Rút BHXH một lần - được trước mắt, thiệt lâu dài

Mất đi cơ hội được hưởng lương hưu, mất đi cơ hội được cấp thẻ BHYT miễn phí, số tiền nhận về thấp hơn số tiền đã đóng, đối mặt với nỗi lo là gánh nặng cho con cháu khi về già… là những điều người lao động phải đối mặt khi rút BHXH một lần.

Gia tăng tình trạng hưởng BHXH một lần

Có thâm niên gần 10 năm làm việc cho một công ty may mặc, kể từ khi dịch COVID-19 bùng phát, chị Lưu Thị Huyền (xã Linh Sơn, TP. Thái Nguyên) nhiều lần phải nghỉ làm ngắt quãng do công ty không có việc. Cuối năm 2021 chị xin nghỉ việc hẳn để tìm cho mình công việc mới. Tuy nhiên, công việc mới không được thuận lợi, cứ dăm ba tháng chị Hoài lại buộc phải đổi việc. Chị Hoài vốn đã phải rất khó khăn mới có thể cân đối sinh hoạt trong gia đình. Nay, nguồn thu nhập ổn định từ lương hàng tháng không còn, cộng với 2 đứa con đều đang cuối cấp, chi phí cho việc học khá tốn kém. Không có chỗ để xoay xở, chị Hoài quyết định rút BHXH một lần. Năm 2022, số tiền BHXH chị được lĩnh về là hơn 90 triệu đồng. Một con số không nhỏ so với hoàn cảnh của chị thời điểm đó. Nhưng, không lâu sau, chị Hoài đã ân hận với quyết định của mình.

Chị tâm sự: Hơn 90 triệu cũng chỉ giúp tôi trang trải được vài tháng. Chưa bao giờ tôi thấm thía câu “miệng ăn núi nở” như khi đó. Dù đã rất dè xẻn trong chi tiêu, sinh hoạt nhưng số tiền từ rút BHXH một lần cũng hết nhẵn sau vài tháng. Giá mà khi đó tôi cố gắng tìm cách xoay xở để vượt qua thời điểm khó khăn ấy! Công việc lao động tự do bấp bênh, giờ cơ hội để sau về già có lương hưu cũng không còn… Chị Hoài bỏ lửng câu nói, thở dài khi nghĩ về tương lai.

Những trường hợp như chị Hoài không phải là hiếm gặp. Số liệu từ BHXH tỉnh cho thấy, cả nước nói chung và trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên nói riêng tình trạng người lao động thanh toán BHXH một lần có xu hướng gia tăng. Chỉ tính giai đoạn 2021 - 2022 và 6 tháng đầu năm 2023, số người hưởng BHXH một lần đã là 23.988 người. Đáng ngại là số liệu tăng dần theo thời gian. Nếu năm 2021 có 8.110 người rút BHXH một lần, thì năm 2022 đã là 9.459 người. Con số càng báo động hơn khi 6 tháng đầu năm 2023 số người đề nghị được rút BHXH một lần đã lên tới con số 6.419 người. Như vậy, tính bình quân số người hưởng BHXH một lần năm sau cao hơn năm trước khoảng trên 12%.

Cũng theo đánh giá của cơ quan chuyên môn, tình trạng hưởng BHXH một lần gia tăng có nhiều nguyên nhân, bao gồm cả nguyên nhân khách quan và nguyên nhân chủ quan, trong đó có yếu tố liên quan đến quy định về chính sách, pháp luật và thủ tục hành chính như: hồ sơ, thủ tục thanh toán đơn giản, dễ dàng, mức hưởng cao; thời gian đóng BHXH tối thiểu để hưởng lương hưu dài; người lao động trẻ đa số còn nghĩ đến quyền lợi trước mắt chưa lo cho tương lai khi hết tuổi lao động.

Một tác nhân nữa ảnh hưởng mạnh mẽ dẫn đến tình trạng này là trong giai đoạn 2020 - 2021 nền kinh tế bị ảnh hưởng nặng nề bởi dịch bệnh COVID-19. Nhiều doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp kinh doanh ở các ngành nghề sử dụng nhiều lao động, bị ảnh hưởng lớn như: du lịch, khách sạn, vận tải, giáo dục, may mặc... ngừng hoạt động hoặc sản xuất, kinh doanh cầm chừng. Điều này đồng nghĩa với việc người lao động thiếu việc làm, mất việc làm gia tăng. Số lao động mất việc làm không có cơ hội tái tham gia thị trường lao động là nguyên nhân làm gia tăng số người hưởng BHXH một lần. Lý do chủ yếu của họ là rút BHXH một lần để trang trải cuộc sống trước mắt.

