Chống tham nhũng và phương án mới về xử lý tài sản bất minh

VNTN - Sau nhiều vòng "vật vã", dù có thêm phương án mới nhưng cả cơ quan soạn thảo và cơ quan thẩm tra dự án Luật Phòng chống tham nhũng (sửa đổi) vẫn quyết định đưa hai phương án xử lý tài sản bất minh đề nghị Ủy ban Thường vụ Quốc hội báo cáo cấp có thẩm quyền cho ý kiến.

Chủ nhiệm Uỷ ban Tư pháp Lê Thị Nga trình bày quan điểm

của cơ quan thẩm tra dự án luật.

Trong phiên họp thứ 26, chiều 10/8 Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã thảo luận về vấn đề khó nhất của dự thảo Luật Phòng chống tham nhũng (sửa đổi).

Đây là dự án luật đã được Quốc hội cho ý kiến lần thứ hai tại kỳ họp tháng 5 vừa qua, sau đó Ủy ban Thường vụ Quốc hội tiếp tục xem xét trong phiên họp tháng 7/2018. Tại đây, cả phương án thu thuế thu nhập cá nhân hay xử phạt hành chính đều chưa nhận được sự đồng thuận cao.

Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp - cơ quan thẩm tra dự án luật - Lê Thị Nga cho biết, ngày 23/7/2018, Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Kim Ngân đã chủ trì làm việc với lãnh đạo các cơ quan hữu quan để thảo luận về phương án xử lý tài sản, thu nhập tăng thêm không giải trình được hợp lý về nguồn gốc. Tại cuộc họp, các cơ quan tham dự đã thống nhất bổ sung thêm phương án xác lập quyền sở hữu của Nhà nước đối với tài sản, thu nhập tăng thêm mà người có nghĩa vụ kê khai không giải trình được hợp lý về nguồn gốc theo thủ tục giải quyết vụ việc, vụ án dân sự tại tòa án để xin ý kiến Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Bộ Chính trị và báo cáo Quốc hội.

Theo Ủy ban Tư pháp, phương án này, đối với tài sản, thu nhập tăng thêm mà người có nghĩa vụ kê khai không giải trình được hợp lý về nguồn gốc (giải trình không có căn cứ pháp luật hoặc giải trình không phù hợp với thực tế hình thành tài sản, thu nhập tăng thêm đó) thì việc xác lập quyền sở hữu đối với tài sản, thu nhập này phải thông qua thủ tục tố tụng dân sự tại tòa án.

Ưu điểm của phương án mới là vừa thể hiện được thái độ mạnh mẽ của Nhà nước đối với tài sản, thu nhập tăng thêm mà người có nghĩa vụ kê khai không giải trình được hợp lý về nguồn gốc; giải quyết được những vướng mắc trong kiểm soát tài sản, thu nhập của Luật Phòng chống tham nhũng hiện hành, góp phần khuyến khích sự minh bạch trong kê khai tài sản, thu nhập; nâng cao hiệu lực, hiệu quả công tác phòng chống tham nhũng.

Cơ quan thẩm tra cũng cho rằng, phương án này đồng thời bảo đảm được tính khách quan, minh bạch và bảo đảm quyền lợi của các bên thì việc phán quyết tính hợp lý của việc giải trình và xác lập sở hữu đối với tài sản, thu nhập tăng thêm phải do tòa án quyết định thông qua thủ tục tố tụng dân sự, có tranh tụng, đối đáp công khai, có sự tham gia của Luật sư, người bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của các bên, bảo đảm tính dân chủ, thận trọng, khách quan.

Đây cũng là hình thức xử lý mà nhiều nước trên thế giới đang áp dụng, Ủy ban Tư pháp nhấn mạnh.

Ưu điểm nữa của phương án này, theo cơ quan thẩm tra là không phải sửa đổi pháp luật về dân sự và pháp luật về tố tụng dân sự. Theo đó, Điều 160 của Bộ luật Dân sự về nguyên tắc xác lập quyền sở hữu quy định “Quyền sở hữu, quyền khác được xác lập, thực hiện trong trường hợp Bộ luật này, Luật khác có quy định” nên khoản 1 Điều 47 của dự thảo Luật mới đã bổ sung quy định về “xác lập quyền sở hữu của Nhà nước đối với tài sản, thu nhập tăng thêm mà người có nghĩa vụ kê khai không giải trình được hợp lý về nguồn gốc” là phù hợp với quy định của Bộ luật Dân sự. Về tố tụng dân sự, đối với trường hợp người có nghĩa vụ kê khai đồng ý bằng văn bản với Kết luận xác minh thì cơ quan kiểm soát tài sản, thu nhập có đơn yêu cầu và tòa án tiến hành thụ lý, giải quyết theo thủ tục giải quyết việc dân sự theo quy định tại Phần thứ 6 của Bộ luật Tố tụng Dân sự. Trường hợp người có nghĩa vụ kê khai không đồng ý với kết luận xác minh thì cơ quan kiểm soát tài sản, thu nhập khởi kiện và Tòa án thụ lý giải quyết theo thủ tục giải quyết vụ án dân sự theo quy định tại phần thứ 2 của Bộ luật Tố tụng Dân sự.

