Mười tám điều ân điển của Hoàng đế Minh Mệnh năm Canh Tý 1840

VNTN - Vào năm Canh Tý 1840, tức năm Minh Mệnh thứ 21, vua Minh Mệnh tròn 50 tuổi, nhân dịp ngũ tuần vua noi theo mệnh trời ban hành ân điển thi ân rộng rãi cho dân.

Như lời ghi chép của Đại Nam thực lục, vua ở ngôi được 21 năm nhưng không một ngày không lo lắng đến trăm họ. Vì vậy, lần này mừng thọ vui vì xã tắc thanh bình, biên thùy ngày càng mở rộng, lúa thóc được mùa, sông ngòi thuận dòng đáng được để mừng. Do đó, vua đã vì dân mà thi ân 18 điều, cốt để làm tăng thêm sức mạnh cho dân cho nước, khiến cho trăm họ một năm mới có nhiều niềm vui.

Bản gốc bằng chữ Hán sách Đại Nam thực lục đệ nhị kỷ

Nhân dịp năm Canh Tý 2020, chúng tôi xin giới thiệu vài nét về những ân điển mà vua Minh Mệnh đã ban hành năm Canh Tý 1840. Tài liệu này thuộc sách Đại Nam thực lục đệ nhị kỷ, quyển 209, tờ số 1, 2.

“Canh Tý, Minh Mệnh năm thứ 21 [1840] mùa xuân, tháng giêng, ngày mồng một, vua ngự điện nhận lễ mừng, làm lễ tung hô. Lễ xong, tuyên đọc tờ ân chiếu ở Ngọ Môn, ban bố các nơi trong ngoài. Chiếu rằng: sinh muôn vật là đức cả của trời đất rõ rệt ở mùa xuân; mở lòng nhân là việc trước của thánh nhân, suy ra để làm phúc. Bởi vì theo tiết trời làm tiệc chúc mừng để vui tuổi thọ; mà cùng dân cùng chơi vui vẻ cốt ở suy ân. Trẫm giữ vững nghiệp to, tuân theo phép cả, có cả bốn cõi hưởng được mệnh trời. Thụ 5 phúc cho thứ dân, đến nay 21 năm rồi, mà vẫn kính cẩn một lòng, chăm chú tôn thờ thượng đế; siêng năng sửa đức, mong nối đức sáng tổ tiên. Chưa từng một ngày nguôi mối lo của trăm họ, không lấy thiên hạ để vui riêng cho một mình. Nay nhờ trời đất phù trì, miếu xã ban phúc. Triều đình nghiêm hòa, nước nhà nhàn hạ. Mừng thấy thánh từ tuổi thọ, hiếu dưỡng còn dài, trời cho quốc vận duy tân vững yên tiếp đến. Năm nay, trẫm đến ngũ tuần chính thọ, vừa gặp lúc trong nước thăng bình, bốn cõi yên lặng, bờ cõi mỗi ngày mở rộng, hộ khẩu hằng năm tăng thêm, lúa thóc có điềm được mùa, dòng sông được yên lành sóng. Thấy quang cảnh ấy thỏa yên lòng ta. Thực nên cùng mọi người cùng vui để thuận nên phúc trời ban bố. Định lấy ngày sinh nhật tháng 4, cử hành điển tốt, ban khắp ơn to. Nhưng nay đầu năm ứng điềm, chính là bước đầu phát sinh của trời đất, cũng nên theo thời ra lệnh để cho đều được thấm nhuần ơn mưa móc, để đáp ứng khí hòa, để gây nên tốt mới”.

Vậy ban ra ân điển 18 điều là:

1. Từ hoàng tử, các tước công, cùng những quan viên nên được ban yến thưởng cho, đều cho ăn yến một bữa, lại thưởng vàng, bạc lạng có thứ bậc khác nhau.

