Tăng cường giáo dục văn học, nghệ thuật địa phương nâng tầm thẩm mỹ cho học sinh: nhiệm vụ và giải pháp

Giáo dục văn học, nghệ thuật (VHNT) địa phương giữ vai trò quan trọng trong việc giáo dục thẩm mỹ, góp phần giữ gìn và phát huy văn hóa truyền thống. Bài viết phân tích những thay đổi trong chương trình giáo dục phổ thông (GDPT) về VHNT địa phương, nhấn mạnh những nỗ lực tại Thái Nguyên. Qua đó, bài viết đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao chất lượng giảng dạy và khẳng định vai trò của VHNT trong phát triển giáo dục.

1. Giới thiệu

1.1. Ý nghĩa của giáo dục VHNT địa phương

Giáo dục VHNT không chỉ đơn thuần giúp học sinh tiếp cận với các tác phẩm nghệ thuật mà còn góp phần hình thành ý thức về bản sắc văn hóa dân tộc. Trong bối cảnh toàn cầu hóa, việc gìn giữ và phát huy các giá trị truyền thống thông qua giáo dục là một nhiệm vụ quan trọng nhằm đảm bảo sự kết nối giữa thế hệ trẻ với lịch sử, văn hóa địa phương.

Giáo dục VHNT địa phương giúp học sinh hiểu rõ hơn về cội nguồn, phong tục, tập quán của quê hương, từ đó bồi đắp lòng tự hào dân tộc, tình yêu quê hương và tinh thần trách nhiệm trong việc bảo tồn, phát huy giá trị truyền thống. Việc giảng dạy VHNT địa phương không chỉ mang đến kiến thức mà còn nâng cao tư duy thẩm mỹ, giúp học sinh phát triển khả năng cảm thụ cái đẹp và sáng tạo trong học tập cũng như trong cuộc sống.

Hơn nữa, VHNT địa phương là một kho tàng tri thức phong phú, phản ánh những giá trị đạo đức, nhân văn sâu sắc của cộng đồng. Khi được lồng ghép vào chương trình học, các loại hình nghệ thuật như dân ca, hội họa, văn học dân gian không chỉ giúp học sinh tiếp cận với di sản văn hóa mà còn mở rộng góc nhìn thẩm mỹ, khơi dậy sự sáng tạo trong học tập. Điều này đặc biệt quan trọng trong thời đại hiện nay, khi giáo dục không chỉ dừng lại ở việc truyền đạt kiến thức mà còn hướng đến việc phát triển toàn diện con người.

Ngoài ra, giáo dục VHNT địa phương đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng môi trường học tập thân thiện, giúp học sinh có những trải nghiệm thực tế về đời sống văn hóa của chính quê hương mình. Thông qua các hoạt động như tham quan di tích, thực hành nghệ thuật truyền thống, tổ chức hội thảo, tọa đàm về VHNT địa phương, học sinh không chỉ tiếp thu kiến thức mà còn hình thành tình cảm sâu sắc đối với nền văn hóa bản địa.

Việc tích hợp VHNT địa phương vào giáo dục không chỉ dừng lại ở việc truyền đạt tri thức mà còn hướng tới việc nuôi dưỡng tâm hồn, giúp học sinh có thái độ trân trọng và ý thức giữ gìn di sản văn hóa. Đây là một nhiệm vụ quan trọng trong chiến lược phát triển giáo dục hiện đại, góp phần tạo ra những thế hệ công dân có đủ tri thức, phẩm chất và năng lực để hội nhập mà vẫn giữ được bản sắc văn hóa dân tộc.

 1.2. Khung chương trình GDPT và VHNT địa phương

Chương trình GDPT Việt Nam đã tổ chức các nội dung giáo dục địa phương, tích hợp những tài liệu mang tính bản địa nhằm giúp học sinh tiếp cận sâu hơn với văn học, nghệ thuật truyền thống của quê hương. Trong đó, bộ tài liệu “Văn học Thái Nguyên” (2008) là một trong những minh chứng tiêu biểu cho việc giảng dạy VHNT địa phương trong nhà trường. Việc đưa VHNT địa phương vào chương trình giáo dục không chỉ giúp học sinh tiếp cận với di sản văn hóa mà còn giúp các em có cái nhìn toàn diện hơn về lịch sử, phong tục và truyền thống của quê hương.

