Phim ngắn – cuộc chơi hay khởi nghiệp?

VNTN - Không quá đình đám như phim truyện điện ảnh ra rạp hay phim trên sóng truyền hình giờ vàng, phim ngắn hiện là một dòng chảy nhiều năng lượng của điện ảnh Việt. Ban đầu đây có thể là sân chơi theo sở thích, nhưng giờ trở thành cơ hội để thử sức, để theo đuổi đam mê điện ảnh của người trẻ một cách nghiêm túc.

Khoảng 10 năm trở lại đây, khái niệm phim ngắn đã không còn xa lạ với đông đảo công chúng. Có rất nhiều cuộc thi phim ngắn cả trong nước và quốc tế được tổ chức thường niên để những người trẻ đam mê phim điện ảnh Việt tham gia. Thêm nữa, khi công nghệ thông tin phát triển thì việc đăng tải phim trên mạng như một kênh phát hành, phổ biến rộng rãi, không cần ra rạp, cũng tạo điều kiện cho phim ngắn phát triển. Không chỉ là một cuộc chơi thỏa đam mê, sở thích, mà phim ngắn còn là phép thử cho cơ hội khởi nghiệp, như những viên gạch đầu tiên lót đường cho sự nghiệp điện ảnh và sự thành công trong tương lai của những nhà làm phim trẻ.

Nguồn: Internet

Thế nào là phim ngắn

Hiện chưa có sự thống nhất về ranh giới thời lượng giữa phim ngắn và phim dài. Theo Viện Hàn lâm Điện ảnh và Khoa học Mỹ, Viện phim Mỹ, Viện phim Anh, một phim dài có thời lượng từ 40 phút trở nên. Trong khi đó, Hiệp hội diễn viên Mỹ phân khúc phim dài có thời lượng 80 phút trở lên. Trước thập niên 1960, ở Mỹ phổ biến thuật ngữ Featurette - chỉ một phim dài nhỏ, từ 20 đến 40 phút. Hiện nay, phim ngắn thường chỉ một tác phẩm dưới 40 phút. Trong phim ngắn, lại chia ra phim rất ngắn (Short Short Film), được xác định thành một loại riêng, thường dưới 3 phút và thường xuất hiện ở các liên hoan phim riêng biệt. Trong cuốn Film history - Lịch sử điện ảnh của David Bordwell và Kristine Thompson viết: "Điện ảnh khai sinh bằng phim ngắn. Trong những ngày đầu, các tác phẩm ngắn hài được sản xuất với lượng lớn song song với các tác phẩm đồ sộ như Birth of Nation của đạo diễn Mỹ D.W. Griffith. Tới năm 1920, một vé xem chương trình tổng hợp luôn bao gồm một phim dài và vài tác phẩm nhỏ khác như phim ngắn hài hoặc phim hoạt hình dài 5 đến 10 phút. Các phim hài ngắn thường được làm thành chuỗi nhưng lại không có lịch ra mắt cố định".

Đa phần phim ngắn được các nhà làm phim độc lập thực hiện với kinh phí thấp, được ủng hộ tài chính bởi các quỹ hỗ trợ, các tổ chức phi lợi nhuận hoặc quỹ cá nhân.

Dù chưa thống nhất hoàn toàn về thời lượng để gọi là phim ngắn, nhưng một phim ngắn lý tưởng có thời lượng gói gọn 15 - 20 phút, phải thể hiện hết những gì người làm phim muốn hướng đến, phim rất cô đọng, “lời ít ý nhiều”. Theo BBC, phim ngắn được làm với ba mục đích chủ yếu: Thứ nhất để người mới vào nghề thử sức sáng tạo, tích lũy kinh nghiệm, làm dày hồ sơ tài năng, nhằm xin tài chính cho các phim tương lai; Thứ hai làm phim ngắn là vì lợi nhuận, để chiếu trên các khung giờ hẹp của sóng truyền hình hoặc trước một phim dài ở màn ảnh rộng, hiện tại thì chiếu trên mạng xã hội như Youtube...; Thứ ba là để thể nghiệm nghệ thuật, tìm tòi cái mới tiên phong trong điện ảnh.

Phim ngắn nở rộ trong thập kỷ 1930 bởi ngành phát hành điện ảnh ở nhiều quốc gia gặp Đại khủng hoảng (Great Depression). Giữa những năm 1950, với sự phát triển của truyền hình, ngành thương mại phim ngắn do người thật đóng dần tàn lụi, phim ngắn từ đó trở thành phương tiện đặc trưng của các sinh viên điện ảnh, hoặc của các nghệ sĩ độc lập hay chuyên biệt.

