5 giải nobel ghi dấu ấn trong lich sử

thảo một trong những bài diễn văn cảm tạ ngắn nhất trong lịch sử Hàn lâm viện Thụy Điển. Nhưng đó cũng là một trong những bài diễn văn độc đáo bậc thầy nhất, trong đó tác giả đã trình bày quan điểm và cách nhìn của ông về nhà văn: “Cuộc đời của một nhà văn, nói một cách đúng đắn nhất, là một cuộc đời đơn độc[...] Tầm quan trọng của ông ta lớn dần lên dưới con mắt của bạn đọc khi ông ta từ chối sự cô độc của mình, nhưng thường xuyên tác phẩm của ông chịu nỗi đau ấy [...] Với một nhà văn thực sự, mỗi tác phẩm trong số những cuốn sách của ông ấy sẽ phải là một sự bắt đầu mới, một chuyến xuất phát mới về phía điều gì đó ngoài tầm với. Ông ta luôn phải cố gắng thử sức thực hiện điều gì đó mà nó vẫn còn chưa được thực hiện bao giờ, hoặc đã có một số người thử nhưng không thành công. Thế nên, đôi khi gặp nhiều cơ may, ông ta sẽ thành công.”...

Tác phẩm Thời đại chúng ta là một tác phẩm ngắn về cuộc Đại chiến Thế giới I với những lộn xộn và cuộc hành hình các Bộ trưởng của Quân vương Hi Lạp... mà Hemingway đã chứng tỏ được toàn bộ sự tuyệt vời của ông tính trong nghệ thuật ngắn gọn, súc tích. Tác phẩm được xuất bản toàn bộ lần đầu tiên vào năm 1924, trong luồng báo chí William Bird, tại đảo Saint-Louis ở Paris, chính tại nơi nhà văn trẻ Hemingway sinh sống. Trong các lần tái bản sau, truyện đã được bổ sung xen kẽ để xuất bản thành hàng loạt các truyện ngắn. Vả lại, chính vì sự xếp đặt này mà bạn đọc Pháp được làm quen trong tập Truyện ngắn hoàn chỉnh được Nhà xuất bản Gallimard/Quarto phát hành năm 1999. Những Haikus của tác giả bên kia đại dương đã gợi lại hồi ức đẹp trong sự náo nhiệt dễ kích động khôn nguôi của thời kì ấy. Kỳ tích văn chương lớn đến mức đã lấy được nụ cười của một Francis Scott Fitzgerald đang chìm vào trong một thuyết hư vô đầy hào quang óng ánh của rượu gin. “Và biết bao người trong chúng ta, dẫu vẫn rất bạc nhược [...] đã lại tìm thấy một chút hứng khởi của chính mình...” - tác giả của Gatsby ghi nhận.