Ngoài ra, khung chương trình GDPT mới cũng chú trọng đến việc tích hợp giáo dục VHNT địa phương vào nhiều môn học khác nhau, từ Ngữ văn, Mỹ thuật đến Hoạt động trải nghiệm. Điều này giúp học sinh không chỉ học lý thuyết mà còn có cơ hội thực hành, từ đó tăng cường khả năng cảm thụ nghệ thuật và phát triển tư duy sáng tạo. Bên cạnh đó, việc tổ chức các hoạt động ngoại khóa như tham quan bảo tàng, giao lưu với nghệ nhân địa phương cũng giúp học sinh có những trải nghiệm thực tế, làm phong phú thêm kiến thức về VHNT.

Bảng nội dung giáo dục VHNT địa phương trong chương trình GDPT

2. Vai trò của giáo dục VHNT địa phương

2.1. Nâng cao thẩm mỹ cho học sinh

Giáo dục VHNT giúp học sinh nhận biết các giá trị Chân - Thiện - Mỹ, tăng cường kỹ năng phân biệt và sáng tạo. Đặc biệt, văn học dân gian như ca dao, tục ngữ, truyện cổ tích đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng tâm hồn học sinh. Khi học sinh tiếp cận với những tác phẩm văn học và nghệ thuật mang đậm dấu ấn địa phương, các em không chỉ học hỏi về giá trị thẩm mỹ mà còn hiểu sâu sắc hơn về phong cách nghệ thuật, lối sống và tư duy của cha ông.

Bên cạnh rất nhiều môn học khác, nội dung Văn học nghệ thuật địa phương trong chương trình GDĐP sẽ góp phần hình thành và nâng tầm lý tưởng thẩm mỹ, quan niệm thẩm mỹ cho học sinh. Từ việc được định hướng để phát hiện những giá trị Chân - Thiện - Mỹ ngay trong di sản văn hóa, trong thành tựu văn học nghệ thuật từ dân gian đến hiện đại của cha ông mình, học sinh sẽ bồi đắp tình yêu, lòng tự hào dành cho quê hương Thái Nguyên – tiền đề quan trọng nhất cho việc hình thành lòng yêu nước, tinh thần tự hào dân tộc sau này.

Ở thời Trung đại, Thái Nguyên nổi tiếng có nhà thơ Đỗ Cận – một trong Nhị thập bát tú của Tao Đàn thời Lê Thánh Tông. Cuộc đời và sự nghiệp sáng tác của ông là tấm gương sáng cho thế hệ trẻ Thái Nguyên. Các tác phẩm của ông không chỉ có giá trị văn học mà còn là minh chứng cho một tâm hồn yêu nước, yêu quê hương.

Tương tự, trong văn học hiện đại Thái Nguyên, các tác phẩm của Nguyễn Bình Phương, Thuý Quỳnh, Hồ Thuỷ Giang, Bùi Như Lan, Minh Hằng… đã chạm đến trái tim và trí tuệ của học sinh, góp phần bồi đắp nhân sinh quan và lý tưởng thẩm mỹ về cái đẹp, cái tốt, cái chân thực.

Bên cạnh văn học, các loại hình nghệ thuật khác như âm nhạc, điêu khắc, hội họa của những nghệ sĩ Thái Nguyên cũng có giá trị nhân văn và thẩm mỹ sâu sắc. Các tác phẩm của Lê Khình, Hoàng Thiện Thực, Hứa Tử Hoài, Đỗ Minh, Vũ Lực, Tuấn Vinh… đều phản ánh thế giới con người theo nhiều phương thức khác nhau, nhưng có chung mục đích cuối cùng: phục vụ con người, vì con người, vì quê hương và đất nước Việt Nam.

