Ngọn lửa Thích Quảng Đức với việc chống cường quyền

VNTN- Ngày 11 tháng 6 năm 1963, tại ngã tư Lê Văn và Phan Đình Phùng, Sài Gòn (nay là ngã tư đường Cách Mạng Tháng Tám và Nguyễn Đình Chiểu, Quận 3, Thành phố Hồ Chí Minh), Hoà thượng Thích Quảng Đức đã tự thiêu để phản đối sự đàn áp Phật giáo của chính quyền Việt Nam Cộng hòa. Tấm ảnh Hoà thượng tự thiêu đã được truyền đi khắp thế giới và gây nên sự chú ý đặc biệt tới chính sách của chế độ Ngô Đình Diệm.

1. Tháng 5 năm 1963, khi các Phật tử Thành phố Huế chuẩn bị cho lễ Phật Đản Phật lịch 2507, các nhà sư và Phật tử ở chùa Từ Đàm đã nhận được chỉ thị từ tỉnh trưởng Thừa Thiên kiêm Thị trưởng Huế đề nghị Phật tử không treo cờ Phật giáo. Ngày 6/5/1963, Phủ Tổng thống Sài Gòn phát Công điện yêu cầu chỉ treo cờ Quốc gia ở các cơ sở thờ tự mà không treo cờ các tôn giáo. Thực ra đây là âm mưu của Chính quyền nhằm chia rẽ Phật giáo với tín đồ, Phật tử. Lợi dụng việc các tôn giáo khác đồng ý nhưng thực sự là để triệt hạ cờ Phật giáo trong lễ Phật đản với ý đồ hạ uy thế của một tôn giáo có ảnh hưởng sâu rộng trong các tầng lớp nhân dân.

Việc cấm treo cờ Phật giáo ngay trong đại lễ Phật đản đã vấp phải sự phản ứng quyết liệt của tăng, ni, tín đồ Phật giáo ớ Huế. Những nhà lãnh đạo Phật giáo Miền Nam đã có điện gửi giới Phật giáo thế giới yêu cầu can thiệp với Chính phủ Việt Nam Cộng hoà. Các vị cũng đã điện cho Tổng thống Ngô Đình Diệm và khẳng định rằng: “Chúng tôi không tin rằng quyết định đó xuất phát từ Tổng thống, thỉnh cầu Tổng thống ra lệnh điều tra và thu hồi công điện”. Trước sự cương quyết của giới Phật giáo, chính quyền Ngô Đình Diệm phải chấp nhận thương lượng với các nhà lãnh đạo Phật giáo. Không khuất phục được giới lãnh đạo Phật giáo, Chính quyền Ngô Đình Diệm đã tìm cách đánh vào Phật tử…

Trước tình hình khẩn trương ấy, giới lãnh đạo Phật giáo đã tổ chức hội nghị tại chùa Từ Đàm, quyết định không chịu khuất phục và phát động một phong trào chống chính quyền Ngô Đình Diệm. Cảnh sát của chế độ Sài Gòn đã đàn áp dã man những người biểu tình hoà bình, bất bạo động, đặc biệt tại Đài Phát thanh Huế. Ngày 21/5/1963, theo lệnh của Hội chủ  - Hoà thượng Thích Tịnh Khiết, Tổng hội Phật giáo Việt Nam đã tổ chức một cuộc lễ cầu siêu cho các nạn nhân bị thảm sát tại Huế được tổ chức trên toàn miền Nam. Sau lễ cầu siêu, hàng nghìn tăng, ni, Phật tử đã tổ chức biểu tình hoà bình từ chùa Ấn Quang về chùa Xá Lợi. Nhân dân Sài Gòn đã làm đúng theo đề nghị của giới lãnh đạo Phật giáo không tham gia biểu tình. Hàng loạt cuộc đấu tranh bất bạo động, hoà bình của giới Phật giáo sau đó đã diễn ra ở nhiều nơi, chính quyền Sài Gòn đã tăng cường đàn áp, bắt bớ, nhiều tăng, ni, Phật tử bị bắt cóc, đàn áp.

2. Trong cơn nghiêng ngả của Phật giáo Việt Nam khi ấy, đã có rất nhiều tăng, ni, Phật tử tự thiêu để phản đối chính sách đàn áp tôn giáo của chính quyền Sài Gòn. Theo tác giả Nguyễn Lang trong “Việt Nam Phật giáo sử luận”, ngày 27 tháng 5 năm 1963, Hòa thượng Thích Quảng Đức đã viết một lá thư cho Giáo hội Tăng Già Toàn Quốc tình nguyện tự thiêu để phản đối chính quyền nhưng ý định này đã bị Giáo hội từ chối. Sư bà Diệu Không trong Hồi ký “Đường thiền sen nở” cho biết sư bà đã có thỉnh nguyện tự thiêu song một cuộc họp sau đó của giới lãnh đạo Phật giáo ở Chùa Ấn Quang đã quyết định để Hòa thượng Thích Quảng Đức lãnh sứ mệnh quan trọng này vì “Ni phải nương theo Tăng”. Sư bà cũng cho biết, Hoà thượng Thích Quảng Đức đã nói với Sư bà rằng mấy phút tự thiêu tưởng nhanh nhưng vô cùng khó khăn và Hoà thượng đã lớn tuổi nên quyết hy sinh thân mình để đánh động các nhà lãnh đạo chính quyền khi ấy.

