Thức dậy miền ký ức

Nhân kỉ niệm 72 năm ngày truyền thống lực lượng Thanh niên xung phong (TNXP) Việt Nam (15/7/1950 - 15/7/2020); 75 năm ngày Thương binh liệt sĩ (27/7/1947 - 27/7/2022) và hướng tới kỉ niệm 50 năm Ngày hi sinh của 60 TNXP Đại đội 915, Đội 91 Bắc Thái khi làm nhiệm vụ bốc dỡ hàng hoá phục vụ chiến trường Miền Nam tại ga Lưu Xá (24/12/1972 – 24/12/2022), những cựu TNXP của thành phố trẻ Phổ Yên (Thái Nguyên) và huyện miền núi Na Rì của Bắc Kạn đã gặp gỡ, giao lưu ôn lại một thời gian khổ năm xưa…

Một thời mở đường gian khổ năm xưa

Mùa đông năm 1965, nhằm phá hoại kinh tế và ngăn chặn sự chi viện của các nước XHCN với nước ta, đế quốc Mĩ đã mở chiến dịch cho không quân đánh phá miền Bắc, trong đó có thành phố Thái Nguyên và nhiều vùng khác của tỉnh Bắc Thái. Hệ thống giao thông của tỉnh Bắc Thái bị ảnh hưởng nghiêm trọng.

Thực hiện chủ trương của Tỉnh ủy, ngày 18/1/1966 Tỉnh đoàn Bắc Thái đã tuyển chọn và thành lập Đội 91 TNXP tỉnh Bắc Thái (N91). Đội gồm 600 đội viên, là con em nhân dân các huyện Phổ Yên, Đồng Hỷ và Phú Bình.

Đại đội 912 là một trong 4 đại đội của Đội 91 gồm 150 người là con em của nhân dân huyện Phổ Yên. Dẫu biết đi TNXP là vào nơi gian khổ, thậm chí hi sinh thân thể, nhưng mọi người vẫn xung phong tình nguyện. Một số anh chị em khi đó chưa tròn 18 tuổi, đã làm đơn và gặp gỡ cán bộ tuyển quân nhiều lần, trình bày nguyện vọng mới được toại nguyện mơ ước.

Sau khi cùng với các đại đội học tập quán triệt tình hình nhiệm vụ, chính sách, chế độ đối với TNXP, quyền lợi của hội viên, điều lệnh nội vụ và 10 lời thề của đội viên, đúng ngày kỉ niệm thành lập Đảng 3/2/1966, sau buổi lễ xuất quân trang nghiêm, Đại đội 912 (C 912) cùng toàn Đội N91 hành quân lên Na Rì (Bắc Kạn). Lần đầu tiên những chàng trai, cô gái tuổi đời trên dưới 18, vai khoác ba lô và các trang bị cá nhân, hành quân bộ suốt chặng đường 100km. Qua những con đường gập ghềnh, đèo dốc, xuyên qua những cánh rừng bạt ngàn cây xanh. Các trung đội, tiểu đội được chia nhỏ và ở nhà dân. Dù cuộc sống còn nhiều khó khăn, các ngôi nhà sàn của dân được bà con thu dọn dành một phần cho các nhóm đội viên sinh hoạt.

Con đường từ thị xã Bắc Kạn vào huyện Na Rì, vốn trước đây chỉ là một con đường nhỏ, đèo dốc cao, quanh co. Nhiệm vụ của TNXP là hạ độ dốc của đèo, uốn một số đường cong và mở rộng con đường dài trên 60 cây số, để ô tô đi lại được phục vụ cho nhiệm vụ quốc phòng và phát triển kinh tế của địa phương.

Yêu cầu con đường phải được hoàn thành gấp, nên anh chị em phải làm liên tục thay nhau cả ngày và đêm. Từ nơi ở đến chỗ làm việc xa, nên mọi người buổi trưa ăn cơm tại công trường để buổi chiều tiếp tục công việc.

