Cần giải pháp phòng ngừa tham nhũng hiệu quả hơn

Chính phủ dự báo tham nhũng, tiêu cực trên một số lĩnh vực vẫn còn phức tạp, có sự cấu kết, móc nối giữa cán bộ thoái hóa, biến chất trong bộ máy nhà nước với các doanh nghiệp, tổ chức để trục lợi; tài sản tham nhũng có giá trị lớn, có yếu tố nước ngoài. Nhóm nghiên cứu của Uỷ ban Tư pháp Quốc hội cho rằng các biện pháp phòng ngừa tham nhũng thời gian qua chưa thực sự phát huy hiệu quả.

Nhiều cán bộ thuộc diện Trung ương quản lý cũng bị xử lý

Chuẩn bị trình Quốc hội tại Kỳ họp thứ 8 vào tháng 10 tới, báo cáo của Chính phủ về công tác phòng, chống tham nhũng năm 2024 đã được Ủy ban Tư pháp của Quốc hội cho ý kiến tại họp phiên toàn thể lần thứ 14 vừa qua.

Đánh giá chung, Chính phủ cho rằng, năm 2024 công tác phòng chống tham nhũng, tiêu cực (PCTNTC) tiếp tục được đẩy mạnh, có bước tiến mới, quyết liệt và hiệu quả hơn cả ở Trung ương và địa phương, được dư luận và Nhân dân đồng tình, ủng hộ, đánh giá cao.

Kết quả nổi bật là, nhiều quy định mới về công tác PCTNTC được ban hành và quán triệt, triển khai thực hiện nghiêm túc, tạo cơ sở chính trị, pháp lý quan trọng, nâng cao hiệu quả phòng ngừa, ngăn chặn, xử lý tham nhũng, tiêu cực.

Các cơ quan chức năng kiên quyết xử lý nghiêm trách nhiệm chính trị của người đứng đầu, cán bộ, lãnh đạo quản lý để xảy ra tham nhũng, tiêu cực trong phạm vi quản lý, phụ trách, vi phạm trách nhiệm nêu gương và những điều đảng viên, cán bộ, công chức không được làm; thực hiện đúng chỉ đạo “kiên quyết, kiên trì, không ngừng, không nghỉ, không có vùng cấm, không có ngoại lệ”; truy tố một vụ cảnh tỉnh cả một vùng, một lĩnh vực.

Năm 2024 có 38 người đứng đầu và cấp phó bị xử lý kỷ luật do thiếu trách nhiệm để xảy ra hành vi tham nhũng, trong đó có nhiều cán bộ thuộc diện Trung ương quản lý và cấp uỷ địa phương quản lý. Trong số 38 người đứng đầu và cấp phó bị xử lý kỷ luật có 14 người bị khiển trách, 13 người bị cảnh cáo, 11 người bị cách chức.

Các cơ quan chức năng cũng kiên quyết khởi tố, điều tra, xử lý nghiêm một số vụ án tham nhũng, tiêu cực đặc biệt nghiêm trọng, phức tạp, liên quan đến các hành vi sai phạm diễn ra từ nhiều năm trước và cả những sai phạm mới phát sinh, xảy ra trên diện rộng, có tổ chức, cả trong khu vực nhà nước và khu vực ngoài nhà nước. “Trong đó điểm mới là, từ khởi tố ban đầu về các hành vi phạm tội về kinh tế, cơ quan điều tra đã đi sâu làm rõ bản chất vụ án và khởi tố các hành vi phạm tội về tham nhũng; khởi tố nhiều cán bộ cấp cao, cán bộ lãnh đạo, nguyên lãnh đạo chủ chốt của một số địa phương, tiếp tục tạo bước tiến mới trong phát hiện, xử lý tham nhũng, tiêu cực”, Chính phủ chỉ rõ.

Trong kỳ báo cáo năm 2024, các cơ quan điều tra trong lực lượng Công an đã thụ lý điều tra 1.347 vụ án và 3.565 bị can phạm tội về tham nhũng. Tổng số tài sản thiệt hại trong các vụ án đang thụ lý, điều tra tạm tính khoảng 4.586 tỷ đồng và 59.899 m2 đất.

