Khai thác giá trị Then Việt Bắc trong phát triển du lịch

VNTN - Nhằm khẳng định, tôn vinh giá trị trường tồn của Di sản thực hành Then, tạo diễn đàn học thuật - thực tiễn cho các nhà nghiên cứu, nhà quản lý kinh doanh du lịch quan tâm về Di sản thực hành Then, qua đó tìm kiếm các giải pháp khả thi trong việc khai thác Then Việt Bắc trong phát triển du lịch, sáng nay (11/1), Trường Đại học Khoa học - Đại học Thái Nguyên phối hợp với Hội Văn học nghệ thuật tỉnh Thái Nguyên tổ chức Hội thảo “Then Việt Bắc với phát triển du lịch”. Tham dự Hội thảo có đại diện lãnh đạo các đơn vị tổ chức, các nhà quản lý văn hóa, các nhà khoa học, nghệ sĩ, nghệ nhân dân gian, các doanh nghiệp, thầy cô giáo và các em sinh viên.

Các đại biểu tham dự Hội thảo

Báo cáo đề dẫn mở đầu Hội thảo, PGS.TS Phạm Thị Phương Thái (Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Khoa học - Đại học Thái Nguyên) cung cấp những tri thức mang tính tiền đề và nền tảng về Then: “Then là một trong những di sản văn hóa tiêu biểu của Việt Bắc. Đây là loại hình diễn xướng nghi lễ độc đáo của các dân tộc Tày - Nùng - Thái ở Việt Nam. Then thường được bà con tổ chức vào dịp Tết đến Xuân về hay gia đình có việc gì đó liên quan đến đời sống tâm linh như: giải hạn, cầu mùa, cầu an, cầu phúc, mừng thọ… Then là một phức thể văn hóa có nguồn gốc từ một loại hình tín ngưỡng phức hợp, đã và đang chuyển hóa theo hướng phân hóa và thế tục hóa; Then tích hợp trong nó nhiều loại hình nghệ thuật và lấy nghệ thuật diễn xướng làm phương tiện thực hành”.

Phần trọng tâm của hội thảo, các nhà khoa học, các nghệ nhân đã đi sâu vào các vấn đề: giá trị và sức hấp dẫn của Then Việt Bắc, các giải pháp để khai thác giá trị văn hóa của thực hành nghi lễ Then trong phát triển du lịch…

ThS Đặng Thế Anh (Trường Cao đẳng Sư phạm Lạng Sơn) khi nhận diện các giá trị của độc đáo của Then Việt Bắc trong xã hội đương đại đã nhấn mạnh: Then là sự thức tỉnh và thanh lọc tâm hồn, là bảo tàng lịch sử - văn hoá thu nhỏ vô cùng sống động, thể hiện tính cố kết cộng đồng làng bản, dòng tộc, niềm tin vào lực lượng siêu nhiên, thể hiện khát vọng về một cuộc sống tươi đẹp. Tác giả khẳng định: “Then khai thác tối đa thế mạnh ở một loại hình sân khấu dân gian có dung lượng đồ sộ, có khả năng tổng hợp nhiều hình thức thể loại văn hóa dân gian khác nhau. Với sự chồng xếp các lớp trầm tích văn hóa, Then đã thể hiện những tư tưởng mang tính phổ quát về thế giới quan, nhân sinh quan của con người; về lịch sử, về con người - cụ thể là giá trị làm người, về cái đẹp,...”.

Nhà nghiên cứu văn hóa dân gian Nông Phúc Tước (Hội Văn học Nghệ thuật tỉnh Thái Nguyên) chỉ ra điểm độc đáo đáng chú ý về những biểu tượng văn hóa trong Then Kỳ Yên như “bách Hoa”, “bách Điểu” khi chúng có cuộc sống, tính cách, số phận riêng như con người. Từ đó, tác giả đã lí giải sức hấp dẫn của Then khi cho rằng nó “đã chạm đến trái tim người thưởng thức”, khiến người nghe “chăm chú như nuốt từng lời”.

