Thời đại âu lo

VNTN - Cách đây chưa lâu, vụ việc chùa Ba Vàng (Quảng Ninh) bị phanh phui kinh doanh các loại hình tâm linh dựa trên sự mù quáng của khá nhiều tín đồ Phật giáo đã khiến cộng đồng xã hội tranh luận dữ dội. Một bên thì cho rằng: “Người đứng đầu chùa Ba Vàng vẫn khẳng định oan gia trái chủ hoàn toàn có thật và chùa Ba Vàng có lễ giải oán kết, giải oan gia trái chủ. Tiếp sau đó, Đại đức Thích Trúc Thái Minh đã mời rất nhiều phật tử ở các đạo tràng khác nhau lên để chia sẻ câu chuyện liên quan tới oan gia trái chủ của mình.” (vietnamnet.vn). Phía khác thì nhấn mạnh sự kinh doanh tâm linh đó là ngược với chính pháp, phản ánh sự mê tín, mù quáng của con người: “Tuy nhiên, nếu không cẩn thận, sẽ dễ để những người khác lợi dụng lòng tin, khiến họ không suy xét được ở mức bình thường, vẽ ra một số chuyện khó có thể tưởng tượng được như kiếp trước thế nào, ma ám vong đuổi, tương lai ra sao...” (msn.com). Bên nào đúng, bên nào sai dường như không quan trọng bằng điều gì đã khiến con người ngày càng cố gắng tìm vào sự thần bí tâm linh, tìm vào thế giới phản khoa học. Hiện tượng này có vẻ như không chỉ xảy ra ở Việt Nam. Nhìn trên một phạm vi lớn hơn, nó là vấn đề của thời đại. Một ví dụ tiêu biểu cho vấn đề này là những tranh luận về “Thời đại của sự lo âu” (Age of anxiety) ở Malaysia. Trong điện ảnh Malaysia đương đại, chủ đề về sự lo âu xuất hiện lặp lại nhiều lần. Nó bộc lộ sự xung đột trong sự dao động của bản sắc giữa con người và sự buông thả, chủng tộc khác nhau, truyền thống và hiện đại, đức tin và vô thần… Không ai có thể chạy thoát khỏi sự lo âu trong thời đại này. Con người lo âu về sự đánh mất kiểm soát, quyền con người, bản sắc, ngôn ngữ và địa vị. Đó cũng là sự lo âu về nơi ở, ý chí để tồn tại hay một tương lai có thể hình dung. Một sự đe dọa nào đó như những bóng ma chập chờn đang tiếp tục ám ảnh xã hội. Bởi vậy, nó tạo nên các kiểu phim yêu thích của người Malaysia, phim giật gân kinh dị, như một biểu tượng của thời đại đầy âu lo. Thủ tướng Malaysia Mahathir Mohamad đã hơn một lần phàn nàn về thể loại phim kinh dị đang kìm hãm sự phát triển và tiến bộ của đất nước hiện đại. Ông kêu gọi người Mailaysia tìm những cách khoa học hơn để giải quyết vấn đề và không được tiếp tục những suy nghĩ lạc hậu, mê tín. Ông muốn dẫn đất nước tới một sự cam kết khoa học, hiện đại và phát triển nhưng rõ ràng thể loại phim kinh dị đang thách thức sự phát triển đó. Văn hóa truyền thống địa phương, niềm tin thần bí và sự đảo lộn cảm quan về thế giới đang được thay thế trong tính hiện đại và sự phát triển của Malaysia. Để làm rõ những thách thức và vấn đề của xã hội Malaysia, liên hoan phim Malaysia “Thời đại của sự lo âu” được tổ chức tại Đài Loan nhằm đưa ra những tranh luận và tìm kiếm câu trả lời cho sự rối loạn văn hóa của đất nước này hiện nay. Đồng thời, liên hoan phim cũng tìm cách thông qua nghệ thuật để can thiệp vào những vấn đề xã hội. Từ góc nhìn này, chúng ta có thể thấy tình trạng rối loạn văn hóa của Việt Nam cũng có những dấu hiệu tương tự như một số quốc gia khác. Đó là sự xung đột giữa niềm tin thần bí và sự phát triển của quốc gia. Người ta đặt ra câu hỏi: Tại sao ngày càng có nhiều người (đặc biệt là người trẻ) chạy theo những niềm tin thần bí hay yêu thích những thể loại nghệ thuật giàu chất tâm linh? Bởi nếu không âu lo, sợ hãi con người đã không tìm đến những giải pháp như chùa Ba Vàng thực hiện. Chúng ta dường như đang có/phải đối mặt với quá nhiều sự lo âu thường trực trong nhiều khía cạnh đời sống. Bóng ma của sự sợ hãi cái khác biệt, sợ hãi đánh mất bản sắc dân tộc hay bản sắc cá nhân, lãnh thổ chủ quyền liên tục ám ảnh xã hội. Sự bất lực trong việc lý giải thù hận, bạo lực khiến con người tìm kiếm những giải pháp tâm linh. Vậy, điều gì đang đe dọa chúng ta? Câu hỏi này đòi hỏi sự nghiên cứu, tìm hiểu xã hội một cách nghiêm túc để đối mặt với những vấn đề của thời đại. Đặc biệt là vai trò của những nhà nghiên cứu và nghệ sĩ trong việc bóc tách các vấn đề đó. Tóm lại, bất kì xã hội nào cũng đang phải đối mặt với “Thời đại của sự lo âu”. Có quá nhiều nguy cơ đang đe dọa tới con người. Bài viết chỉ muốn đưa ra một cái nhìn về sự rối loạn văn hóa để xã hội có thể cùng nhau tìm đáp án: Điều gì đang xảy ra với chúng ta?.

Thái Văn