2. Miếu thờ đế vương các triều đại, miếu Đô thành hoàng cùng những thần kỳ kê trong tự điển, đều sai quan đến tế một đàn.

3. Núi có tiếng, sông lớn, đều sai quan đến tế một đàn.

4. Lăng tẩm đế vương các triều đại có hỏng nát chỗ nào thì thuê dân sửa chữa, lại lập bia chí, cấm dân hái củi ở đấy.

5. Thần kỳ cả nước trước đã dự phong tặng, thì đều gia phong tặng.

6. Quan viên nhân làm việc công lầm lỡ phải cách lưu, đổi cho làm giáng 4 cấp lưu. Những người can giáng cấp thì cho khai phục có thứ bậc khác nhau.

7. Văn từ tứ phẩm, võ từ tam phẩm đã về hưu dưỡng hưu trí, thì lượng thưởng cho.

8. Quan viên trong ngoài từ cửu phẩm trở lên, bị phạt lương thì đều rộng tha cho.

9. Chánh đội trưởng ở dinh vệ các quân, người nào không phải giáng phạt, thì đều cho thăng bổ Cai đội.

10. Thuế thân, tiền đầu quan, thuế điệu (thuế từng hộ) về năm nay đều tạm hoãn 5 phần 10.

11. Những biền binh chính ngạch hiện đã tề tập ở Kinh, đều thưởng mỗi người một quan tiền. Các hạng tạp binh thưởng mỗi người 5 tiền.

12. Giản binh các hạt từ tháng giêng đến tháng 6 cấp cho tiền gạo có thứ bậc khác nhau.

13. Các trạm từ tháng giêng đến tháng 6 cấp cho tiền gạo có thứ bậc khác nhau.

14. Các địa phương có người nào tài đức giỏi giang và người ẩn dật ở núi rừng, tâu lên để chọn dùng.

15. Các địa phương có người nào biết thao lược phép binh, dũng cảm, biết lễ nghĩa, cùng là võ nghệ hơn người, thì cho tâu cất lên để bổ dùng.

16. Địa phương có người nào là hiếu tử, thuận tôn, nghĩa phu tiết phụ, do quan địa phương làm danh sách tâu lên đợi cho nêu khen.

17. Phủ, châu, huyện, có người nào chăm nghề gốc, chăm việc nông, thì quan địa phương khen thưởng để khuyến khích.

18. Những người quan, quả, cô, độc ở sở Dưỡng tế thì quan địa phương lưu tâm nuôi nấng.

Qua 18 điều ân điển mà vua Minh Mệnh cho thi hành mà chúng tôi giới thiệu ở đây có thể nhận thấy nhà vua đã quan tâm đến trăm họ dưới nhiều góc độ. Từ thứ dân, binh lính, quan viên, hoàng tử, công thần đều được thi ân. Bên cạnh đó là đền miếu, lăng tẩm cũng được sửa sang chăm sóc, ban tặng sắc thần cho các vị thần trên cả nước để ghi nhớ ơn thần.

Trộm nghĩ rằng, nếu như ngày nay có thể xem lại lịch sử để không quên nguồn cội và có những chính sách như vua Minh Mệnh đối với trăm họ thì cũng thật đáng để suy ngẫm. Trong 18 điều này, ngày nay có thể học hỏi được nhiều điều để áp dụng vào thực tiễn, như: tìm kiếm người tài giỏi, thu hút nhân tài ở các nơi về phục vụ đất nước, khen tặng những người tiết nghĩa hiếu liêm, khuyến khích giáo dục nhân cách, nêu gương khen thưởng những nông dân chăm chỉ có nhiều sáng kiến áp dụng khoa học kĩ thuật trong sản xuất...

Cùng nhau đọc lại sử xưa để thấy cái ý vị sâu xa được người xưa truyền lại, và cũng để hiểu thêm về tấm lòng của một người đứng đầu nhà nước đối với trăm họ.

NGUYỄN HUY KHUYẾN