Việc nâng cao thẩm mỹ cho học sinh thông qua VHNT địa phương còn giúp các em có tư duy sáng tạo hơn, từ đó phát triển các kỹ năng như phân tích, tổng hợp và phản biện. Đồng thời, thông qua các tác phẩm nghệ thuật, học sinh có cơ hội rèn luyện khả năng diễn đạt cảm xúc, mở rộng tầm nhìn về thế giới xung quanh và trau dồi tình yêu đối với cái đẹp.

 2.2. Bảo tồn văn hoá địa phương

Thái Nguyên là vùng đất có nét văn hóa phong phú, bao gồm hát Then, Lượn, Soọng Cô, Chèo, Quan họ. Giáo dục VHNT địa phương giúp duy trì và lan tỏa đặc sắc này trong các thế hệ tương lai. Việc lồng ghép các loại hình nghệ thuật dân gian vào giảng dạy giúp học sinh hiểu rõ hơn về nguồn gốc và ý nghĩa của chúng, từ đó góp phần bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống.

Với nhiều dân tộc anh em cộng cư lâu đời trên mảnh đất này, mỗi dân tộc đều có bản sắc văn hoá đặc sắc của riêng mình. Những “bông hoa văn hoá” độc đáo ấy gắn bó để tạo thành “vườn hoa văn hoá Thái Nguyên” muôn hồng nghìn tía, hoà hợp đoàn kết mà vẫn không đánh mất đi tinh hoa văn hoá, văn học của từng dân tộc. Đó là hát Then Lượn của người Tày-Nùng, hát Soọng cô của người Sán Dìu, rồi hát Páo Dung, múa Tắc Xình, Rối đầu gỗ độc đáo của người Tày ở Định Hoá, hát Chèo, hát Quan họ của người Kinh... Muôn “giai điệu nghệ thuật” ấy tạo thành bản hoà ca tuyệt đẹp ở nơi này.

Trong VHNT hiện đại Thái Nguyên, vẻ đẹp văn hoá đa dạng mà thống nhất vẫn hiện hữu, đặc trưng tiên tiến mà đậm đà bản sắc văn hoá dân tộc. Các chương trình nghệ thuật Hoa Núi 1,2,3 đã diễn ra tại nhà hát ca múa nhạc Việt Bắc đã chứng minh cho điều đó.

Trong loại hình văn học, những tác phẩm xuất sắc của các nhà văn, nhà thơ là người DTTS như Vi Hồng, Ma Trường Nguyên, Bùi Như Lan... vẫn hoà thanh, đồng điệu với các tác phẩm xuất sắc của các nhà văn, nhà thơ là người Kinh như Thế Chính, Hồ Thuỷ Giang, Hà Đức Toàn, Thuý Quỳnh, Võ Sa Hà...

Với thực tế “Trăm hoa đua nở” ấy, VHNT Thái Nguyên đã góp phần tạo nên Văn hoá Thái Nguyên đa sắc thái mà vẫn thống nhất theo đường lối văn hoá văn nghệ của Đảng. Một đặc trưng văn hoá Thái Nguyên được cố GS Trần Quốc Vượng đặt tên: “Hội tụ để toả sáng”.

Bên cạnh đó, các hoạt động ngoại khóa như tổ chức hội thảo, mời nghệ nhân về giảng dạy, xây dựng câu lạc bộ VHNT trong trường học cũng là những biện pháp hữu hiệu giúp học sinh tiếp cận thực tế với VHNT địa phương. Đây không chỉ là cách bảo tồn di sản mà còn là phương thức nuôi dưỡng niềm đam mê văn hóa trong thế hệ trẻ.

 3. Giải pháp tăng cường giáo dục VHNT địa phương

3.1. Xây dựng chiến lược phát triển

Cần xây dựng kế hoạch phát triển VHNT địa phương dài hạn, nhấn mạnh vào việc đào tạo và truyền dạy. Cụ thể, cần có một lộ trình phát triển rõ ràng, bao gồm việc nghiên cứu, thu thập và hệ thống hóa các nội dung VHNT địa phương để đưa vào giảng dạy. Các cơ quan giáo dục cần hợp tác với các chuyên gia, nghệ nhân để thiết kế chương trình giảng dạy phù hợp với từng cấp học.