Những bàn tay chàng trai cô gái lần đầu làm quen với đất đá. Bằng các dụng cụ thô sơ: cuốc, xẻng… nên nhiều người bàn tay phồng rộp. Họ phải dùng giẻ quấn lại để tiếp tục làm. Trong lao động nhiều sáng kiến cải tiến được phát sinh: làm xe cút kít, xe cải tiến, mở các tổ rèn, tổ mộc để sửa chữa dụng cụ lao động…

Phong trào thi đua với nhiều hình thức: cắm cờ tiên tiến, trao cờ luân lưu đã động viên tinh thần lao động của hội viên, tạo cho mọi người phấn khởi. Vì vậy năng suất lao động được nâng lên. Cùng với hoàn thành lao động mở đường, việc tổ chức học văn hóa đã được đội viên tích cực hưởng ứng. Ngoài số giáo viên chuyên trách, đội viên có trình độ văn hóa cao hơn được lựa chọn để tham gia giảng dạy. Việc tổ chức dạy văn hóa được thực hiện vào các buổi trưa hoặc giờ nghỉ thích hợp. Chỉ qua 6 tháng, cùng với con đường được hoàn thành, một số hội viên đã lên được 1 lớp. Một số người thoát nạn mù chữ đã viết được thư gửi cho người nhà.

Con đường hoàn thành, lần đầu tiên nhân dân ở đây thấy được những chiếc ô tô ngay trên quê hương mình. Bà con rất phấn khởi. Hôm chia tay, Đại đội 912 nói riêng, Đội N91 nói chung bịn rịn, lưu luyến trong tình cảm chân thành của bà con nhân dân ra tiễn đưa. Những tiếng cười xen tiếng khóc, những vòng tay siết chặt như không muốn rời. Mọi người đều mong ước có ngày được gặp lại.

Niềm vui gặp lại sau 56 năm

Sau khi con đường từ Bắc Kạn vào Na Rì được hoàn thành, Đội N91 được giao làm nhiều nhiệm vụ khác nhau: đảm bảo thông suốt các trọng điểm máy bay địch đánh phá, mở đường mới, xây dựng trận địa pháo, hầm tránh máy bay địch, bốc dỡ hàng hóa, bảo vệ kho tàng, bến bãi…

Đại đội 912 được phân công làm đường ngầm tránh ở Sơn Cẩm, xây dựng các trận địa pháo phòng không, tên lửa, hầm giao thông. Nhiều lúc cùng bộ đội tiếp đạn, tải thương, thay thế pháo thủ đánh trả máy bay địch, tháo bom nổ chậm…với tinh thần: “Tim có thể ngừng đập nhưng mạch máu giao thông không thể tắc”, “Sống anh dũng bám đường, chết kiên cường dũng cảm”. Trong quá trình thực hiện nhiệm vụ, nhiều đội viên đã anh dũng hi sinh, chỉ tính riêng đêm Noel 1972, tại ga Lưu Xá thanh niên xung phong huyện Phổ Yên đã có 5 đội viên và 1 thủ kho, huyện Na Rì có 4 đội viên anh dũng hi sinh.

Sau 7 năm thực hiện nhiệm vụ trong điều kiện đầy gian khó, lực lượng thanh niên xung phong Bắc Thái đã hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ. Tổ chức TNXP thực sự là trường học lớn của tuổi trẻ. Tất cả đội viên được Nhà nước bố trí về các cơ quan, trường học, xí nghiệp, lâm trường hoặc được cử đi học các trường kĩ thuật, trung cấp, đại học, chuyển sang lực lượng vũ trang, một số trở về địa phương… Về môi trường mới, đội viên TNXP đã phát huy truyền thống, nhiều anh chị em đã trở thành cán bộ chủ chốt của các ban ngành, sở trong tỉnh, trong các nông lâm trường, xí nghiệp, cán bộ cấp tá trong lực lượng vũ trang.

