Nhân vật lịch sử cách mạng Việt Nam – bao giờ có phim?

VNTN - Tính từ ngày thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam 3/2/1930; ngày Quốc khánh Việt Nam 2/9/1945; ngày 30/4/1975 thống nhất đất nước đến nay; và tính từ ngày thành lập ngành 15/3/1953, Điện ảnh Việt Nam (ĐAVN) gần như thiếu dòng phim truyện về các lãnh tụ cách mạng Việt Nam đương đại.

Không biết có phải vì họ đã bị lãng quên, chỉ là những nhân vật quá khứ “nằm yên” trong những trang sách sử? Hay ĐAVN “ngoảnh mặt” với đề tài này bởi rất nhiều lý do?

Chỉ có phim về Chủ tịch Hồ Chí Minh

Và cũng chỉ có số lượng phim chưa đếm hết mười đầu ngón tay. “Hẹn gặp lại Sài Gòn” - năm 1990, đạo diễn Long Vân; “Hà Nội mùa đông năm 46” - năm 1995, đạo diễn - NSND Đặng Nhật Minh; "Nguyễn Ái Quốc ở Hồng Kông” - năm 2005, đạo diễn Nguyễn Khắc Lợi (Việt Nam) & Viên Thế Kỷ (Trung Quốc); "Nhìn ra biển cả” - năm 2010, đạo diễn - NSƯT Vũ Châu; và mới nhất là “Vượt qua bến Thượng Hải” - tháng 12/2010, đạo diễn Triệu Tuấn (Việt Nam) & Phạm Đông Vũ (Trung Quốc); “Thầu Chín ở Xiêm”, đạo diễn Bùi Tuấn Dũng và “Nhà tiên tri”, đạo diễn NSƯT Vương Đức - năm 2015. 

Chưa có bộ phim nào của ĐAVN về Cố Tổng Bí thư Lê Duẩn - nhà lãnh đạo kiệt xuất của Đảng, người con ưu tú của quê hương Quảng Trị

Tính đến hôm nay, kể từ bộ phim truyện nhựa đầu tiên của ngành ĐAVN “Chung một dòng sông”, thì cái “vốn” phim truyện nhựa VN đã có thể lên tới hơn ngàn bộ với rất nhiều đề tài. Trong 3 năm gần đây, mỗi năm ĐAVN có từ 30 - 50 phim truyện nhựa được sản xuất, nhưng trong số đó chỉ có 2 phim về Chủ tịch Hồ Chí Minh. Còn tất cả những nhân vật lãnh tụ của cách mạng VN, những người góp phần đưa cuộc cách mạng dân tộc dân chủ đến thắng lợi, lãnh đạo nhân dân qua hai cuộc kháng chiến trường kỳ đến ngày hòa bình, thống nhất đất nước, và lãnh đạo công cuộc xây dựng kiến thiết VN sau chiến tranh, hòa nhập và sánh vai với các quốc gia trên thế giới đến nay, kể từ ngày thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam 3/2/1930, ngày Quốc khánh nước VN 2/9/1945, ngày thống nhất đất nước 30/4/1975, không có ai được ngành ĐAVN, với tuổi đời hơn 64 năm, để mắt tới và làm phim về họ.

Từ các vị tiền bối cách mạng của những năm 1930 như Trần Phú, Nguyễn Văn Cừ, Lê Hồng Phong, Nguyễn Thị Minh Khai… đến các vị lãnh đạo hai cuộc kháng chiến chống Pháp - Mỹ từ 1945 - 1975 như Chủ tịch Tôn Đức Thắng, Đại tướng Võ Nguyên Giáp, Thủ tướng Phạm Văn Đồng, Tổng Bí thư Trường Chinh, Lê Duẩn… Các vị tướng trận với những chiến công “lừng lẫy năm châu, chấn động địa cầu”, hay làm nên một chiến dịch Hồ Chí Minh kết thúc 10.000 ngày chiến tranh VN… Hàng trăm vị “tiền hiền” khai quốc công thần, không một ai được làm phim. Chỉ có chăng thấp thoáng vài cảnh mờ nhạt trong các phim về Điện Biên Phủ, giải phóng Sài Gòn.