Albert Camus, nhà văn - triết gia Pháp, Nobel 1957 

Năm ấy Ủy ban xét duyệt đồng loạt bỏ phiếu cho Albert Camus. Nhà văn được bầu vì “với một sự nghiêm túc sắc sảo, toàn bộ khối tác phẩm đã vạch rõ những vấn đề được đặt ra trong thời đại chúng ta trước ý thức của con người”. Ông qua đời trong một tai nạn giao thông khủng khiếp sau khi nhận vòng nguyệt quế được ba năm, trước khi hoàn thành cuốn tự truyện Người Đàn ông đầu tiên. Là một người khiêm nhường, ông không những luôn biết mình là ai mà còn thông tỏ bạn bè trong giới và thường đi trước phản ứng của họ. Giải Nobel năm ấy đã khiến cha đẻ của Người Xa lạ vừa thỏa mãn vừa sợ. Phản ứng đầu tiên của ông trước báo chí sau khi được trao giải: “Lẽ ra phải là Malraux được trao giải này”. Đó là phép lịch sự của một quí ông cao thủ bậc thầy nhưng cũng là cách mà ông muốn đi trước các phản ứng ác ý mà các trí thức Paris hẳn sẽ sung sướng tung vào ông. Sâu trong lòng mình, Camus biết rõ “thế giới” ấy đã đặt ông đứng sau Malraux. Chính ông cũng thấy mình còn quá trẻ và tự đánh giá sự nghiệp còn lâu mới hoàn thiện. Ở điểm này, chúng ta có thể hơi hình dung điều gì đó qua lời nhắn gửi của ông. Ông ngỡ đã bị cạn kiệt cảm hứng. Ông đau buồn trước thảm kịch đang diễn ra ở Algérie, và những rắc rối riêng tư khiến ông lắc lư giữa sự chơ vơ cô đơn và cơn tức giận thầm kín, và điều đó đã khiến niềm ham muốn luôn sẵn sàng sống vui vẻ của ông bị giảm nhiệt. “Một xã hội Paris gièm pha chê bai, và chẳng thèm quan tâm đến giải Nobel, giải thưởng vốn luôn khiến toàn thể châu Âu và lớp trẻ hào hứng” ông nói. Xã hội văn chương Paris thờ ơ bởi đó là một nhà văn được cho là chưa có đẳng cấp, trong khi thời kỳ ấy vẫn còn mang nặng chủ nghĩa Staline, tất cả những thành phần li khai ở Đông Âu đều sung sướng mãn nguyện. Sau Roger Martin du Gard, André Gide và François Mauriac, thì đây, ngay sau chiến tranh, ngự trên đỉnh cao vinh quang là một chàng trai bình dân đến từ khu nghèo thuộc thành phố Alger và mẹ đẻ anh ta đã từng làm nghề giúp việc nhà.

Tất cả những người được trao giải trước ông ở Stockholm đều thuộc tầng lớp quí tộc danh giá, khá giàu có để tự cho phép chờ đợi được nổi tiếng mà không quá sốt sắng. Thế thì tại sao lại là Camus chứ? Phải chăng các thành viên Ban giám khảo giải Nobel đã dự đoán rằng Quán quân trẻ tuổi của họ - trẻ nhất, chỉ sau có Kipling - sẽ qua đời ba năm sau đó ư? Một tai nạn xe hơi kinh hoàng khi ông mới chớm tuổi 47 đã chấm dứt một cuộc đời rạng rỡ và làm biến dạng một số phận. Trong bài diễn văn đọc tại Stockholm ông nhấn mạnh rằng, theo ông, giải thưởng quốc tế năm nay được trao cho một người Pháp - Algérie. Ông muốn nhắc cho mọi người nhớ rằng trong số dân tộc được chỉ định dưới cái tên “Pied-noir”, bao gồm cả những ông chủ thực dân sung túc, vậy thì hoàn toàn có thể có những người xuất thân nghèo hèn nhưng có khả năng đem lại danh dự cho Tổ quốc mình và cả nhân loại. Trong bức thông điệp này, Camus hoàn toàn là người Algérie, và ta còn thấy điều ấy lộ rõ hơn cả trong câu trả lời đám sinh viên Algérie tại Stockholm: “Giữa mẹ tôi và công lý, tôi luôn thích mẹ tôi hơn”. Câu này có vẻ khiến một số người bị choáng, và chúng ta phải đợi đến tận tháng 5/2006 để nghe một đương kim Tổng thống Algérie, ngài Bouteflika, tuyên bố rằng sự so sánh giữa Mẹ và Công lý được Camus đưa ra đã lột tả một thứ tình cảm thực sự và sâu sắc của thuần phong mỹ tục Algérie. Cùng thời, người ta không biết nhiều về Camus lẫn các tác phẩm của ông. Nếu trên thực tế, Người xa lạ được đọc liên tục và là một trong những tác phẩm đương đại Pháp được dịch nhiều nhất trên thế giới, thì nó đã từng bị các giáo sư đại học “tìm kiếm bới móc mổ xẻ tra tấn” hệt như một nơi chuộc tội vậy. Chỉ mới gần đây, người ta mới thừa nhận rằng, tác giả này là một nhà sư phạm, có trình độ triết học phong phú, ghi tên mình vào truyền thống như Montaigne, Pascal và Diderot. Nhưng người ta không thể biết Camus mà lại không liên tưởng đến Nietzsche và Dostoievski. Ông sẽ còn lấn cấn mãi với nghịch lý “Nếu chẳng có gì tồn tại, vậy thì mọi thứ đều được phép”, và trả lời cho vấn đề này, ông nói rằng đó là bởi cuộc sống không có ý nghĩa gì nên cần phải cho nó một ý nghĩa nào đó.