Trong "Lời nguyện tâm huyết", Hoà thượng đã viết: “Tôi pháp danh Thích Quảng Đức, trụ trì chùa Quan Thế Âm, Phú Nhuận, Gia Định. Nhận thấy Phật giáo nước nhà đang lúc nghiêng ngửa, tôi là một tu sĩ mệnh danh là Trưởng tử của Như Lai không lẽ cứ ngồi điềm nhiên tọa thị để cho Phật giáo tiêu vong, nên tôi vui lòng phát nguyện thiêu thân giả tạm này cúng dường chư Phật để hồi hướng công đức bảo tồn Phật giáo.

Mong ơn mười phương chư Phật, chư Đại đức, Tăng Ni chứng minh cho tôi đạt thành ý nguyện sau đây: (1) Mong ơn Phật Tổ gia hộ cho Tổng thống Ngô Đình Diệm sáng suốt chấp nhận năm nguyện vọng tối thiểu của Phật giáo Việt Nam ghi trong bản tuyên ngôn. (2) Nhờ ơn Phật từ bi gia hộ cho Phật giáo Việt Nam được trường tồn bất diệt. (3) Mong nhờ hồng ân đức Phật gia hộ cho chư Đại đức, Tăng Ni, Phật tử Việt Nam tránh khỏi nạn khủng bố, bắt bớ, giam cầm của kẻ ác gian. (4) Cầu nguyện cho đất nước thanh bình, quốc dân an lạc...

Trước khi nhắm mắt về cảnh Phật, tôi trân trọng kính gửi lời cho Tổng thống Ngô Đình Diệm nên lấy lòng bác ái từ bi đối với Quốc dân và thi hành chánh sách bình đẳng tôn giáo để giữ vững nước nhà muôn thuở. Tôi thiết tha kêu gọi chư Đại đức, Tăng Ni, Phật tử nên đoàn kết nhất trí để bảo toàn Phật pháp.

Nam Mô Đấu Chiến thắng Phật. Làm tại Chùa Ấn Quang, ngày mùng 8 tháng 4 nhuần năm Quý Mão. Tỳ Kheo Thích Quảng Đức Kính bạch”.

Sau khoảng 15 phút an nhiên thiền định trong biển lửa, nhục thân của Bồ tát Thích Quảng Đức được thỉnh về chùa Xá Lợi làm tang lễ. Tuy thi hài của Hoà thượng sau đó đã được hỏa táng lại nhưng trái tim của ngài vẫn còn nguyên. Trái tim xá lợi về sau được đặt trên một chiếc ly thủy tinh tại chùa Xá Lợi và trái tim bất diệt của Bồ tát Thích Quảng Đức hiện đang được lưu giữ tại Ngân hàng Nhà nước - Chi nhánh TP Hồ Chí Minh.

3. Ngay sau khi những hình ảnh tự thiêu của Hoà thượng được truyền đi, đặc biệt là bức ảnh của tác giả Browne đã làm xúc động những ai nhìn thấy. Tổng thống Mỹ John F. Kennedy nói rằng "không có một bức hình thời sự nào trong lịch sử lại gây nên nhiều xúc cảm trên khắp thế giới như vậy". Nhà sử học Seth Jacobs khẳng định Hòa thượng Thích Quảng Đức đã "đốt cuộc thử nghiệm Diệm của nước Mỹ ra tro" và "không có lời bào chữa nào có thể gỡ gạc lại được danh tiếng của Ngô Đình Diệm". Tại châu Âu, bức ảnh được bày bán hàng loạt trên đường phố như những tấm bưu thiếp trong suốt thập niên 1960. Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa đã in bức ảnh ra hàng triệu bản và phân phát khắp châu Á và châu Phi như một minh chứng về "chủ nghĩa đế quốc Mỹ".

Bày tỏ sự khâm phục trước nghĩa cử dũng cảm vị pháp thiêu thân của Hoà thượng, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã điếu đôi câu đối: “Vị pháp thiêu thân, vạn cổ hùng uy thiên nhật nguyệt/ Lưu danh bất hủ, bách niên chính khí địa sơn hà”. Từ Huế, khi nghe Bồ tát tự thiêu, Sư Bà Diệu Không đã khóc thương: “Thầy ơi! Con biết tính sao đây/ Lễ kính lòng đau trước thánh thây/ Lửa dậy lưng trời, thân chẳng động/ Dầu loang khắp đất, ý không lay/ Tiêu diêu cõi Tịnh, Thầy theo Phật/ Lận đận trần lao con nhớ Thầy/ Phật tử Việt Nam còn nhớ mãi/ Nét son lịch sử vẫn không phai”.

Chỉ 5 tháng sau khi Hoà thượng Thích Quảng Đức tự thiêu, một cuộc đảo chính quân sự vào tháng 11 đã lật đổ chính quyền và giết chết anh em Tổng thống Ngô Đình Diệm. Hành động tự thiêu của Hòa thượng Thích Quảng Đức được coi như một bước ngoặt trong cuộc khủng hoảng Phật giáo Việt Nam, dẫn tới việc xóa bỏ nền Đệ Nhất Cộng hòa tại miền Nam Việt Nam.

Hồng Phúc