Dòng chảy phim của Việt kiều

VNTN - Khoảng mười năm trở lại đây, dòng phim của các đạo diễn Việt kiều đã trở nên quen thuộc với khán giả trong nước. Các đạo diễn trẻ khi làm phim Việt, ngoài những thành công ở nước ngoài, thì họ đã khuấy động, tạo thành nhiều cơn sốt phòng vé, lập kỷ lục doanh thu, hình thành dòng chảy mạnh mẽ, sinh động nền điện ảnh Việt Nam.

Không thể phủ nhận các nhà làm phim, trong đó có các đạo diễn Việt kiều đã trở thành một bộ phận có ảnh hưởng trong toàn bộ quá trình phát triển nền điện ảnh ở Việt Nam hiện nay và cả tương lai. Từ việc thành lập đoàn làm phim đến phát hành trong các rạp chiếu phim, có một lượng lớn các bộ phim được sản xuất trong nước hiện tại là sản phẩm liên quan trực tiếp hoặc gián tiếp tới các đạo diễn Việt kiều.

Một cảnh trong phim “Dòng máu anh hùng” của đạo diễn Charlie Nguyễn

Trong số đó có nhiều đạo diễn Việt kiều trưởng thành hay sinh ra ở nước ngoài, và họ đã mang phong cách làm phim được học bài bản chuyên nghiệp của các hãng phim lớn, trong đó có Hollywood về Việt Nam; mang đến cho ngành sản xuất phim điện ảnh Việt những cách tiếp cận mới, công nghệ mới, ý tưởng và phong cách mới.

Khởi đầu làm phim đề tài Việt Nam

Đề tài Việt Nam xuất hiện trong điện ảnh thế giới từ nửa sau thập niên 1960, khi có mặt người Mỹ ở Việt Nam. Nhiều năm sau 1975, những người Việt sống ở nước ngoài mới bắt đầu làm phim đề tài về Việt Nam. Nhưng chỉ sau năm 2000, khi Luật Điện ảnh sửa đổi mang tính hội nhập cao, thì các nhà làm phim Việt kiều, đặc biệt các đạo diễn trẻ bắt đầu trực tiếp về nước làm phim về Việt Nam và công chiếu trong nước.

Phim của đạo diễn Việt kiều theo ba xu hướng: Phim tác giả hay art-house; Phim nghệ thuật do các đạo diễn Việt kiều thực hiện với sự tham gia tích cực của các đồng nghiệp trong nước; Phim thương mại như một xu hướng thị trường đang thịnh hành.

Xu hướng thứ nhất có trình độ chuyên môn cao và những giá trị nghệ thuật không thể chối cãi, trở thành hiện tượng nổi bật của điện ảnh thế giới, đã được trao giải một cách xứng đáng tại các Liên hoan phim (LHP) quốc tế khác nhau. Có thể xem đạo diễn Việt kiều đầu tiên làm phim về đề tài Việt Nam vào năm 1981 là Lê Lâm, hiện sống ở Pháp. Đó là phim ngắn về đề tài lịch sử - dân tộc học Long Vân khánh hội, cũng vào năm này, phim được giới thiệu tại LHP Cannes trong chương trình “Phim triển vọng của điện ảnh Pháp”. Hai năm sau, ông làm phim nghệ thuật dài Đế chế tàn lụi về Việt Nam thuộc địa. Năm 2012, ông làm phim tài liệu lịch sử Công binh - đêm dài Đông Dương, nói về số phận bi thương của hàng ngàn người Việt trước Thế chiến II bị cưỡng bức sang Pháp lao động trong các công xưởng, nhà máy và hầm mỏ… Đạo diễn Tony Bùi sinh năm 1973 tại Sài Gòn, năm 1975 định cư tại một thị trấn nhỏ ở bang California, Mỹ. Học đạo diễn điện ảnh tại Đại học Los Angeles, phim đầu tay năm 1995 Búp sen vàng, với phim Ba mùa đã mang Giải thưởng lớn - Grand Prix của ban giám khảo và giải của khán giả trong LHP độc lập Sundance Mỹ năm 1999.

Người nổi tiếng nhất có lẽ là đạo diễn Trần Anh Hùng sinh năm 1962 tại Đà Nẵng, sau năm 1975, ông cùng với bố mẹ sang Lào, sau đó định cư tại Pháp. Tại đây ông vào học trường điện ảnh danh tiếng École Louis - Lumière. Phim tốt nghiệp của ông có tên Người thiếu phụ Nam Xương (1987) lọt vào chương trình song song của LHP Cannes 1989. Đặc biệt, ba phim Mùi đu đủ xanh (1993), Xích lô (1995), Mùa hè chiều thẳng đứng (2000) đã mang về nhiều danh tiếng trong các LHP quốc tế.