Bên cạnh đó, cần xây dựng các trung tâm đào tạo VHNT địa phương, nơi học sinh có thể thực hành và giao lưu với những người có kinh nghiệm trong lĩnh vực này. Các lớp học chuyên sâu về nghệ thuật truyền thống như hát Then, Lượn, Sọong Cô, Chèo, Quan họ cũng nên được mở rộng để học sinh có cơ hội tiếp cận thực tế.

Ngoài ra, việc tổ chức các hoạt động ngoại khóa như trại sáng tác, triển lãm, hội diễn nghệ thuật dành cho học sinh cũng là một cách để phát triển VHNT địa phương. Những chương trình này không chỉ giúp học sinh rèn luyện kỹ năng nghệ thuật mà còn tạo điều kiện để giao lưu, học hỏi và phát huy sự sáng tạo trong lĩnh vực văn hóa, nghệ thuật.

 3.2. Đào tạo giáo viên và đổi mới phương pháp giảng dạy

Bảng 2: Các giải pháp nâng cao chất lượng giáo dục VHNT địa phương

Một trong những yếu tố quan trọng để nâng cao chất lượng giáo dục VHNT địa phương là tập trung đào tạo đội ngũ giáo viên có kiến thức chuyên môn vững vàng và khả năng sáng tạo trong giảng dạy. Các trường học cần tổ chức các buổi tập huấn chuyên sâu, mời các nghệ nhân, nhà nghiên cứu văn hóa địa phương đến để chia sẻ kinh nghiệm. Điều này giúp giáo viên có cơ hội tiếp cận với các phương pháp giảng dạy mới, đồng thời nâng cao nhận thức về giá trị của VHNT địa phương.

Bên cạnh đó, việc đổi mới phương pháp giảng dạy cũng rất quan trọng. Thay vì chỉ giảng dạy theo cách truyền thống, giáo viên có thể kết hợp các hình thức học tập trải nghiệm như thực hành nghệ thuật, tổ chức các buổi trình diễn văn hóa, hoặc sử dụng công nghệ để tái hiện các tác phẩm VHNT. Việc này không chỉ giúp học sinh hứng thú hơn với bài học mà còn tạo ra môi trường giáo dục linh hoạt, sáng tạo và hiệu quả hơn.

 4. Kết luận

Giáo dục VHNT địa phương giữ vai trò quan trọng trong việc bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa. Đây không chỉ là một nhiệm vụ giáo dục mà còn là trách nhiệm xã hội trong việc gìn giữ di sản văn hóa dân tộc. Để VHNT thực sự trở thành nguồn lực quan trọng cho sự phát triển, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường, gia đình và cộng đồng trong việc xây dựng chiến lược giáo dục bài bản, đầu tư cơ sở vật chất và nâng cao chất lượng giảng dạy. Chỉ khi có sự quan tâm và đầu tư đúng đắn, giáo dục VHNT địa phương mới có thể phát huy hết tiềm năng, góp phần xây dựng thế hệ trẻ có ý thức bảo tồn văn hóa và phát triển toàn diện.

Nguyễn Đức Hạnh

-----------

Tài liệu tham khảo

1. Nhiều tác giả, Văn học Bắc Thái, Sở Giáo dục và Đào tạo Bắc Thái, 1995

2. Nhiều tác giả, Văn học Thái Nguyên, Sở Giáo dục và Đào tạo Thái Nguyên, 2008.

3. Nguyễn Đức Hạnh, Văn học địa phương Miền Núi phía Bắc, NXB Đại học Thái Nguyên, 2015

4. Nhiều tuyển tập thơ, Văn xuôi do Hội VHNT Thái Nguyên, xuất bản

5. Nguyễn Đức Hạnh, Tài liệu giáo dục địa phương (Phần văn học) cho cấp THPT, Sở Giáo dục và Đào tạo Thái Nguyên, 2024.