Then đặc sắc và hấp dẫn là thế, đồng bào Thái, Tày, Nùng say mê Then đến thế, vậy phải làm thế nào để bảo tồn và phát huy các giá trị độc đáo đó, để Then trở thành nguồn lực để phát triển du lịch? Bàn về nội dung trọng tâm này của Hội thảo, các đại biểu - ở từng góc nhìn của mình đã đưa ra những ý kiến cụ thể, xác đáng.

Từ góc độ nghiên cứu, PGS.TS. Vương Toàn (Chủ nhiệm Chương trình Thái học Việt Nam) đặc biệt quan tâm đến tính hài hòa trong việc phát huy giá trị Then trong bối cảnh hiện đại. Ông khuyến nghị: cần thu hút khách ở bằng những nét đặc thù, liên quan đến sản phẩm đặc biệt của địa phương, với ngôn ngữ dễ tiếp nhận, đồng thời đặt trong sự đa dạng hóa sản phẩm du lịch.

Trên phương diện nhà quản lí, theo bà Tô Thị Trang (Phó Giám đốc Bảo tàng Văn hóa các dân tộc Việt Nam), cần lưu ý việc phân biệt giữa biểu diễn sân khấu và biểu diễn cộng đồng, để từ đó đưa ra được những hình thức thích hợp cho việc khai thác hát Then vào du lịch, đồng thời chú trọng việc đưa hát Then vào trong không gian văn hóa, sinh hoạt của cộng đồng.

Nghệ nhân ưu tú Phạm Văn Quang (Trường Cao đẳng Văn hóa Nghệ thuật Việt Bắc) khẳng định, việc đào tạo, truyền dạy thực hành Then để bảo tồn và phát huy giá trị của nó là rất cần thiết và phù hợp với xu hướng ngày càng coi trọng giá trị văn hóa nghệ thuật dân gian truyền thống của du lịch hiện đại. Đồng quan điểm về vấn đề này, nghệ nhân ưu tú Hoàng Luận (Hội Văn học Nghệ thuật tỉnh Thái Nguyên) đề xuất việc quân tâm đầu tư và mở rộng các lớp truyền giảng, nâng cao chất lượng thực hành Then.

Ở góc độ doanh nghiệp du lịch, Bà Nguyễn Thị Hằng (Giám đốc Công ty Du lịch Quốc tế Minh Hoàng), ông Trần Thanh Nam (Giám đốc Khách sạn Habana) và một số doanh nhân tham dự Hội thảo đề xuất một số giải pháp đáng chú ý như: xây dựng farmtrip để thiết kế, tổ chức tour du lịch gắn liền với loại hình nghệ thuật này; xây dựng sản phẩm du lịch đặc trưng cho Việt Bắc như tour du lịch vừa tham quan vừa trải nghiệm gắn với hát Then, sản phẩm lưu niệm gắn với loại hình nghệ thuật này, tổ chức festival hát Then tại Thái Nguyên để tạo sự kiện thu hút khách du lịch.

Với cách tiếp cận khác nhau, những người tham gia đã đặt ra các ý kiến với những góc nhìn đa chiều, nhưng tựu chung đều gặp nhau ở sự tâm huyết với Then, ở sự trăn trở khi mong muốn phát huy trữ lượng văn hóa của Then để gắn vào phát triển du lịch của Việt Bắc.

Đáng chú ý, Hội thảo đã đem đến những điều độc đáo khi không chỉ đi vào các trao đổi học thuật, mà còn kết hợp trình diễn các tiết mục Then. Điều đó đã tạo ra cơ hội quý giá cho những người tham dự được trải nghiệm “thực tế” qua các diễn xướng sinh động và đầy cuốn hút. Những người tham dự không chỉ được tiếp cận những tri thức cần thiết và quan trọng về Then, mà đã thực sự được đến gần hơn với Then, để từ đó thêm hiểu và trân trọng loại hình văn hóa dân gian vừa được UNESCO công nhận là di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại này.

Một tiết mục diễn xướng Then tại Hội thảo

Những kết quả ý nghĩa thu được từ Hội thảo đã cho thấy sự nhiệt tâm, nỗ lực rất đáng trân trọng của Ban Tổ chức. Hội thảo khép lại nhưng những vấn đề về Then Việt Bắc với phát triển du lịch vẫn tiếp tục là những câu hỏi đầy gợi mở cho những người quan tâm và hữu trách.

Thanh Tâm