Con lợn trên Cửu đỉnh

VNTN - Cửu đỉnh là một trong những vật báu của nhà Nguyễn được đúc vào thời vua Minh Mệnh, theo “Đại nam thực lục” cho biết: sau khi Cửu đỉnh đúc xong vua Minh Mệnh đã cho chạm nhiều hình ảnh, sản vật của đất nước trên Cửu đỉnh. Chính vua đã nhận xét: “Trẫm xem xét đời xưa, đúc đỉnh theo hình các vật, nhưng đồ cổ còn ít, nhà biên chép truyền nói không đúng, chép ra đều là vạc nấu ăn, còn như đỉnh to cao và nặng, không những gần đây không có, dẫu 3 đời (Hạ, Thượng, Chu) cũng ít nghe thấy. Nay bắt chước người xưa mà lấy ý thêm bớt, đúc thành 9 đỉnh to, sừng sững đứng cao, to lớn nặng vững, không vết mẻ chút nào, đáng làm của báu, con con cháu cháu, giữ mãi đến không bao giờ hết”.

Năm Minh Mệnh thứ 17(1836), vua Minh Mệnh cho chạm, khắc hình ảnh của Tuyên đỉnh, khắc các hình: mây, núi Duệ Sơn, núi Đại Lãnh, sông Lam Giang, sông Nhị Hà, chim yểng, con lợn, con giải, cá hậu ngư, hoa trân châu, quả long nhãn, củ lạc, tổ yến, cây trắc, cây gừng, thuyền lê, cái nỏ.

Hình ảnh con lợn trên Tuyên đỉnh

Trên Tuyên đỉnh, hình ảnh con heo, chữ Hán là 豕 thỉ, tục danh con heo, tức con lợn, còn gọi là 豬 trư, là 豚 đồn là 彘 trệ. Nó là con vật nuôi cung cấp nguồn thực phẩm và rất có ích với đời sống con người. Có thể nói, trong văn hóa tín ngưỡng của người Việt, con heo được sử dụng để hiến tế thần linh, dâng cúng gia tiên hàng năm. Theo y học con lợn có nhiều bộ phận rất tốt cho sức khỏe như thủ, các loại thịt, mỡ, não, gan, lưỡi, xương tủy, tim, lá lách, phổi, huyết… các bộ phận này đều được sử dụng trong bữa ăn hàng ngày. Do đó, con lợn có thể nói là rất quan trọng trong cuộc sống của con người.

Con lợn là một trong 12 con giáp, được Hồ Nghiễm nhà Minh đặt ra thể 12 giờ, ông lấy con chuột làm giờ Tý, con trâu làm giờ Sửu, con hổ làm giờ Dần, con thỏ làm giờ Mão, con rồng làm giờ Thìn, con rắn làm giờ Tỵ, con ngựa làm giờ Ngọ, con dê làm giờ Mùi, con khỉ làm giờ Thân, con gà làm giờ Dậu, con chó làm giờ Tuất, con lợn làm giờ Hợi.

Về vấn đề tín ngưỡng, cụ thể là việc dùng con heo để dâng tế thần linh ở các đền, gia tiên… dưới triều Nguyễn các lễ tế xuân, thu đều có dâng lễ vật là lợn, “Đại Nam thực lục” cho biết: “Điển lệ cúng tế, mùa xuân mùa thu 2 kỳ tế ở đền triển thân, mỗi lễ dùng 9 con lợn, đền ở phía sau dùng 6 con lợn, xôi cũng như thế, và chè quả, hương nến, trầu rượu. Lễ dựng cây nêu, đều dùng hương nến, trầu rượu, lễ chính đán, thì gia thêm bánh chưng và phẩm, quả)”.

Hình ảnh con lợn còn được vua Minh Mệnh đưa vào trong thơ, trong dịp tết đến xuân về vua thường làm thơ về năm đó. Đặc biệt là những bài thơ về những ngày đầu năm mới. Trong bài thơ “Kỷ Hợi lập xuân thiếp tử” vua viết:

Kỷ là can lại Hợi là chi,

Ta tin rằng muôn dân ta

nhận được phúc lành.

Điềm ứng ngày đầu năm nay

khí hậu tự nhiên được bình thường,

Sông ngòi thuận dòng, ruộng đồng

được mùa, cả hai đều được như thế.

Hoặc trong bài “Kỷ Hợi nguyên đán”, vua cũng viết:

Ngày đầu năm mở ra tiết xuân

vạn vật như mới,

Gặp được năm Hợi tốt chính là

hợp lòng người.

Khi lên triều dung nghi đoan trang,

nên hội của vua được lớn lao,

Ban cho yến tiệc thi ân rộng rãi,

thể theo lòng nhân của trời cao.

Ánh mặt trời sáng đỏ là điềm lành

nên vận tốt lành,

Gió thuận sảng khoái trong buổi

viết thiếp đầu xuân.

Cầu khắp cho mọi người

được hưởng niềm vui và phúc lớn,

Lúc nào cũng nghĩ đến dân

thường nguyện làm cho dân.

Qua một số hình ảnh con lợn trên tranh khắc, tranh vẽ ở trên Cửu đỉnh, tranh làng Sình, tranh Đông Hồ, tranh của Henri Oger đã phần nào lột tả được nét chân thực mộc mạc của con lợn trong đời sống. Điều đó góp phần khẳng định tầm quan trọng của con lợn trong đời sống vật chất và tinh thần của người Việt. Hơn nữa, đề cao vai trò của con lợn trong đời sống tín ngưỡng tâm linh. Nhân dịp đầu xuân năm mới, khi thư thả, lúc thanh nhàn trà dư tửu hậu xin mạn đàm vài nét về con lợn cũng là để mong muốn năm mới được an lành, sung túc, mạnh khỏe.

Nguyễn Huy Khuyến - Đào Thị Hiếu