Chầm chậm đi qua một nước Nga tráng lệ…

VNTN - Tôi đã định bụng không viết gì về nước Nga. Nhưng những ngày dọc ngang xứ sở này lòng đã đầy cảm khái. Trên hết là tinh thần ngưỡng vọng một xứ sở rộng lớn, nơi thiên nhiên và nền văn hóa với các công trình mênh mang kỳ vĩ. Những tưởng ngang dọc hoang dã châu Phi, những tưởng quỳ lạy nền văn minh rực rỡ với thành quách, lâu đài, các quảng trường lớn nhất thế giới ở kinh đô ánh sáng châu Âu đã khiến mình tâm phục khẩu phục “bè bạn bốn phương” lắm rồi. Ai dè, phải đến lúc nước Nga, với đủ Matxcova, Xanh Petecbua rồi Krasnodar, Sochi, Biển Đen…, cứ lần lượt hiện ra, thì tôi mới thật sự dám dùng từ sững sờ cho cảm xúc “đi vòng quanh trái đất” của mình.

Sững sờ vì sự giàu có, trù phú của thiên nhiên, sự tráng lệ của các công trình văn hóa lịch sử. Xanh Petecbua, tôi đã đặt máy quay ở mũi ô tô, để lưu giữ lại cảnh hai bên phố xá hiện ra suốt nhiều cây số, mỗi vòng bánh xe lăn, mỗi bước chân tản bộ, là những huyền thoại được “mắt thấy tay sờ”. Phải nói, đó là kinh đô của các di sản, đấy là chưa kể Cung điện Mùa Hè, Cung điện Mùa Đông, Cung điện Mùa Thu với xiết bao hạng mục vàng mê mải. Mênh mông toàn dát vàng theo đúng nghĩa đen. Không chỉ là lắm vàng ròng, mà họ lắm tài sản và công sức, họ giàu có và chịu chơi kinh khủng. Chuyện kể rằng, miền đất này lắm người giàu muốn góp tiền xây nhà thờ và cung điện quá, vị Đại đế không biết chọn ai được “ưu tiên” cung tiến. Ông bèn bảo, nơi này có nhiều sông ngòi, các vị nhớ chở gạch đá theo đường sông. Khi các thuyền “cự phú” đỗ la liệt dưới dòng nước Neva, triều đình yêu cầu các thuyền cho ném toàn bộ gạch đá “thành tâm” của mình lên bờ. Nhà nào có một hòn vỡ thì sẽ bị truất toàn bộ quyền góp của cải vật liệu cho công trình thiêng liêng. Đó là lý do để các kỳ quan nơi này bền vững qua bao chiến tranh, giặc dã, thiên tai, thời gian khắc nghiệt.

Có phải vì Sa hoàng lớn hơn một vị vua, có phải vì Đại đế lớn hơn bất cứ bậc quốc vương nào, là bởi vì nước Nga rộng lớn nhất và giàu tài nguyên nhất thế giới. Hay là vì sức mạnh nào đó trong trí tuệ và cốt cách của người Nga từ thượng cổ đến giờ? Trừ “ba phần tư nước mắt” của trái đất này (tức là các đại dương), thì riêng phần lục địa nổi (mặt đất) của loài người, cứ chia làm 6 phần, người Nga chiếm trọn 1 một phần. Thế nên họ giàu có và dát vàng khắp nơi, từ chóp cung điện ở khu vực Kremly, đến Quảng trường Đỏ, cung điện Optina, nhà thờ chúa cứu thế, thôi thì chỗ nào cũng vàng rực. Dát và ốp vàng “tứ tung ngũ hành”. Cục vàng, cục kim cương ở khu trưng bày báu vật quốc gia Nga ở gần điện Kremly, khi tôi qua các vòng kiểm soát an ninh nghiêm ngặt đến mức tháo rời cả ống kính máy ảnh ra để khám; vừa bước vào, người quản lý mỉm cười tự hào: khối vàng nguyên đai nguyên kiện mà người Nga đào được, nó to đến mức, chúng tôi xếp ở kia kìa, bạn nào đủ sức khênh ra khỏi kho báu thì chúng tôi biếu luôn. Nó nặng tới mức, về Việt Nam rồi, viết lại, tôi có kể ra đây cũng chẳng ai tin. Càng chẳng ai tin hơn, khi mà nơi này cấm quay phim chụp ảnh kỹ đến mức, 20 năm làm nghề chụp ảnh quay phim lén, vào đây tôi cũng bó tay.

