Phim về đề tài Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh 2/9: “Món nợ lớn” của điện ảnh Việt Nam với lịch sử

VNTN - Hơn 62 năm Điện ảnh cách mạng Việt Nam, đã có hàng ngàn phim tài liệu và cũng gần cả ngàn bộ phim truyện được sản xuất, với rất nhiều đề tài, chủ đề theo những mốc thời gian khác nhau. Nhưng điểm lại, cả phim tài liệu và phim truyện nhựa, đề tài về Quốc khánh 2/9/1945 và Khởi nghĩa CMT8 gần như chỉ đếm trên đầu bàn tay, tính cả phim nước ngoài làm và phim truyền hình. Phải chăng đây là đề tài khó và không ai muốn làm?

Với một số lượng ít ỏi phim tài liệu phản ánh hình ảnh ngày Quốc khánh 2/9/1945, thì những phim này xem như “của hiếm”, “của quý” của ĐAVN. Vì mãi tới năm 2010, Hãng phim TFS của HTV - Truyền hình TP.HCM mới sản xuất phim tài liệu Quốc kỳ Việt Nam, đạo diễn Phạm Tô Hoàng, tái hiện lịch sử ra đời, những thời khắc trọng đại trong lịch sử và trong lòng dân tộc của lá cờ đỏ sao vàng. Năm 2011, Trung tâm Phim tài liệu và phóng sự của VTV sản xuất phim Tết độc lập, đạo diễn Nguyễn Quốc Khánh.

Riêng bộ phim tài liệu Ngày Độc lập 2/9/1945, được chiếu vào năm 1975, lần đầu tiên người dân VN mới được xem những thước phim tư liệu quý giá về thời khắc lịch sử khi Bác Hồ đọc Tuyên ngôn Độc lập, có độ dài 5 phút. Câu chuyện về 5 phút phim tư liệu này cũng là một bí ẩn cho đến tận hôm nay sau 70 năm kể từ ngày 2/9/1945, không biết ai là tác giả của đoạn phim đó. Như lời kể của Đạo diễn Phạm Kỳ Nam khi làm phim Ngày Độc lập 2/9/1945, thì 5 phút tư liệu này đến tay ông khá ly kỳ. Mùa đông năm 1974, trong một chuyến sang Pháp để thực hiện bộ phim tài liệu về cuộc đời hoạt động của Chủ tịch Hồ Chí Minh: "Những ngày Bác Hồ ở Tây Âu", một sáng, tại Paris, ông nhận cuộc điện thoại gọi đến phòng khách sạn ông ở của một người lạ hẹn gặp, để chuyển một món quà quý cho ĐAVN. Ông đã tới nơi hẹn, và được một Việt kiều trao cho cái hộp nhỏ đựng đoạn phim quý giá đó. Theo đạo diễn Phạm Kỳ Nam kể lại hồi ấy, khi ông hỏi người Việt kiều về tác giả của đoạn phim, ông đã nhận được câu trả lời: “Tôi không biết gì hơn vì không phải là người quay. Chỉ biết những đoạn phim đó có ích cho các ông, và tôi đã trao tận tay ông, vì tôi rất yêu mến đất nước, nhân dân VN”. Với điện ảnh tài liệu VN, đây là những thước phim vô giá vì nó như một “nỗi niềm” của ĐAVN ước ao trong vô vọng, vì những cảnh quay ấy đã không thể có được do ông chủ hiệu ảnh Hương Ký, người được Ban tổ chức Lễ Độc lập 1945 giao nhiệm vụ ghi hình đã trả lời việc ghi hình thất bại bởi nhiều lý do cũng khá mơ hồ bí ẩn. 5 phút phim là những thước phim đen trắng ghi lại hình ảnh những đoàn người nô nức kéo về Quảng trường Ba Đình, nắm tay vung cao và hát vang bài “Diệt phát xít”, cùng lời tuyên thệ Độc lập của quốc dân vang động quảng trường...