Ngay cả với những nhân vật lãnh đạo công cuộc xây dựng đất nước thời kỳ hòa bình gắn với nhiều sự kiện, nhiều quyết sách để đưa VN phát triển, cùng hòa nhập trong xu thế chung của toàn cầu hóa, công nghệ cao, kinh tế thị trường… như Tổng Bí thư Nguyễn Văn Linh, Thủ tướng Võ Văn Kiệt, Bộ trưởng Phạm Hùng… cũng vắng bóng, tạo nên một khoảng trắng trong dòng phim nhân vật lịch sử cách mạng VN đương đại.

Phải chăng ĐAVN thiếu “tâm” và chưa đủ “tầm”?

Sự thiếu vắng đề tài này của ngành ĐAVN phải chăng vì đây thuộc dạng đề tài chính luận lịch sử, thường chỉ làm theo đơn đặt hàng nhân một dịp kỷ niệm nào đó, mà từ trước tới nay hình như chưa có ai đặt hàng, nên chỉ có một vài phim về Chủ tịch Hồ Chí Minh (mà cũng không phải làm theo đơn đặt hàng)? Hoặc có phải do thời buổi “kinh tế thị trường”, sản phẩm điện ảnh cũng là một loại hàng hóa, loại phim về đề tài này có thể ít “ăn khách”, không thể thu được lợi nhuận, nên các nhà làm phim không “ưu tiên” để mạo hiểm làm phim, khi xác suất thành công rất khó đoán trước được?

Nhưng xét cho cùng, thì ngành điện ảnh vắng dòng phim nhân vật lịch sử cách mạng VN đương đại có lẽ bởi thiếu cái “tâm” của những người làm nghề. Cái “tâm” thể hiện ở chỗ, họ không thể nào ngoảnh mặt làm ngơ trước một đề tài mang rất nhiều ý nghĩa thiết thực cả hiện tại và tương lai, ý nghĩa “ăn quả nhớ kẻ trồng cây”, giáo dục truyền thống yêu nước cho các thế hệ tiếp nối, làm sống lại một giai đoạn lịch sử đất nước… Trên thực tế người ta có thể “đổ tiền” để làm những bộ phim nhàn nhạt, có cả phim bằng nguồn tiền của Nhà nước, với hàng tá những “khuyết tật” để rồi nằm đắp chiếu trong kho, chiếu chẳng mấy ai xem, song không ai nghĩ tới việc chi tiền làm những bộ phim về đề tài nhân vật lịch sử cách mạng đương đại. 

Thiết nghĩ, dụng “tâm” thật sự với đề tài này và muốn làm phim về nhân vật lịch sử cách mạng VN không khó. Tư liệu chắc hẳn không thiếu, các nhân vật thuộc thời kỳ đương đại, rất gần gũi với cuộc sống hôm nay. Thông tin về cuộc đời, sự nghiệp của họ có thể dễ dàng khai thác ở các thư viện, các nơi quản lý lưu trữ hồ sơ cá nhân, và ngay cả trong dân gian, những người thân thuộc trong gia đình họ…. Vốn tư liệu thậm chí có thể làm rất nhiều bộ phim nếu biết cách khai thác từng góc một trong cuộc đời hoạt động của nhân vật… 

Thẳng thắn nhìn nhận về khiếm khuyết của ngành ĐAVN, chuyện thiếu cái “tâm” với đề tài là một lẽ, lẽ khác nữa chính là cái “tầm” của các nhà làm ĐAVN. “Tầm”, ngoại trừ vấn đề kỹ thuật, thì những người có thể làm được dòng phim này cũng là một vấn đề “bất khả thi”. Ví như người làm biên kịch, ai có đủ tài biết cách lựa chọn tình tiết và chuyển hóa “tư liệu” dạng văn bản về cuộc đời các nhân vật thành một câu chuyện hấp dẫn để dựng thành phim? Kế tiếp, các đạo diễn có đủ năng lực, đủ niềm tin làm nên một bộ phim với đề tài chính luận tưởng chừng khô cứng thành phim có sức hút khán giả? Thành phần diễn viên có đủ khả năng diễn xuất, nhập vai, tái hiện được sống động và chân thực nhân vật?... 