Vào Cung điện Mùa Hè thì thậm chí gần 200 cái đài phun nước cũng ốp vàng, các bức tượng cũng như tạc bằng vàng ròng óng ả; tất cả, thông ra vịnh Phần Lan. Người ta xẻ tung cả đại dương, dẫn một con kênh nước mặn thẳng tắp, đắp các ông tượng ở trần truồng dát vàng đứng ôm các đài phun nước, “mọi người” cùng nhìn ra vịnh Phần Lan. Các tòa ngang dãy dọc ở cung điện, tranh pháp, cửa rả, gương tủ, đều bọc vàng. Ở Xanh Petecbua, nơi được mệnh danh là Thành phố của những cung điện, thành phố thánh Phê-rô, nơi được ông Pyotr Đại đế xây dựng từ 300 năm trước, tôi lang bang khám phá, sững sờ cảm thán, rồi láo xược nghĩ: ông này và triều thần của ông này, có lẽ chỉ có trứng trâu gan trời là họ chưa thấy và chưa… đánh chén thôi. Những gì khó hình dung nhất họ đều “khênh” về kinh đô của cung điện này. Các con phố, trong cái kỳ ảo của đêm trắng phương Bắc (không có đêm, trời luôn sáng 24/24), tôi như nhảy cẫng lên trước một hiện tượng thiên nhiên mà quê mình chưa bao giờ xuất hiện, lại lẩn mẩn bên Cung điện Mùa Đông dài rộng kỳ vĩ đến rợn ngợp, lại nghe tiếng khèn của người nghệ sỹ vô gia cư trải miên man dọc bờ sông Neva, lại thấy các con phố lâu đài nối tiếp lâu đài đến tận phía chân trời, lại thấy liên tiếp các cây cầu nghệ thuật, cầu mở cầu quay cho tàu bè thông thương, khiến người ta gọi nơi đây là Vơ-ni-dơ của phương Bắc…, bất giác - tôi cứ mềm lòng thổn thức về sức mạnh và tài năng của loài người. Có lẽ, đến nơi này xong, tôi sẽ không còn gì nghi ngờ nữa, khi ai đó bảo: con người là chúa tể của hành tinh này thật sự.

Tôi luôn thận trọng khi kể, viết, nghĩ gì đó về nước Nga. Bởi làng tôi, khu phố tôi, cơ quan tôi, xung quanh tôi có quá nhiều người từng du học và yêu mến nước Nga như máu thịt. Cũng như quá nhiều người như bố tôi, chưa một lần đặt chân đến nước Nga, nhưng chuyện gì ở Nga, từng tên phố, tên đại dương lẫn các tộc người kiêu dũng ở Nga, họ thuộc vanh vách (qua sử sách, đặc biệt là các cuốn tiểu thuyết kinh điển từng bá chủ văn đàn Việt Nam). “Cưỡi ngựa xem hoa” qua nước Nga vĩ đại, liệu chúng ta có nên tự tin nói về miền đất này? Nơi này rộng đến mức, 1/6 diện tích thế giới, trùm từ lục địa châu Á, sang châu Âu; giàu tới mức, họ đứng đầu thế giới về xuất khẩu khí đốt, đứng thứ 2 thế giới về xuất khẩu dầu mỏ; rồi lại đứng đầu thế giới về sản lượng khai thác kim cương. Tôi đã đứng trân trân nhìn những toa tàu thuôn tròn như con tàu vũ trụ, chúng gầm rú lao đi, chúng dài tưởng như bất tận, dùng để vận chuyển khí đốt bán đi “bốn phương tám hướng”. Tôi đã truồi mình từ một khách sạn sang trọng nhất Matxcova, tựa thang cuốn lao dốc đủ 85m để chui xuống tít “âm ty địa phủ” của lòng đất nước Nga, để trải nghiệm tàu điện ngầm “kỷ lục thế giới”. Chao ôi, một thế kỷ trước, bấy giờ nhân loại đang làm gì trước chiến tranh, đói nghèo, tật bệnh, lạc hậu tang thương; vậy mà khi ấy, người Nga đã chui xuống 85m dưới sâu lòng đất để đào tàu điện ngầm. Bây giờ, mỗi ngày có 8,5 triệu lượt người đi dưới lòng đất Matxcova. Trên mặt đất chủ yếu chỉ có ô tô, hãn hữu lắm mới thấy xe hai bánh, vậy mà tắc đường vẫn kinh thiên động địa. Thế mà 8,5 triệu lượt người kia nhô cả lên mặt đất như Hà Nội hay Sài Gòn và cả Việt Nam đang “tham gia giao thông”, thì không hiểu điều gì sẽ xảy ra. Bạn tôi du học ở Nga, mỗi ngày đi ba bốn chục cây số đến trường, tàu điện ngầm đánh vèo một cái. Chúng tôi lấy xe của Đại sứ quán Việt Nam tại Nga đi tham quan, có khi lúc đi mất cả tiếng, lúc về chui xuống tàu điện ngầm, đi chỉ vài phút đã “come back home” (về đến nơi ở). Thi sỹ người Nga bạn tôi bảo, người Nga không thể hình dung cuộc sống của đàn ông nơi này lại thiếu rượu Vốt-ka, cũng như họ không thể nào nghĩ rằng một ngày Nga không có tàu điện ngầm. Chứng kiến một lần “nhánh đường” tàu điện ngầm bị đóng cửa để sửa chữa, dòng người đi bộ dưới lòng đất bỗng đông đặc như đàn kiến vỡ tổ. Tắc đường cho hàng vạn người đang đi bộ. Tôi nhỏm lên vai anh bạn to lớn để quay phim. Chưa bao giờ tôi hình dung dưới lòng đất, có một lối đi xây bằng đá tảng vuông vức đầy nghệ thuật kia, mà lại có thể chứa được dòng người đông đúc và dài dường như bất tận đến vậy. Liệu có đủ ô xi cho họ thở không nhỉ? Thế mới biết, vai trò khổng lồ của tàu điện ngầm trong đời sống của người Matxcova. Kỷ lục tàu điện ngầm nước Nga, là ở chỗ nó sâu dưới lòng đất tận 85m, nó được thi công và hoàn thành từ hơn một thế kỷ trước. Nó ở sâu đến mức bom nguyên tử ném trên mặt đất bà con bên dưới cũng chả sao, kỷ lục nữa là nó phục vụ đến 8,5 triệu lượt người trong một ngày. Kỷ lục quan trọng hơn, mỗi cửa ga, mỗi lòng đường ngầm, mỗi bến đỗ tàu điện ngầm của Matxcova, đều là một tác phẩm nghệ thuật riêng biệt. Họ gọi đó là những bảo tàng nghệ thuật, những cung điện trong lòng đất. Mỗi cửa đều có tượng, có hoa văn riêng, mỗi trần của đường ngầm to lớn đều được vẽ các tác phẩm nghệ thuật cầu kỳ, quyến rũ. Đi trong đó, ngửa mặt lên giời, cứ ngỡ mình đang ngẩn ngơ cùng các bức tranh tường lừng danh thế giới của Bảo tàng Vatican nước Ý, của Bảo tàng Lu-vrơ ở Paris nước Pháp.