Về trách nhiệm chứng minh, cơ quan thẩm tra cho rằng phương án này không mâu thuẫn với quy định về trách nhiệm chứng minh trong tố tụng dân sự (đa số các trường hợp, nghĩa vụ chứng minh thuộc về người khởi kiện). Bởi vì Luật Phòng chống tham nhũng hiện hành quy định người có nghĩa vụ kê khai phải có tránh nhiệm giải trình về nguồn gốc tài sản, thu nhập tăng thêm và quy định này tiếp tục được kế thừa trong dự thảo luật. Mặt khác, cơ quan kiểm soát tài sản, thu nhập vẫn phải có trách nhiệm chứng minh tính không hợp lý trong việc giải trình về nguồn gốc tài sản, thu nhập tăng thêm của người có nghĩa vụ kê khai.

Như vậy, trong quá trình tranh tụng, tòa án phán quyết về tài sản, thu nhập tăng thêm mà người có nghĩa vụ kê khai không giải trình được hợp lý về nguồn gốc thì tài sản, thu nhập tăng thêm đó thuộc sở hữu của Nhà nước.

Chủ nhiệm Lê Thị Nga cho biết, qua cân nhắc kỹ ưu điểm, nhược điểm của từng phương án, Ủy ban Tư pháp và cơ quan trình dự án nghiêng về phương án mới được bổ sung.

Tuy nhiên, phần thảo luận cho thấy không ít lo ngại về "sáng kiến" mới. Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Kim Ngân băn khoăn về quy định: tài sản, thu nhập tăng thêm mà người có nghĩa vụ kê khai không giải trình được hợp lý về nguồn gốc thì thuộc sở hữu của Nhà nước... tại phương án mới.

Chưa ra tòa đã khẳng định đó là tài sản nhà nước thì có hợp lý không? Chủ tịch Quốc hội nêu vấn đề và đề nghị bỏ cụm từ "thuộc sở hữu nhà nước".

Phó Chủ tịch Quốc hội Uông Chu Lưu cũng đồng tình rằng nếu nói ngay như thế thì cần gì ra tòa nữa, mà phải qua quá trình tố tụng thì tòa mới tuyên được đó có phải tài sản nhà nước hay không.

Không đồng tình với cả hai phương án cũ và phương án mới, Phó Chủ tịch Quốc hội Phùng Quốc Hiển nhấn mạnh luật phải chặt chẽ, mục tiêu không chỉ là chống tham nhũng mà còn phải ổn định và phát triển nên cần tư duy toàn diện.

Theo ông Hiển thì các nước có công cụ rất quan trọng là thuế, cứ có thu nhập là phải nộp thuế, còn anh trốn thuế thì phạt, mức độ trốn thuế nặng thì xử lý hình sự, như thế thì hoàn toàn minh bạch và đàng hoàng. Còn nếu đã khẳng định đó là tài sản tham nhũng thì tịch thu 100%.

Cũng như một số vị khác, ông Hiển rất băn khoăn về hai chữ "hợp lý" trong bối cảnh Việt Nam chưa kiểm soát được thu nhập của toàn xã hội và thói quen tiêu tiền mặt còn phổ biến.

Chủ nhiệm Ủy ban Văn hoá, giáo dục, thanh thiếu niên và nhi đồng của Quốc hội Phan Thanh Bình đề nghị Ủy ban Thường vụ Quốc hội chỉ cho quan điểm là chọn phương án thu thuế, xử phạt hành chính hay ra tòa, còn xử lý cụ thể từng phương án thì để cho cơ quan chuyên môn.

Theo nghị trình, Luật Phòng chống tham nhũng (sửa đổi) sẽ được thông qua kỳ họp thứ sáu của Quốc hội (tháng 10/2018).

Vĩnh An