Thời gian cứ nghiệt ngã trôi qua, trước bao biến động của thời cuộc và mỗi con người. Đội viên Đại đội 912 vẫn đau đáu một ước mơ được trở lại mảnh đất Na Rì nơi có bao nhiêu kỉ niệm gian khó một thời. Có một số người do tuổi cao, bệnh tật khi về với tiên tổ vẫn chưa thực hiện được khát khao chính đáng đó.

Quãng đường hơn 100km từ Phổ Yên lên Na Rì sau bao nhiêu lần hò hẹn nhưng phải sau 56 năm, những cựu TNXP C912 mới thực hiện được mơ ước giản dị mà vô cùng thiêng liêng này. Ngày 24 tháng 4 năm 2022, 30 hội viên Đại đội 912 (đây chỉ là một số đại diện của TNXP C912 năm xưa), do ông Lưu Văn Lượng dẫn đầu về Na Rì thăm lại chiến trường xưa. Những chàng trai, cô gái tuổi đời 18, đôi mươi năm nào, bây giờ đã là những cụ ông cụ bà. Mọi người vẫn trong bộ quần áo màu xanh truyền thống TNXP. Suốt chặng đường ngồi trên xe, ai cũng hồi hộp tưởng tượng sự đổi thay của mảnh đất, con người nơi gắn bó bao kỉ niệm vui buồn. Mọi người đều ngỡ ngàng: Con đường từ Bắc Kạn vào Na Rì, nơi mà họ đã bỏ bao công sức mồ hôi, nhiều khi phải vượt qua đói khát, những trận sốt rét, để biến từ con đường mòn trở thành đường cấp phối ô tô có thể đi lại được. Giờ đây đã là con đường đẹp, uốn nắn những khúc cua, sửa độ cao, rải nhựa áp phan, mặt đường rộng rãi phẳng lì…

Tại trung tâm huyện Na Rì, lãnh đạo huyện và nhiều cựu TNXP Na Rì đã tổ chức tiếp đón trong không khí chân tình, xúc động. Những vòng tay, những câu nói không thành lời và những giọt nước mắt nghẹn ngào dành cho nhau sau hơn nửa thế kỉ được nén chặt đợi chờ. Đoàn đi thăm lại những bản xa xôi, những ngôi nhà sàn, nơi đã được bà con người dân tộc mộc mạc chân thành chở che san sẻ năm xưa, nhường cho TNXP từng gian nhà, miếng ăn, hớp nước khi đói, khi khát, ấm thuốc bằng lá rừng khi TNXP ốm đau. Nhiều người nghẹn ngào với cảnh cũ đã bao thay đổi, khi hỏi thăm và biết nhiều người không còn nữa.

Đoàn đi thăm Di tích lịch sử Nà Tu (huyện Bạch Thông), nơi ngày 28 tháng 3 năm 1951 Bác Hồ đến thăm liên đội TNXP 312 đang làm việc tại đây. Bác đã căn dặn mọi người: Không có việc gì khó/ Chỉ sợ lòng không bền/ Đào núi và lấp biển/ Quyết chí ắt làm nên. Mọi người đều cảm nhận được sự chăm lo ân cần của Bác với đất nước nói chung, với lực lượng TNXP nói riêng – Lực lượng mà chính Người sáng lập ra ngày 15 tháng 7 năm 1950. Cũng nhờ lời dạy của Bác mà các thế hệ TNXP đã vượt qua bao gian nan khó khăn, hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ được giao.

Chia tay Na Rì, vùng đất với bao kỉ niệm gắn bó, nhưng cũng là trường học rèn luyện cho mỗi người trưởng thành, những giọt nước mắt trên những khuôn mặt nhăn nheo bởi thời gian của những con người cùng chiến hào năm xưa. Những vòng tay siết chặt như không muốn rời, hẹn gặp lại nhau một ngày gần nhất.