Có những điều dường như vượt “ngoài tầm kiểm soát” của ĐAVN. Những phim về Chủ tịch Hồ Chí Minh đã được làm, cho dù rất ít, nhưng sự thành công quả là khiêm tốn, chưa kể có phim còn là “thảm họa” bởi cách làm phim non tay nghề của đạo diễn, và diễn xuất nghiệp dư của diễn viên.

Một cảnh trong phim “Thầu Chín ở Xiêm” (đạo diễn Bùi Tuấn Dũng)

Làm phim thực ra không khó

Xét ở khía cạnh nghề nghiệp, thì chuyện biết dụng “tâm” và “tầm” sẽ là yếu tố quyết định để làm ra những bộ phim về đề tài này. Nếu không thể làm phim hoành tráng, đồ sộ về cả cuộc đời, sự nghiệp, thì có thể trích từng giai đoạn hoạt động của nhân vật, thậm chí chỉ cần lấy một câu chuyện nhỏ nói về nhân cách của họ cũng có thể làm nên một kịch bản tốt. 

Nếu như không thể làm phim với những phim trường cầu kỳ phức tạp, thì có thể làm phim với những bối cảnh dễ thực hiện. Nếu như ít tiền, có thể không cần sử dụng những phương tiện quá tối tân, hiện đại mà chỉ cần một số phương tiện chuyên dụng đạt chuẩn. Nếu như muốn phim hấp dẫn, trong kịch bản có quyền hư cấu thêm, có thể thêm thắt những tình tiết làm “mềm” phim bằng những cảnh lãng mạn, hay tạo cho phim có “tốc độ” bằng những pha hành động gay cấn, hay tạo sự lôi cuốn bằng các tình tiết có chút bí ẩn… Và đạo diễn, nếu thật sự muốn theo đuổi đề tài này như một mục tiêu nghề nghiệp, cũng có thể tạo dấu ấn thành công với dòng phim nhân vật, làm ra những phim hấp dẫn. Còn diễn viên, nếu họ thật sự có ý thức lao động nghệ thuật nghiêm túc, thì việc “hóa thân” vào nhân vật hẳn cũng không quá khó.

Vấn đề nhân sự, phương tiện, tiền bạc… “tâm” - “tầm” là những thành tố quan trọng, song điều quan trọng nhất lại nằm ở tư duy của các nhà làm phim có trách nhiệm với ngành ĐAVN. Nếu như trong suy nghĩ của họ không có một góc dành cho dòng phim này; trong các dự án làm phim của ngành họ không dành cho đề tài này một chỗ; và nếu như họ vẫn cho rằng dòng phim này không có cũng không “chết” ai… ĐAVN không vì thiếu dòng phim này mà trở nên yếu kém… Và nếu như họ không cần khuyến khích hay tạo điều kiện cho những người có tâm huyết và điều kiện làm dòng phim này như một thể chế “ưu tiên” khi làm phim… thì sẽ thật khó để cho ra đời những bộ phim về nhân vật lịch sử cách mạng Việt Nam như mong đợi. Đó cũng là một lỗi lớn của điện ảnh nước nhà.

Trong khi chúng ta đang lo ngại về sự khiếm khuyết kiến thức lịch sử của lớp trẻ VN (chiếm đa số khán giả xem phim), không chỉ với lịch sử các triều đại phong kiến Đinh - Lý - Trần - Lê - Nguyễn, mà còn cả lịch sử cách mạng đương đại. Trong khi chúng ta luôn miệng kêu lớp trẻ bây giờ sống thực dụng, vật chất, không lý tưởng…, không thấy được sự hy sinh của bao thế hệ cha ông vì nền độc lập, tự do, hòa bình của Tổ quốc, thì phim điện ảnh là con đường ngắn nhất để có thể tiếp cận lịch sử ở một khía cạnh nào đó, giáo dục bồi đắp tinh thần yêu nước của tuổi trẻ. 

Thiết nghĩ, khi chưa làm được những bộ phim lịch sử cổ đại thì ĐAVN nên dành một chỗ cho những phim về nhân vật lịch sử cách mạng đương đại VN, vì thật sự nó không khó làm như với phim lịch sử cổ trang VN.

Minh Châu