Samuel Beckett, nhà văn - nhà soạn kịch Irlande, Nobel 1969 

“Do cứ kêu đó là cuộc đời tôi, thì rốt cục tôi đã tin điều đó. Đó là điều căn bản của quảng cáo”. Samuel Becket luôn cẩn trọng tránh xa giới truyền thông và hầu như không bao giờ chấp thuận cuộc phỏng vấn nào và sự kín đáo của ông đã gần như trở thành huyền thoại, ngay cả khi được trao giải Nobel. Chính Xuất bản gia tiếng Pháp của ông, vị giám đốc Nhà xuất bản Minuit lừng danh, đã nói điều này trên đài truyền hình.

Samuel Becket (1906 - 1989). Ông sinh tại Foxrock, một khu ngoại ô khá giả ở phía nam thành Dublin. Sinh thời, ông viết văn bằng tiếng Anh và tiếng Pháp. Nếu như ông là tác giả của nhiều tiểu thuyết và những bài văn xuôi dạng thơ, thì tên tuổi của ông lại được gắn bó nhiều hơn với thể loại Sân khấu Phi lý, mà vở Trong lúc đợi Godot (1952) là một trong những minh họa tiêu biểu nhất.

Toàn bộ sự nghiệp văn chương của Beckett phản ánh sự thấu hiểu sâu sắc về bi kịch thân phận tồn tại trên trần thế: “Anh được sinh ra trên trần gian, thì không còn phương thuốc chữa trị nữa!”, - Hamm, nhân vật chính của vở Tàn cuộc chơi, đã nói thế. Cuộc đời này dẫu sao cần được sống. Bởi chính vì thế mà cuối tác phẩm Không thể gọi tên, ông viết: “Phải tiếp tục, tôi không thể tiếp tục được nữa, tôi sẽ tiếp tục”.

Tác phẩm là nhân chứng về đoạn kết của một thế giới. Là một nhân chứng sáng suốt trong thời ông sống, Beckett đã thông báo sự kết thúc của nghệ thuật (Trong lúc đợi Godot) và đoạn cuối của một thời kỳ được ghi dấu ấn bởi tính ưu việt ở châu Âu của văn hóa Pháp (Tàn cuộc chơi), trước khi những chủ đề này trở nên được ưa chuộng. Nghệ thuật không còn có thể khiến cho thế giới đẹp lên như trong quá khứ. Một số ý tưởng về nghệ thuật đã đi đến đoạn cuối của nó. Beckett nhấn mạnh thói đạo đức giả trong Ô những ngày đẹp trời. Winnie hân hoan trong một thế giới mà mỗi ngày lại đem đến sự  “tích lũy hiểu biết”, trong khi trên tay Willie, bạn trai của cô, lại đang phấp phới một tấm bưu ảnh khiêu dâm.

Trong cuốn tiểu sử của Giải Nobel Văn chương 1969 do James Knowlson viết, chúng ta sẽ nhận thấy rõ những ảnh hưởng và thị hiếu văn chương của Beckett (Shakespeare, Dante, Joyce, Racine, Diderot, Stendhal, Swift, Sterne ou Rabelais). Sự khám phá những thể loại khác nhau khiến Beckett say mê trong nghệ thuật, cũng như hình mẫu của ông: Beckett thừa kế sự tương đương của Joyce: “Hình thức là nội dung, nội dung là hình thức”, mà sau này ông sẽ đúc kết để tận dụng lối viết và tìm kiếm những cách thức diễn đạt khác nhau.