60 năm sau, trong lễ Quốc khánh 2/9/2005, lại một bất ngờ xúc động khác đến với Hà Nội nói riêng, VN nói chung, phim Ngày lịch sử của các nhà làm phim Nga thực hiện. Phim nhựa, màu, dài gần 25 phút, có nhiều cảnh quay đẹp, diễn tả không khí lễ mít tinh, diễu binh, diễu hành tại Quảng trường Ba Đình ngày 1/1/1955 và toàn văn bài phát biểu của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Phim có nhiều hình ảnh tư liệu về Hà Nội đỏ rực cờ hoa, cổng chào, biểu ngữ, hàng chục vạn người dân như nước chảy đổ về quảng trường Ba Đình lịch sử, đón chào Chính phủ kháng chiến trở về ra mắt quần chúng Thủ đô và quốc dân đồng bào cả nước. Tiến sĩ Trần Hoàng, nguyên Cục trưởng Cục Văn thư lưu trữ VN là người đã phát hiện, bản gốc phim hiện được lưu trữ tại Viện Lưu trữ phim ảnh nhà nước Nga ở thành phố Krasnorsk. Ông Nguyên đã trực tiếp xem và giúp Đài Phát thanh và Truyền hình Hà Nội mua với giá 5.000 USD, được quyền sử dụng phim không hạn chế số lần phát sóng. Bộ phim này do Xưởng phim Tài liệu Trung ương Moscow sản xuất năm 1955 với sự cộng tác của Xưởng phim Việt Nam Moscow. Điều thú vị ở bộ phim tài liệu này là ngoài các nhà làm phim Nga: Đạo diễn Vladimir Echourine, nhà quay phim - kỹ sư thu thanh Cotov, âm nhạc do nhạc sĩ Ivanop biên soạn theo các bản nhạc VN còn có sự tham gia của ĐAVN rất non trẻ, với ba nhà quay phim Nguyễn Hồng Nghi, Nguyễn Tiến Lợi, Phan Nghiêm; Và nhà văn Nguyễn Đình Thi là người viết và đọc lời bình. Ngày 18/7/1955, Chủ tịch Hồ Chí Minh cũng đã ký sắc lệnh số 234B-SL tặng thưởng Huân chương Lao động hạng Nhất cho đạo diễn Vladimir Echourine và Huân chương Lao động hạng Nhì cho kỹ sư thu thanh và quay phim Cotov.

Năm 2011, kỷ niệm 66 năm Quốc khánh 2/9/1945, phim tài liệu Ngày lịch sử, được phát sóng trên VTV.

Danh mục phim truyện nhựa 62 năm ĐAVN có lẽ chỉ duy nhất phim truyện “Sao Tháng Tám” của đạo diễn Trần Đắc là làm về đề tài Khởi nghĩa CMT8 (sau khi sự kiện này kỷ niệm 30 năm), giữ “kỷ lục” về đề tài này suốt từ khi sản xuất (năm 1976) đến nay, chưa thấy phim nào có cùng đề tài. Câu chuyện trong Sao Tháng Tám, lấy bối cảnh những ngày sôi sục trước CMT8, giữa lúc nạn đói khủng khiếp Ất Dậu/1945 đang lan tràn khắp nơi.

Một cảnh trong phim “Sao Tháng Tám”. Nguồn Internet

Giữa cuộc đối đầu đang chực chờ bùng nổ của một dân tộc nghèo đói nhưng bất khuất kiên cường, không chịu nỗi nhục nô lệ, với những kẻ xâm lược, là cuộc đấu tranh từng giờ từng phút giữa những chiến sĩ cách mạng với những tên chỉ điểm nguy hiểm, những gã mật thám cáo già. Trong Sao Tháng Tám, là những cuộc đấu trí căng thẳng của người nữ cộng sản kiên cường, và nữ gián điệp Việt gian. Phim đã đoạt nhiều giải thưởng trong Liên hoan phim Việt Nam và quốc tế.

Nhưng kể từ đó đến nay, qua gần 38 năm kể từ khi phim được sản xuất, ngoại trừ phim truyện nhựa: Hà Nội mùa đông năm 1946, đạo diễn Đặng Nhật Minh, sản xuất năm 1996, “đi qua” sự kiện Khởi nghĩa CMT8 và Quốc khánh 2/9/1945, chủ yếu phim nói về một giai đoạn chông gai trong lịch sử VN, vào mùa đông Hà Nội năm 1946 khi Nhà nước VN non trẻ phải đối đầu với cuộc xâm lược mới của giặc Pháp đang lăm le trở lại Đông Dương và luôn gây hấn, khiêu khích, sinh sự, tìm cớ khai chiến, tìm cách khơi mào chiến sự, vận mệnh của đất nước, của độc lập chẳng khác nào "ngàn cân treo sợi tóc", buộc Chủ tịch Hồ Chí Minh và cách mạng VN phải ứng biến thật linh hoạt, tinh tế, quyền biến, uyển chuyển…, thì ĐAVN không có thêm một phim truyện điện ảnh nào về đề tài này.

Cảnh trong phim “Hà Nội mùa đông năm 1946”. Nguồn Internet

Phải chăng, một sự kiện lớn của lịch sử dân tộc, để cái tên VN được cả thế giới công nhận trở nên một đề tài “bảo tàng” không được các nhà làm phim ĐAVN nhìn ngó tới và muốn thực hiện? Phải chăng đây là đề tài lịch sử cách mạng, một loại đề tài rất khó “nhằn” và luôn báo trước nhiều rủi ro không thành công về nhiều mặt nên “giả vờ” quên lãng? Hay đề tài này với quan niệm của các nhà làm phim, chỉ để kỷ niệm nên không làm cũng được, dành cho các đề tài khác vừa dễ làm, vừa dễ “ăn” hơn?

Minh Châu