Ở nước Nga, cái gì cũng to. Đường sắt đi Sê-bia-ri thì (lại) nhất thế giới một lần nữa. Nó đi qua tới 87 thành phố, bạn có thể ngồi tàu liên tục 7 ngày đêm, qua nhiều múi giờ và các vùng khí hậu ngược nhau 100%. Bay từ thủ đô Matxcova đi vùng Viễn Đông, mất ngót 10 tiếng đồng hồ liên tục. Nó xa bằng và xa hơn cả bay về Hà Nội của chúng ta. Thậm chí người Việt Nam muốn đi Viễn Đông nước Nga, thì nên bay sang Trung Quốc sau đó rình rang nhập cảnh còn gần hơn là đến thủ đô Nga rồi đi 10 tiếng trên bầu trời. Lại nói chuyện hoành tráng, kỳ vĩ. Bức tranh tròn Borodino được vẽ theo lối “độc nhất vô nhị” sau 100 năm kể từ ngày nguyên soái Kutudop của Nga cầm quân huyết chiến với đại binh của Napoleon 1 đến từ nước Pháp. Tranh trông như thật, với cả mùi vị, cả khói, xác người và xác động vật hiện lên kiểu 3D, cả phối cảnh thật nữa, nó giăng quanh các tường thành quây tròn dài 115m (với 4000 nhân vật!), mà người xem ở giữa, đi vòng rồi chóng mặt, rồi thổn thức trước sự sinh động và khốc liệt của chiến tranh. Thứ nghệ thuật lịch sử - chiến tranh thật hoành tráng, có lẽ không nói cũng hiểu, nó là độc nhất vô nhị. Trận này, phía Nga mất 44.000 quân, phía Pháp cũng nướng 35.000 người; rồi cả hai bên đều tuyên bố chiến thắng. Điều này cũng là… vô nhị độc nhất. Ở Nga, cái gì cũng to lớn, đến quả chuông đồng ở khu vực điện Klemly cũng  to như trái núi, khẩu đại bác to đến mức ngoài sức tưởng tượng của con người, mỗi viên đạn sắt thì đường kính của nó dễ phải bằng cái mâm ăn cơm!