***

Lời hẹn đã sớm được thực hiện, sau rất nhiều cố gắng của cả 2 Hội, ngày 23 tháng 6 năm 2022, đoàn cựu TNXP huyện Na Rì do Chủ tịch hội Nguyễn Thị Sen và đồng chí Phó Bí thư Huyện đoàn Na Rì Nông Thu Trang dẫn đầu đã đến thăm và làm việc với Hội Cựu TNXP thành phố Phổ Yên.

Trước khi đến Phổ Yên, đoàn đã đến thắp hương tưởng niệm 60 TNXP hy sinh đêm Noel năm 1972 khi làm nhiệm vụ bốc dỡ hàng hoá ở ga Lưu Xá. Mảnh đất thiêng này đã trở thành huyền thoại. 60 chàng trai, cô gái tuổi đời 18, đôi mươi đã mãi mãi nằm xuống nơi đây, trong đó tỉnh Bắc Kạn có 40 người, linh hồn của các anh các chị chắc vẫn còn vương vấn chốn này. Những giọt nước mắt nhạt nhòa hòa trong làn khói hương thành kính. Trong đoàn Cựu TNXP Na Rì hôm đó có 2 chị nguyên là TNXP đại đội 915. Đêm Noel năm đó, 2 chị được phân công làm nhiệm vụ khác, nên giờ đây cứ rưng rưng nước mắt, không muốn rời khu trưng bày những tấm ảnh của đồng đội năm xưa…

Tại thành phố Phổ Yên, trên 200 cựu TNXP đại diện cho 471 hội viên tham dự buổi giao lưu. Nhiều người do sức khoẻ yếu, phải nhờ con cháu đưa đến, có người vừa rưng rưng nước mắt vừa nói: “Đến lần cuối để được gặp đồng đội của mình”. Buổi giao lưu có sự hiện diện của Thành ủy và một số cơ quan, tổ chức, đoàn thể của thành phố Phổ Yên. Hội trường ngập trong màu xanh trang phục TNXP.

Trong niềm vui, xúc động, lãnh đạo 2 Hội đã báo cáo kết quả hoạt động thực hiện 5 chương trình của Hội. Nhất là việc đề xuất cấp ủy, chính quyền giải quyết chế độ chính sách cho hội viên. Vì vậy mọi hội viên đã được giải quyết chế độ kịp thời, đúng quy định, tạo được niềm tin, phấn khởi cho mọi người. Phong trào nghĩa tình đồng đội giúp nhau làm kinh tế, giúp đỡ những hoàn cảnh khó khăn. Hàng trăm hội viên đã được giúp đỡ tài chính, phương thức kinh doanh, phát triển sản xuất kinh tế. Hỗ trợ tiền làm nhà, trao sổ tiết kiệm… do vậy trong lực lượng TNXP cơ bản không còn hộ quá khó khăn.

Hai lần gặp gỡ giao lưu tại Na Rì và tại thành phố Phổ Yên đã đem lại nhiều ý nghĩa, đúng như lời phát biểu cảm động của bà Nguyễn Thị Sen, chủ tịch Hội Cựu TNXP huyện Na Rì: “Chúng ta gặp nhau, cùng nhau ôn lại những kỉ niệm thời gian trên tuyến đầu chống Mĩ tại quê hương Na Rì. Thông qua chương trình gặp mặt, 2 Hội sẽ có nhiều cơ hội được giao lưu học hỏi, giúp đỡ hỗ trợ cho nhau trong cuộc sống, gắn kết tình đồng chí, đồng đội mãi mãi bền lâu. Tin tưởng rằng qua những lần gặp gỡ giao lưu sẽ tạo nên nhiều động lực, sức mạnh, cùng nhau phấn đấu để phong trào của hai Hội ngày càng đi vào chiều sâu, đạt thành tích cao hơn nữa”.

Phan Thức