Nhưng trong thời công nghệ cao, phim ngắn trở lại bởi phương tiện làm phim rẻ hơn, như một chiếc điện thoại thông minh cũng có thể là một “xưởng phim” với đầy đủ chức năng cơ bản để sản xuất, có nhiều kênh đầu ra cho phim ngắn trên Internet. Hàng loạt liên hoan dành cho phim ngắn cũng khuyến khích nhà làm phim gửi tác phẩm qua Youtube hoặc Vimeo… Hiện tại, đa phần phim ngắn được các nhà làm phim độc lập thực hiện với kinh phí thấp, được ủng hộ tài chính bởi các quỹ hỗ trợ, các tổ chức phi lợi nhuận hoặc quỹ cá nhân.

Không chỉ là ngẫu hứng

ở Việt Nam, một trong số phim ngắn đầu tiên gây chú ý với thế giới là tác phẩm Con chim vành khuyên (1962) của đạo diễn Nguyễn Văn Thông, phim dài 42 phút này là bài thi tốt nghiệp của NSND Nguyễn Văn Thông sau khi kết thúc khóa học điện ảnh đầu tiên Khoa đạo diễn, Trường Điện ảnh Việt Nam. Những khung hình phổ quát và đắt giá giúp "bài thơ điện ảnh" này được "Giải đặc biệt" của Ban giám khảo LHP Carlovy Vary (Tiệp Khắc) năm 1962.

Năm 2007, đạo diễn Bùi Thạc Chuyên với bộ phim ngắn Cuốc xe đêm - giành giải Cinefondation Award tại LHP Cannes, cũng năm này phim Sân thượng của đạo diễn Nguyễn Hà Phong cũng giành "Principal"- giải Nhì tại LHP Oberhausen. Năm 2008, phim Khi tôi 20 của đạo diễn Phan Đăng Di tham dự LHP Venice. Đạo diễn Trần Dũng Thanh Huy với phim 16:30, giành bốn giải ở Tiệc phim ngắn YxineFF 2012.

Bắt đầu cho sự nghiệp bằng phim ngắn là điều bình thường, có phần như là mặc định. Vũ Ngọc Đãng với Vợ chồng chuột (1999), Victor Vũ với Pháo (1997) đến những đạo diễn thuộc dòng phim nghệ thuật, phim độc lập như Phan Đăng Di, Bùi Thạc Chuyên, Trần Dũng Thanh Huy, Trần Bích Ngọc, gần nhất là Lương Đình Dũng… đều đi lên từ phim ngắn.

Đặc biệt, trong 3 năm trở lại đây, thị trường điện ảnh Việt chứng kiến nhiều tên tuổi đạo diễn trẻ nổi lên từ phim ngắn như Đoàn Trần Anh Tuấn, Nguyễn Đăng Khoa, Nguyễn Lê, Luk Vân... Những phim ngắn Việt từng tham gia tranh giải quốc tế và được ghi nhận phải kể đến: Một thành phố khác - Another City của Phạm Ngọc Lân, nhận giải Tưởng niệm Ingmar Bergman tại LHP ngắn Uppsala Thụy Điển và dự tranh giải Phim ngắn xuất sắc tại LHP Berlin 2016. Vị - Taste của Lê Bảo, đoạt giải Dự án triển vọng tại giải Màn ảnh Bạc - Silver Screen Awards, nằm trong khuôn khổ LHP Singapore lần thứ 27 năm 2016. Phim tài liệu When our gardens grow silent - Khi khu vườn im lặng của Nguyễn Mỹ Dzung đoạt giải ba LHP ngắn Faro FARCUME 2016. Phim tài liệu Thu Thủy - Những giấc mơ gốm đã nhận giải thưởng kép: Best Trailer (Giới thiệu phim hay nhất) và Inspiring Woman in a film (Người phụ nữ truyền cảm hứng trong phim) cho họa sĩ Nguyễn Thu Thủy. Đạo diễn phim ngắn trẻ mới 18 tuổi Hồ Thanh Thảo với phim Muộn được thể hiện xuất sắc, đề cử tranh giải Màn ảnh Bạc trong LHP Singapore 2017 ở hạng mục Phim ngắn Đông Nam á, được chọn hình thức công chiếu “International Premiere”.

Riêng nhà làm phim trẻ Luk Vân được coi là một hiện tượng “hot” vì hầu như phim ngắn nào làm ra cũng được giới trẻ đón nhận nhiệt liệt, số view trên kênh Youtube lên hàng mấy chục triệu lượt. Một số phim ngắn của Luk Vân như Hà Nội em yêu anh, Sài Gòn em yêu chị, Mùa yêu đầu tiên, Lắng cũng đã tham gia các giải phim ngắn nước ngoài và lọt top... Và từ phim ngắn Luk Vân đã bước vào vai trò đạo diễn điện ảnh thực lực với phim chiếu rạp 4 năm, 2 chàng, 1 tình yêu.