Đặt chân đến Biển Đen, bên thành phố nghỉ dưỡng Sochi, nơi vừa đăng ký đại hội thể thao lớn nhất hành tinh năm 2014, tôi lại thấy nước biển chả đen tý nào. Nó xanh vời vợi đấy chứ, bên kia là Thổ Nhĩ Kỳ rồi cơ đấy. Ba giờ bay để đến được Krasnodar, thành phố đứng thứ ba về cả diện tích, dân số và vị thế các mặt của nước Nga, lại thấy họ chẳng cần tỏ ra hiện đại tý nào. Những cánh đồng hoa hướng dương và các “biển” lúa mạch kéo mãi đến tận chân trời. Các điền chủ lái xe Mecxedec siêu sang, họ sống chìm trong thiên nhiên hầu như tuyệt đối hoang dã. Bữa đến, nướng gia súc cả con trong rừng xanh bất tận. Nước hồ xanh như không có thật, gió khoáng đạt như con ngựa vô hình đang tung vó hí vang. Bạn tôi nửa đời gắn bó với xứ sở bạch dương, bảo, nơi này lạ lắm, có khi lạnh âm hai mươi độ, tuyết trắng lưng trời, vậy mà tuyết vừa dứt, sáng hôm sau đã thấy cây cối đâm chồi nảy lộc xanh rì. Ba hôm sau, lá phủ kín trời đất. Cứ như cây cối nó phục kích sẵn kỹ càng lắm, chờ tuyết tan là vùng dậy xanh miên man. Mà người Matxcova tự hào khoe với khách rằng: thành phố của chúng tôi không phải đẹp vì các tòa cao ốc, mà sở dĩ nó đẹp vì nó không có các tòa cao ốc đáng ghét. Người dân từng biểu tình phản đối xây nhà cao tầng. Họ có công viên dành riêng cho người dắt chó đi dạo. Họ có treo biển với lời thảng thốt chấm than (!) của con trẻ; rằng các chú các bác ơi, đã rượu bia thì không vào công viên, đừng hút thuốc lá trong công viên. Tình yêu thiên nhiên của người Matxcova khiến tôi ngạc nhiên thêm nữa, ở chỗ, thủ đô ấy, nơi đất đắt đỏ nhất, chính là trong các khu rừng già.

Rừng rộng thâm u. Ngồi máy bay khi cất hạ cánh, ngồi trực thăng, tôi đều ngỡ mình lạc trong cánh rừng nào đó của Amazon, bởi rừng nhiều quá. Nhà tỷ phú Nga thường thích vào rừng. Họ làm những con đường bé, vừa đủ hai xe ô tô tránh nhau, rồi ba bề bốn bên, cao vút, rộng thuênh toàn rừng già. Rừng và vườn nhà đại gia chỉ cách nhau một cái bờ rào sắt sơn xanh, có khi cao vài chục mét mà người thường không nhìn thấy. Rồi họ ở trong rừng, nhìn bốn bên chỉ thấy cây. Đường chân trời toàn là cây. Sáng thức dậy rừng đã đầy trong mắt. Ở nhiều nơi, người Nga làm nhà cũng mặt phố như ở ta, nhưng từ đường nhìn vào các ngôi nhà, bao giờ cũng qua một tán rừng xanh, cây to, dưới tán rừng sạch sẽ để đỗ xe ô tô. Rừng như một tấm bình phong bảo vệ người Nga trước các tác động xấu của cuộc sống bê tông cốt thép. Họ chỉ thấy hạnh phúc khi không có nhà cao tầng, khi được ẩn mình trong các tàng cây. Khu đất vàng của giới nhà giàu Nga, bao giờ cũng là ở trong rừng già sạch sẽ mà bát ngát. Bữa tiệc ngon nhất, cuộc lái xe “phê” nhất của tôi ở Nga, cũng là ở trong rừng. Nơi đó, thiên nhiên như con ngựa chứng vô hình cứ lồng lên, đôi lúc cuồng nộ cùng tiếng hò reo mở Vốt-ka bên mù mịt khói than tiệc nướng, bên lời cảm thán khi ai đó câu được con cá vạm vỡ từ dưới hồ tự nhiên xanh thăm thẳm. Ngoài kia, có chân trời bát ngát vàng rực hoa hướng dương đang độ khai mùa. Và những chân trời cây bạch dương, thân nuột nà trắng lốp. Hàng trăm hàng nghìn héc-ta lúa mạch, bạn ngồi ngủ gật trên xe cả tiếng, mở mắt ra, vẫn thấy nâu xám mọi ánh nhìn, khiến ai đó giật mình, phải chăng ta đang lạc vào một cơn bão cát sa mạc? Nước Nga, rộng và quyến rũ đến mức dễ làm người ta choáng, để rồi ai cũng thận trọng đoan chắc rằng: còn lâu lắm nữa thì mình mới hiểu được vẻ đẹp tiềm ẩn của nơi này.

Đỗ Doãn Hoàng