Việt Nam - nơi thể hiện tài năng

Đầu tiên là phim mang xu hướng nghệ thuật kết hợp với các nhà làm phim trong nước, phải kể đến đạo diễn Hồ Quang Minh, Nguyễn Võ Nghiêm Minh, Đoàn Minh Phượng. Bằng tình yêu Việt Nam, yêu những giá trị văn hóa tinh thần mang tính truyền thống của dân tộc, cộng với sự nhiệt tình, đam mê nghệ thuật thứ bảy, họ đã “trình” quê hương những tác phẩm khắc họa chân thực đời sống, văn hóa và lịch sử đất nước bằng ngôn ngữ điện ảnh mới và phong cách riêng. Động lực sáng tác của họ là hồi ức, hoài niệm về quê hương, chúng tạo ra tâm trạng và vẻ đẹp trong các tác phẩm.

Hồ Quang Minh sinh năm 1949 tại Hà Nội, hiện sống ở Thụy Sĩ, năm 1962, ông sang Liên Xô du học, sau đó đến Thụy Sĩ. Ở châu Âu, ông độc lập làm ba bộ phim dài, Trang giấy trắng, Bụi hồng, trong đó nổi tiếng nhất là phim Con thú tật nguyền (Karma). Đầu những năm 2000, ông trở về Việt Nam và làm phim Thời xa vắng (2004), dựa theo tiểu thuyết nổi tiếng cùng tên của nhà văn Lê Lựu. Nguyễn Võ Nghiêm Minh sinh năm 1956 ở Sài Gòn, năm 1998, ông vào học khoa điện ảnh thuộc Đại học California sau khi đã làm việc tại trường này 16 năm với tư cách là giáo sư vật lý, Mùa len trâu được quay theo tác phẩm của nhà văn Sơn Nam, mang về cho ông nhiều giải thưởng trong các LHP quốc tế lớn, năm 2013, ông làm phim Nước 2030, với nhiều ẩn dụ môi trường sinh thái trên thế giới và ở Việt Nam. Đạo diễn nữ Đoàn Minh Phượng sinh năm 1956 ở Sài Gòn, năm 1977 sang Đức, học khoa đạo diễn phim nghệ thuật và truyền hình tại Köln, làm báo và sáng tác văn học, năm 2005, cùng với em trai Đoàn Thanh Nghĩa, bà làm phim Hạt mưa rơi bao lâu.

Tiếp con đường như ba đạo diễn này, một loạt tác phẩm điện ảnh mang tính nghệ thuật của các đạo diễn Việt kiều trẻ hơn đã “đổ bộ” vào Việt Nam, tạo thành một làn sóng gây khá nhiều xáo trộn trong việc nhìn nhận về xu hướng phát triển điện ảnh Việt Nam giai đoạn này. Ba bộ phim nổi tiếng nhất được quay năm 2007: Dòng máu anh hùng - đạo diễn Charlie Nguyễn, Áo lụa Hà Đông - đạo diễn Lưu Huỳnh và Sài Gòn nhật thực - đạo diễn Othello Khánh. Charlie Nguyễn và Lưu Huỳnh trở về từ Mỹ, còn Othello Khánh từ Pháp.

Phim “Thời xa vắng” (2004) của Hồ Quang Minh

Charlie Nguyễn sinh năm 1968 ở Sài Gòn, năm 1992 gia đình ông sang định cư ở Mỹ. Phim đầu tay là phim tài liệu Thời Hùng Vương 18 quay năm 1995, nói về lịch sử và võ thuật Việt Nam. Lưu Huỳnh sinh năm 1960 ở Sài Gòn, năm 16 tuổi, ông cùng với gia đình di cư sang Mỹ, năm 2007, ông làm phim Áo lụa Hà Đông và đoạt nhiều giải thưởng tại các LHP trong và ngoài nước, ông còn làm thêm ba phim nghệ thuật nữa ở Việt Nam: Huyền thoại bất tử, Lấy chồng người ta và Hy sinh đời trai. Othello Khánh sinh năm 1964 ở Paris, hoạt động nghệ thuật như một đạo diễn các chương trình phim truyền hình và giải trí, sau đó làm phim tài liệu ở Mexico, năm 1995, trở về Việt Nam và thành lập hãng phim hoạt hình Crea TV, năm 2007 ông làm phim Sài Gòn nhật thực, phim được trao giải thưởng tại LHP quốc tế ở Houston năm 2007.

Tạo xu hướng trong điện ảnh Việt đương đại

Khi Luật Điện ảnh sửa đổi có hiệu lực, các hãng phim tư nhân đã được củng cố và được đối xử công bằng. Phim của họ sản xuất chiếm lĩnh gần như các rạp, hình thành một dòng phim thị trường của đạo diễn Việt kiều.