Hậu quả lâu dài khi hết tuổi lao động

Trong số những người chọn hưởng BHXH một lần mà chúng tôi biết, nhiều người vì hoàn cảnh khó khăn chẳng thể đừng, nhưng ngược lại cũng không ít người lại vì lý do có vẻ không mấy cấp thiết như đổi xe, nâng cấp nơi ở trọ. Có người rút BHXH một lần vì “thấy bạn em rút nên em cũng rút” mà không để tâm tìm hiểu, lắng nghe tư vấn về những thiệt thòi sẽ phải đối mặt khi đưa ra lựa chọn này.

Để người lao động hiểu rõ hơn về những hậu quả nếu chọn hưởng BHXH một lần, chúng tôi đã tìm đến những kiến giải của ông Nguyễn Hồng Trường, Phó Giám đốc BHXH tỉnh. Theo ông Trường, người lao động sẽ phải đối mặt với 5 thiệt thòi nếu hưởng BHXH một lần bao gồm:

Người lao động sẽ mất đi cơ hội hưởng lương hưu – nguồn thu nhập ổn định, bền vững khi về già. Và, rất có thể họ sẽ trở thành gánh nặng cho con cháu. Bên cạnh đó, họ cũng sẽ mất đi cơ hội được cấp thẻ BHYT. Bởi theo quy định chỉ người hưởng lương hưu mới được cơ quan BHXH cấp thẻ BHYT miễn phí đến trọn đời. Trong khi đó, ai cũng biết độ tuổi về hưu là độ tuổi dễ gặp những sự cố về sức khoẻ hơn khi nào hết. Thiệt thòi thứ ba mà người lao động phải chịu khi hưởng BHXH một lần là số tiền BHXH được nhận sẽ thấp hơn với số tiền đã đóng. Thân nhân người lao động không nhận được trợ cấp mai táng cũng như trợ cấp tuất khi không may người lao động qua đời. Theo quy định hiện hành thì trợ cấp mai táng phí bằng 10 tháng lương cơ sở (tương đương với 18 triệu đồng). Người lao động cũng sẽ không được cộng nối thời gian tham gia BHXH đối với quãng thời gian đã hưởng BHXH một lần để hưởng lương hưu trong trường hợp người lao động tái tham gia BHXH trở lại.

Số lượng người lao động hưởng BHXH một lần trong giai đoạn 2021 đến tháng 6/2023 chủ yếu tập trung đông nhất ở nhóm tuổi từ trên 20 đến 40 tuổi. Theo dự báo của ngành BHXH thì xu hướng hưởng BHXH một lần sớm vẫn có thể tiếp tục gia tăng. Để hạn chế tình trạng này, BHXH tỉnh đã triển khai nhiều giải pháp như: Tiếp tục tăng cường sự phối hợp giữa các sở, ngành liên quan đẩy mạnh tuyên truyền về chính sách BHXH qua các phương tiện truyền thông, các trang thông tin của tỉnh. Ngay tại bộ phận một cửa của BHXH từ tỉnh đến huyện, thành đều có cán bộ tư vấn và tuyên truyền cho người lao động khi đến thanh toán BHXH một lần để người lao động nhận thức rõ hơn về ý nghĩa của chính sách BHXH.

Cùng với đó là các giải pháp nhằm củng cố niềm tin, tăng mức độ hài lòng của người tham gia vào hệ thống BHXH. Tăng cường sự liên kết giữa các chính sách BHXH, chính sách Bảo hiểm thất nghiệp, việc làm theo hướng hỗ trợ người lao động duy trì việc làm, sớm đưa người thất nghiệp trở lại thị trường lao động. BHXH tỉnh thường xuyên phối hợp với các tổ chức dịch vụ thu BHXH, BHYT (Bưu điện, Viettel, PVI...) tổ chức các hội nghị truyền thông tại xóm, tổ dân phố, xã, phường để tuyên truyền, vận động người đang bảo lưu thời gian đóng BHXH để tiếp tục tham gia BHXH tự nguyện.

Mặt khác, tham gia ý kiến với các bộ, ngành nghiên cứu, hoàn thiện các chế độ chính sách BHXH, trong đó xem xét sửa đổi Luật BHXH theo hướng giảm thời gian đóng BHXH để hưởng lương hưu ở mức tối thiểu từ 20 năm như hiện nay xuống còn 15 năm, thậm chí là 10 năm theo tinh thần Nghị quyết số 28-NQ/TW ngày 23/5/2018 của Ban Chấp hành Trung ương về cải cách chính sách BHXH.

Khi những giải pháp trên được thực thi và áp dụng chắc chắn sẽ góp phần tăng mức độ hấp dẫn của chính sách BHXH (trong đó có BHXH tự nguyện), giúp người lao động dễ dàng đạt được điều kiện để hưởng lương hưu, hạn chế nhận BHXH một lần.

“Hãy ngừng thanh toán BHXH một lần, để bảo lưu thời gian sau đó đóng tiếp khi có điều kiện, để khi đủ điều kiện được nhận lương hưu và được cấp thẻ BHYT giúp chăm sóc sức khỏe, tự chủ về tài chính khi về già”.

Sa Mộc