Trong đó, các cơ quan đã thu hồi, kê biên, tạm giữ khoảng 1.535 tỷ đồng và 45.303 m2 đất, hơn 2,6 triệu USD, 97 miếng kim loại màu vàng, 534 cây vàng SJC, 9 bất động sản, 1.444 giấy chứng nhận quyền sử dụng đất các loại, 1 xe Mercedes - Benz…

Các cơ quan chức năng cũng đã phối hợp yêu cầu Sở Tài nguyên và Môi trường các tỉnh, thành phố tạm dừng giao dịch, chuyển nhượng đối với 88 bất động sản; yêu cầu ngân hàng tạm dừng giao dịch đối với 13 sổ tiết kiệm (tổng giá trị khoảng 1.117 tỷ đồng).

Các cơ quan điều tra trong lực lượng công an đã kết luận điều tra, đề nghị truy tố 689 vụ án/2.235 bị can; tạm đình chỉ điều tra 46 vụ án/50 bị can; đình chỉ điều tra 6 vụ án/8 bị can; thay đổi tội danh 7 vụ án/13 bị can; chuyển cơ quan điều tra khác 4 vụ án/6 bị can và đang điều tra 591 vụ án/1.251 bị can.

Thực hành quyền công tố và kiểm sát điều tra các vụ án tham nhũng, chức vụ, Viện KSND các cấp đã thụ lý 1.733 vụ/4.898 bị can. Tòa án Nhân dân các cấp đã giải quyết theo thủ tục sơ thẩm 975 vụ /2.814 bị cáo về các tội phạm tham nhũng; trong đó xét xử 640 vụ/1.531 bị cáo. Tòa án cấp sơ thẩm đã tuyên phạt tử hình và tù chung thân 10 bị cáo; xử phạt tù từ trên 15 năm đến 20 năm đối với 62 bị cáo; tù từ trên 7 năm đến 15 năm với 203 bị cáo; tù từ trên 3 năm đến 7 năm với 343 bị cáo; tù từ 3 năm trở xuống 602 bị cáo.., còn lại là các hình phạt khác.

Về công tác thi hành án dân sự và thu hồi tài sản trong các vụ án hình sự về tham nhũng, báo cáo của Chính phủ cho hay có 1.577 việc phải thi hành, trong đó 1.328 việc có điều kiện thi hành, đã thi hành xong 1.028 việc. Tổng số tiền phải thi hành 16.080 tỷ đồng, có điều kiện thi hành trên 11.534 tỷ đồng, đã thi hành xong 8.436 tỷ đồng.

Có sự buông lỏng quản lý, thiếu trách nhiệm của nhiều tập thể, cá nhân

Theo báo cáo của nhóm Nghiên cứu (Ủy ban Tư pháp) được Phó Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp Nguyễn Mạnh Cường trình bày, tình trạng tham nhũng, tiêu cực trên một số lĩnh vực vẫn còn nghiêm trọng, diễn biến phức tạp, nổi lên là các sai phạm lớn trong lĩnh vực quản lý, sử dụng đất đai, xây dựng, đấu thầu, hoạt động ngân hàng, quản lý tài nguyên, khoáng sản..., gây hậu quả đặc biệt nghiêm trọng, có sự câu kết giữa cán bộ thoái hóa, biến chất với doanh nghiệp, tổ chức để trục lợi.

Điển hình như Vụ án vi phạm quy định về kế toán gây hậu quả nghiêm trọng; Vi phạm quy định về đấu thầu gây hậu quả nghiêm trọng; Nhận hối lộ; Lợi dụng ảnh hưởng đối với người có chức vụ, quyền hạn để trục lợi xảy ra tại Công ty Cổ phần Tập đoàn Phúc Sơn, Công ty Cổ phần Đầu tư Thương mại và Bất động sản Thăng Long và các đơn vị liên quan. Vụ án Vi phạm quy định về đấu thầu gây hậu quả nghiêm trọng; Đưa hối lộ; Nhận hối lộ; Lợi dụng chức vụ, quyền hạn gây ảnh hưởng đối với người khác để trục lợi; Lợi dụng chức vụ, quyền hạn trong khi thi hành công vụ xảy ra tại Công ty Cổ phần tập đoàn Thuận An và các đơn vị, tổ chức liên quan...

Tình trạng này cho thấy việc triển khai thực hiện các biện pháp phòng ngừa tham nhũng thời gian qua mặc dù đã được quan tâm nhưng còn chưa thực sự phát huy hiệu quả, nhiều biện pháp phòng ngừa còn mang tính hình thức, ông Cường nhận định.

Bên cạnh đó, Nhóm nghiên cứu còn chỉ ra rằng, tham nhũng tiếp tục xảy ra ngay trong cơ quan bảo vệ pháp luật, cơ quan có nhiệm vụ PCTNTC. Tình trạng nhũng nhiễu, tiêu cực trong khu vực hành chính, dịch vụ công vẫn còn diễn ra. Điều này đòi hỏi phải tiếp tục kiên trì, không dừng, không nghỉ, tăng cường công tác đấu tranh PCTNTC.