Trong suốt cuộc đời cầm bút của Beckett, ta có thể nhận thấy rằng ông luôn không ngừng tặng chúng ta một bài học về tính ngoan cường bền bỉ, nhuốm màu khiêm nhường. Năm 1982, khi đã 76 tuổi, người ta đặt ông viết một tác phẩm, ông từ chối những vẫn nói “Tuy nhiên, tôi vẫn sẽ thử sức”. Trước khi qua đời, vào tháng mười hai năm 1989, ông xuất bản những dòng viết cuối cùng của mình, một bài thơ mang tên “Nói thế nào đây”, mở đầu bằng từ “khùng điên”, và vẫn luôn luôn chăm tỉa về sự bất lực của ngôn ngữ khi muốn sao chép lại một cách trung thành một thế giới thực tế và mặt khác là kiệt lực, chết dần trong một sự im lặng mãi mãi. Chính vì thế, bền bỉ cho đến tận cuối đời, Beckett sẽ còn mãi thực hiện một cuộc dò kiếm sự yên lặng. Trong một lá thư gửi Parmela Mitchell, Beckett viết: “Ý tưởng về hạnh phúc không còn bất kỳ ý nghĩa nào với tôi nữa. Tất cả những gì tôi muốn, đó là được ở trong yên lặng”.

Pablo Neruda, nhà thơ gốc Chile, Nobel 1971

Giải Nobel văn chương đôi khi lại mang một ý nghĩa chính trị. Và đó chính là trường hợp của Pablo Neruda.

Pablo Neruda (1904 - 1973) là bút danh của Ricardo Eliecer Neftalí Reyes Basoalto, một trong những tác giả nổi tiếng nhất, được dịch ra nhiều thứ tiếng nhất của Chile. Ông chọn bút danh này để tưởng nhớ thi sỹ Tiệp Khắc Jan Neruda (1834 - 1891). Ông là một nhà văn, nhà thơ, chính trị gia, triết gia, đồng thời cũng là một nhà ngoại giao nổi tiếng, một nhân vật quan trọng trong chính quyền Chile. Ông được bầu Thượng nghị sỹ năm 1945, nhưng sau đó bị buộc tội phản quốc vì đã công khai phê phán chính quyền đương nhiệm, nên phải viễn xứ. Những ý tưởng chính trị đã khiến ông quyết định về nước tranh cử Tổng thống năm 1970, nhưng tự rút lui để ủng hộ Salvador Allende, vốn là người đứng đầu Đảng xã hội và là một thân hữu của ông. Salvador Allende đắc cử ngày 4 tháng 9 năm 1970 và bổ nhiệm ông làm Đại sứ Chile tại Pháp, và chính tại đây, vào tháng 10/1971, ông hay tin mình đã được trao vòng nguyệt quế của giải Nobel Văn chương, nhờ sự nghiệp thơ đồ sộ. Ông qua đời chỉ 12 ngày sau cú đảo chính của tướng Pinochet chống Tổng thống Allende. Nguyên nhân về cái chết của ông vẫn còn là một bí ẩn. Vào năm 1974, trong cuốn tự truyện được xuất bản sau khi ông qua đời có tiêu đề Tôi thú nhận là tôi đã sống,có đoạn trích:

“Tôi muốn sống trong một đất nước mà ở đó không có kẻ bị rút phép thông công.

Tôi muốn sống trong một thế giới, nơi con người chỉ có tình nhân loại, mà không gì khác ngoài chức danh này, không bị ám ảnh bởi một quy định, bởi một từ, bởi một nghi thức.

Tôi muốn người ta có thể bước vào trong tất cả mọi nhà thờ, trong tất cả mọi xưởng in.

Tôi muốn người ta không bao giờ đợi ai đó nữa, trước cửa một tòa thị chính để bắt người, để trục xuất họ.

Tôi muốn tất cả cười tươi bình đẳng ra vào nhà Ủy ban .

Tôi không còn muốn bất kỳ ai bỏ trốn bằng thuyền gondole, rằng ai đó bị các xe mô tô truy đuổi.

Tôi muốn rằng số đông đông đúc, số đông duy nhất: tất cả mọi người có thể nói, đọc, nghe và thăng hoa”.

Hiệu Constant (sưu tầm và tổng hợp)