Một trong những người khai sinh dòng phim Việt kiều là đạo diễn Charlie Nguyễn, hiện là đạo diễn hàng đầu ở Việt Nam với khá nhiều phim từ hài cho đến hành động, từ tâm lý đương đại cho đến cổ trang... Với hơn 10 phim truyện, mà đa số là “thắng” trong phòng vé khi ra rạp: Để mai tính, Cưới ngay kẻo lỡ, Long ruồi, Tèo em, Fan cuồng..., ngoài ra ông còn viết kịch bản, sản xuất phim của các đồng nghiệp.

Những năm gần đây, ngày càng có nhiều đạo diễn, nhà quay phim, diễn viên Việt kiều trở về nước và tích cực tham gia vào đời sống điện ảnh đương đại. Trong số họ nổi tiếng nhất là đạo diễn Victor Vũ, đại diện thế hệ thứ hai các nhà làm phim Việt kiều. Sinh ở Mỹ năm 1975, Victor Vũ được học bài bản và có thể xem như là một đạo diễn phong cách chuyên nghiệp, một số phim thành công về thương mại thuộc các thể loại khác nhau: Hành động, chính kịch, kinh dị, hài kịch: Oan hồn, Giao lộ định mệnh, Cô dâu đại chiến, Thiên mệnh anh hùng, Scadal: Bí mật thảm đỏ (1-2), Quả tim máu, v.v... Phim của Victor Vũ đã đoạt nhiều giải thưởng LHP quốc gia. Đặc biệt, cuối năm 2015, với phim Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh dựa theo truyện vừa cùng tên của nhà văn Việt Nam đương đại Nguyễn Nhật Ánh, đã tạo thành một cơn “sốc” đại thắng kỷ lục của các kỷ lục phòng vé phim Việt ở Việt Nam. Đây cũng là phim mang dấu ấn một mô hình làm phim mới của điện ảnh Việt, sự bắt tay giữa Nhà nước và tư nhân.

Đạo diễn trẻ Lê Văn Kiệt sinh năm 1980 ở Việt Nam, năm 1982 cùng bố mẹ định cư ở Mỹ, học ngành Điện ảnh và Truyền hình Đại học California, Los Angeles, tốt nghiệp hạng ưu. Phim mới nhất là Dịu dàng năm 2015, dựa theo truyện vừa cùng tên của F.M. Dostoevsky (Nga). Đạo diễn Trần Quang Hàm (Hàm Trần), sinh năm 1974 ở Sài Gòn, năm 1982, ông cùng gia đình định cư ở Mỹ. Hàm Trần bước vào điện ảnh với hai bộ phim tài liệu, và khi về Việt Nam, thành công nhất là các phim có tính thị trường: Âm mưu giày gót nhọn, Bạn gái tôi là sếp, Siêu trộm.

Trở nên rất nổi tiếng ở Việt Nam, các diễn viên Johnny Trí Nguyễn và Dustin Nguyễn đã tham gia nhiều bộ phim với tư cách vừa là đạo diễn Việt kiều vừa là diễn viên, cũng trở thành những ngôi sao thực sự của điện ảnh Việt Nam. Johnny Trí Nguyễn sinh năm 1974 ở vùng Nam Bộ, từ nhỏ vốn thích võ thuật, đã từng làm diễn viên đóng thế trong các phim của Mỹ, khi về Việt Nam anh có nhiều cơ hội bộc lộ tiềm năng sáng tạo của mình. Dustin Nguyễn sinh năm 1962 tại Sài Gòn trong một gia đình nghệ sĩ, năm 1975 cùng với gia đình định cư sang Mỹ, trở về Việt Nam, Dustin Nguyễn đã tham gia hai phim đầu tay cùng lúc năm 2007 là Dòng máu anh hùng và Sài Gòn nhật thực, và tư cách đạo diễn phim hành động Lửa phật.

Danh sách các đạo diễn Việt kiều trẻ về nước làm phim còn dài: Nguyễn Nghiêm Đặng Tuấn, Lê Quang Vinh, Vương Quang Hùng, Vũ Trọng Khoa, Nguyễn Lê Dũng, Trần Công Thành (Ethan Trần), Thiện Đỗ..., mới nhất là Nguyễn Đức Minh. Họ được đào tạo bài bản ở nước ngoài và liên tục về nước làm phim nên tác phẩm ít nhiều gây được dấu ấn, cả ở các giải thưởng trong nước và nước ngoài.

Họ không chỉ làm cho điện ảnh Việt có cảm hứng sáng tạo và phát triển, mà đây cũng chính là “con đường” ngắn nhất kết nối kiều bào Việt Nam, để cho dù có đi muôn phương thì văn hóa Việt, truyền thống Việt vẫn là “quê hương”.

Hoài Hương