Về nguyên nhân của những hạn chế, Nhóm nghiên cứu cho rằng, những sai phạm về tham nhũng, tiêu cực thời gian qua cho thấy có sự buông lỏng quản lý, thiếu trách nhiệm của nhiều tập thể, cá nhân, nhất là người đứng đầu trong công tác quản lý nhà nước trong một số lĩnh vực. Công tác kiểm tra, giám sát việc thực thi quyền lực của người có chức vụ, quyền hạn chưa được quan tâm đúng mức. Việc kiểm soát tài sản, thu nhập của người có chức vụ, quyền hạn còn hạn chế; còn nhiều vi phạm về thực hiện trình tự, thủ tục, nội dung kê khai tài sản, thu nhập theo mẫu quy định.

Theo báo cáo của Chính phủ, trong năm 2024, đã có 31.671 người kê khai lần đầu; 470.395 người đã kê khai tài sản thu nhập hàng năm; 43.782 người đã kê khai tài sản thu nhập bổ sung; 94.507 người kê khai tài sản thu nhập phục vụ công tác cán bộ; 592.353 người đã được công khai bản kê khai tài sản, thu nhập.

Các bộ, ngành, địa phương, cơ quan có thẩm quyền đã triển khai xác minh tài sản thu nhập năm 2023 với 16.351 người. Kết quả, có 8.884 người có sai sót về kê khai sai mẫu, chưa bảo đảm theo hướng dẫn, không đầy đủ thông tin, chậm nộp bản kê khai so với quy định....

Qua xác minh đã kết luận 19 người không trung thực trong việc kê khai tài sản, thu nhập và bị xử lý kỷ luật (xóa tên khỏi danh sách ứng cử; kỷ luật bằng hình thức cảnh cáo; kỷ luật bằng hình thức cách chức...).

Nhóm nghiên cứu cho rằng, kết quả phát hiện, xử lý các trường hợp kê khai tài sản, thu nhập không trung thực còn chưa tương xứng với tình hình thực tế. Thực tế xử lý các vụ án tham nhũng vừa qua cho thấy nhiều trường hợp sau khi cơ quan cảnh sát điều tra khám xét thì mới phát hiện khối tài sản lớn không kê khai, không rõ nguồn gốc. Qua phản ánh của dư luận cử tri cho thấy tình trạng kê khai tài sản, thu nhập không trung thực diễn ra còn nhiều, báo cáo của nhóm nghiên cứu nêu rõ.

Phó Chủ nhiệm Nguyễn Mạnh Cường nhận xét, việc khắc phục tình trạng cán bộ, công chức, viên chức thiếu bản lĩnh, đùn đẩy, né tránh trách nhiệm, sợ sai không dám làm còn chậm, gây ảnh hưởng đến phát triển kinh tế - xã hội và giải quyết công việc của người dân, doanh nghiệp. Nhiều tồn tại, hạn chế trong công tác PCTN là thực trạng đã được nhận diện rõ từ nhiều năm qua nhưng đến nay vẫn chưa có giải pháp khắc phục hiệu quả.

“Đề nghị Chính phủ cần tổng kết, đánh giá, nhận diện đầy đủ các hạn chế và nguyên nhân để dự báo đúng tình hình tham nhũng; trên cơ sở đó xác định rõ nguyên nhân chủ yếu và đề ra giải pháp đột phá để phòng, chống có hiệu quả”, ông Cường nêu quan điểm.

Nhóm nghiên cứu lưu ý, trong các năm 2023 và 2024 đã xảy ra nhiều vụ án tham nhũng lớn, phức tạp, gây hậu quả đặc biệt nghiêm trọng liên quan đến các lĩnh vực đăng kiểm, y tế, giáo dục, đấu thầu, quản lý, sử dụng đất đai, quản lý, khai thác tài nguyên, khoáng sản… Trên cơ sở kết quả điều tra, xử lý các vụ án nêu trên, đề nghị Chính phủ đánh giá rõ hơn về nguyên nhân, điều kiện phát sinh tội phạm, rút ra các bài học kinh nghiệm, từ đó chấn chỉnh, tăng cường công tác quản lý nhà nước, quản lý kinh tế - xã hội để phòng ngừa, ngăn chặn các vụ việc tương tự trong thời gian tới - ông Cường nêu kiến nghị.

Vĩnh An