơm quyến rũ lan tỏa khắp nhà. Với lũ trẻ chúng tôi thì tháng củ mật chính là những ngày tháng ngọt lịm của khoai Hoàng Long đầy no ấm bên bếp lửa chứ không phải là nỗi lo âu của người lớn.

Minh họa: Đ.T

Ngày ấy, đầu óc ngây thơ của chúng tôi thường hình dung tháng củ mật có nghĩa là tháng của những củ khoai mật trong bếp lửa. Cũng còn một chuyện nữa là tháng củ mật cũng chính là tháng mà những vạt chè xanh tốt của miền quê chè chúng tôi đang kỳ ngủ đông. Người quê chè bảo: Gọi là "ngủ đông" nhưng thực ra những cây chè không ngủ mà là quãng thời gian chè tích tụ nguồn sinh lực từ đất, từ không khí và cả từ nắng, gió, từ cái rét căm căm của thời tiết cuối năm để chuẩn bị cho sự đơm chồi, nảy búp vào mùa xuân năm sau. Trong tâm khảm của người quê chè chúng tôi, tháng củ mật còn là tháng của sự chờ đợi và hi vọng. Đó là tháng củ mật của riêng những người xứ trà quê tôi.

Nhưng quả thật, vào cái tháng củ mật ấy, chúng tôi luôn thấy người lớn tất bật, lo toan đủ mọi điều. Nào chuyện đồng áng, chuyện làm ăn, chuyện nhà cửa, công nợ... Lúa ngô, khoai sắn đã được cất gọn trong bồ, trong ang. Rồi việc sửa sang, dựng nhà, dựng vợ gả chồng, cưới hỏi, xây mới hay cải táng mộ phần báo hiếu tổ tiên… cũng phải hoàn tất trong tháng ấy. Người đi làm mướn xa cũng đã nhận được tiền công trở về lo sắm sửa nhà mình. Ai vay, ai nợ cũng lo mà thu trả cho xong.

Tôi hiểu thêm tháng củ mật là sự thu về của tất cả những gì người ta đã vất vả suốt một năm mà có được. Còn bọn trẻ lau nhau chúng tôi thì chí ít đứa nào cũng được bộ quần áo mới, giầy dép mới diện Tết. Ngoài ra, tháng củ mật còn là tháng của sự sum vầy. Chú bác, anh em từ khắp miền đất nước thường trở về quê hương đoàn viên trong đầm ấm nghĩa tình. Củ mật là thế. Tất bật lo toan mà thơm thảo, ngọt bùi biết mấy.

Cũng có một điều khó quên, như trở thành thông lệ là cứ vào tháng củ mật là bà con thôn xóm lại nhắc nhở nhau cất giữ của nả cẩn thận để đề phòng trộm cắp. Vào tháng ấy, gia đình nào hớ hênh, chủ quan thì thường bị mất trộm. Đã nhiều lần tôi được chứng kiến có nhà mất thóc gạo, gà vịt. Chó nuôi để trông nhà cũng bị bọn trộm bắt. Cả gan hơn chúng còn dắt cả trâu, bò xuống bãi sông làm thịt. Vì vậy, mỗi khi đi đâu xa, người lớn thường căn dặn con cháu rất kỹ lưỡng: "Nhớ trông nhà cẩn thận. Người lạ đến không được mở cổng cho vào nhà". Thì ra tháng củ mật còn phải hết sức cẩn mật, cảnh giác kẻ gian nữa.

Khi lớn lên, tôi mới hiểu làm gì có củ nào là “củ mật” ngọt ngào giữa muôn loài củ: củ sắn, củ khoai, củ từ, hay củ hành, củ tỏi ... Theo nghĩa Hán - Việt “củ” có nghĩa xem xét, kiểm soát, còn “mật” là kín, khít, nghĩa là cẩn mật, không để lộ, để thất thoát. Có lẽ từ xa xưa, đúc kết trong cuộc sống cộng đồng, người ta đã rút ra bài học cứ vào tháng Chạp là tháng có rất nhiều trộm đạo nên các quan phủ, quan huyện hoặc lí trưởng thường hay nhắc nhở người dân cần cẩn mật, các tuần đinh phải tăng cường kiểm soát để phòng trộm cắp. Từ đó đã hình thành một tập quán nói về tháng củ mật như vậy.

Tháng củ mật có ngọt bùi, chua chát, có vui, buồn, có thành, bại và có cả sự cảnh giác, lo âu… Nhưng với riêng tôi, mỗi tháng củ mật về, tâm hồn lại xao xáo trong bao ý nghĩ an lành, trong tâm niệm về một mùa xuân sau đầy tươi sáng.

Ngô Thúy Hương