Điểm mặt các đạo diễn hiện có phim khá “nóng” phòng vé, không khó nhận ra họ đã từng thành công với phim ngắn. Nhưng phim ngắn chưa chắc là con đường ngắn nhất để đến thành công với phim truyện điện ảnh nếu chỉ xem như đây là cuộc chơi để thử sức, hay thỏa mãn đam mê, hoặc nếu xem thành công của phim ngắn là sẽ đi trên đường thênh thang đến thành công trong điện ảnh.

Phim ngắn "Muộn" của nữ đạo diễn 18 tuổi của Hồ Thanh Thảo lọt đề cử tại LHP Quốc tế Singapore 2017. Nguồn: baomoi.com

Khởi nghiệp hay chỉ là cuộc chơi?

Phim ngắn là thể loại riêng biệt và cũng là bước đệm quan trọng cho các nhà làm phim trẻ thực hiện bộ phim dài trong tương lai. Bắt đầu là từ những bài tập của sinh viên bắt buộc để làm tốt nghiệp, phim ngắn chỉ nằm ở dạng bài thi, hay bài tập, và chỉ có những sinh viên chuyên ngành điện ảnh mới thực hiện. Cách đánh giá chất lượng phim cũng chỉ nằm trong tầm là bài thi của sinh viên, chưa phải là một tác phẩm hoàn chỉnh. Nhưng từ khi có các cuộc thi phim ngắn như Dự án phim ngắn CJ, Liên hoan phim ngắn FY- CLB SKĐA của Trường đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn TP.HCM, Làm phim 48 giờ - HK Film, cuộc thi phim ngắn 321 Action của Sun Flower Media. Trước đó là Tiệc phim ngắn YxineFF…, chưa kể Giải phim ngắn Cánh Diều của Hội Điện ảnh Việt Nam, Ong Vàng cho phim ngắn sinh viên…, tạo nên một trào lưu làm phim ngắn ở giới trẻ, chỉ cần thích, đam mê, không cần là sinh viên chuyên ngành. Với sự “treo giải” khá hậu hĩnh không chỉ là tài trợ làm phim mà còn là tham gia các LHP quốc tế, tìm thêm nhiều cơ hội thành công, nên càng khuyến khích nhiều người trẻ làm phim ngắn, ở mặt nào đó chất lượng được nâng cao, trở thành một tác phẩm hoàn chỉnh.

Ngay như trong tháng 6/2018, cùng lúc có hai cuộc thi phim ngắn phát động là Dự án phim ngắn CJ 2018, Làm phim 48 giờ, tháng 7 thì 321 Action cũng khởi động. Làm phim 48 giờ đã công bố có 95/100 tác phẩm gửi về đúng hạn, Dự án phim ngắn CJ 2018 vừa công bố 5 dự án xuất sắc nhất trong 11 thí sinh xuất sắc được lựa chọn vào vòng thuyết trình từ hơn 250 hồ sơ tham dự gửi về cho chương trình.

Việc làm phim ngắn ở Việt Nam đang thu hút sự tham gia của đông đảo người có đam mê, nhiệt huyết, nhưng chỉ như một trào lưu của giới trẻ mang tính giải trí nhiều hơn đam mê nghệ thuật. Không thể đếm hết số lượng các nhóm làm phim ngắn ở các thể loại khác nhau, số phim đã hoàn thành và đưa lên mạng, hiện có hàng ngàn phim ngắn của các bạn trẻ làm và đăng tải, nhưng trong số đó, phim chất lượng chỉ đếm trên đầu ngón tay, số có khả năng tranh các giải trong nước và quốc tế càng hiếm hơn nữa. Phổ biến nhất vẫn là các phim ngắn “chiều chuộng” thị hiếu khán giả nhằm đạt số lượng view cao. Nhiều người trẻ cũng nhầm lẫn rằng, hễ làm phim ngắn và được view nhiều, là đã có thể trở thành đạo diễn “tài năng”. Rất ít đạo diễn phim ngắn có thể “vào” phim điện ảnh, và đã ít lại càng ít hơn đạo diễn thành công.

Phim ngắn là một sân chơi rất rộng cho tất cả bạn trẻ muốn thử sức. Nhưng phim ngắn cũng chỉ là một “phép thử” cho những người muốn bước vào điện ảnh một cách chuyên nghiệp, chứ không phải thước đo thành công. Lấy phim ngắn nuôi giấc mộng dài là con đường mà hầu như nhà làm phim nào cũng trải qua, nhưng khởi nghiệp từ phim ngắn chắc chắn là con đường dài và thành công không phải câu chuyện “bất chiến tự nhiên thành”

Hoài Hương