Kỳ quan trên đá

Cơ cực nỗi khát 

- Là nước thôi, nhà báo ạ. Tỉnh có văn bản yêu cầu cán bộ về huyện, về xã công tác phải mang theo nước sinh hoạt để hỗ trợ cho cơ sở.

Lần đầu tiên, tôi nhận ra sự quí giá vô ngần của giọt nước. Điều ấy càng khẳng định khi suốt dọc con đường Hạnh Phúc uốn lượn trên cao nguyên đá, đâu đâu tôi cũng gặp người dân rồng rắn cõng can nhựa đi tìm nước. Ở mỗi hốc đá, chỉ cần có dòng nước nhỏ ri rỉ chảy là có người kiên nhẫn ngồi “chắt” nước. Đồ đựng nước là can nhựa, đủ kích cỡ từ loại 5 lít đến loại 20 lít, phù hợp với sức mang của từng người “cõng nước”.

Nước ở vùng cao đúng là “quý như vàng”, mỗi mét khối nước có giá từ 150 đến 200 ngàn đồng. Xe tải tư nhân chở đến bán, mỗi hộ tiết kiệm hết mức cũng tốn khoảng 700 nghìn đồng/tháng mới đủ nước dùng cho nhu cầu tối thiểu, còn nhiều hơn cả tiền mua ngô mua gạo trong vài tháng. Vì quá đắt đỏ, nên nước dùng cho sinh hoạt của người dân lại chủ yếu trông vào “nước Trời”. Mùa khô từ tháng 11 đến tháng 4 năm sau, lao động chính của các gia đình phải chia nhau đi bộ hàng chục km để lấy nước về để ăn, còn tắm giặt thì gần như không. Thiếu nước, đồng bào không chỉ thiếu thốn trong sản xuất nông nghiệp mà còn gặp nhiều khó khăn trong sinh hoạt.

Hồ treo Cán Tỷ (xã Cán Tỷ, huyện Quản Bạ, tỉnh Hà Giang) - một trong những kỳ quan của cao nguyên đá Hà Giang.

Treo nước đỉnh trời

Giọt nước mắt vui mừng trên khóe mắt, Vàng Phái Ly kể, vẫn là sử dụng tiết kiệm nhưng không phải dè sẻn từng giọt nữa. Không phải cử người đi lấy nước suốt ngày, người lớn lo lao động, trẻ con lo đến trường học chữ. Có nước về bản, trồng cây rau cũng nhiều hơn, chăn nuôi cũng nhiều hơn. Người già được nghỉ ngơi không phải đi bộ vài chục km đường đèo dốc cõng nước về nữa. Lượng nước hồ đáp ứng cơ bản nhu cầu nước sinh hoạt cho nhân dân trong xã và cả các xã lân cận.

Nói đến hồ treo, thực chất đó chỉ là một cái vũng hứng nước thấm chảy từ trên núi xuống. Nhiều đời qua, đồng bào đã có kinh nghiệm trong việc tìm nguồn nước và tích trữ nước trong các hốc đá. Người ta tìm những chỗ sau mùa mưa vẫn còn nước chảy ra khe, kẽ đá, lấy đất sét đầm nền, trát kín mạch hốc đá phía dưới để trữ nước. Câu chuyện về tìm mạch nước, san phẳng hàng ngàn mét khối núi đá vôi, cõng hàng trăm tấn nguyên vật liệu lên vùng cao để xây dựng được một chiếc hồ treo đã tiêu tốn không biết bao nhiêu công sức, mồ hôi của các nhà khoa học, những người thợ và người dân vùng đá...

- Cách tạo hồ trên vùng cao núi đá thực sự khó khăn. Khó nhất là chọn vị trí và khắc phục dạng địa hình tự nhiên để tạo ra dạng hồ theo thiết kế, thứ hai là tìm giải pháp chống mất nước sao cho vừa kinh tế vừa hiệu quả, đạt được sự ổn định và bền vững, ngoài ra còn phải tính đến khả năng cấp nước tự chảy từ hồ về nơi sử dụng tiện lợi cho dân, nhất là nơi chưa có điện lưới. Muốn vậy cần lợi dụng các dạng địa hình tự nhiên sẵn có như thung lũng trũng thấp, thung lũng, phễu, các hố sụt, các bề mặt xâm thực san bằng, mài mòn để đặt hồ. Trên nền đó chỉ cần cải tạo đơn giản như nổ mìn phá đá, đào san gạt là hình thành hồ chứa. Còn giải pháp chống mất nước chọn sao cho hợp lý và an toàn nhất để giữ được nước. Do hồ thường nằm trong các khu vực có cấu trúc địa chất phức tạp địa hình lủng củng như đá đổ, đá lăn, đá tai mèo, hang hốc, sụt lún, đứt gẫy với mức độ phong hóa rất khác nhau, vì thế giải pháp chống thấm mất nước cho lòng hồ để đơn giản dùng vải địa kỹ thuật, tại vị trí trọng yếu có thể dùng bê tông hoặc bê tông cốt thép kết hợp sử dụng các chất chống thấm đặc biệt. Chúng tôi đã tiến hành tìm vị trí có nguồn nước ngầm vách núi ở từng xã bằng phương pháp địa bức xạ - “tia đất” và chọn địa điểm xây hồ. Sau đó đo trắc địa, kiểm tra địa chất công trình địa điểm dự kiến xây hồ và bước tiếp theo là thiết kế.

Theo đánh giá của tỉnh Hà Giang, Chương trình hồ chứa nước sinh hoạt cho 4 huyện vùng cao núi đá phía Bắc là một chương trình đặc biệt nhằm giải quyết tình trạng thiếu nước sinh hoạt từ bao đời nay cho đồng bào một cách ổn định, lâu dài và bền vững. Các hồ chứa nước đã mang lại hiệu quả to lớn về kinh tế-xã hội, là cơ hội làm thay đổi cuộc sống của người dân, cải thiện cuộc sống đồng bào vùng cao, thúc đẩy kinh tế vùng phát triển, góp phần ổn định chính trị vùng biên cương đất nước. Năm 2015, tỉnh phấn đấu xây thêm 319 hồ, giải quyết cơ bản vấn đề nước sạch phục vụ sinh hoạt cho 70% dân số ở 4 huyện này.

Giờ đây, lên cao nguyên đá, hình ảnh ấn tượng nhất là tấp nập người xách nước, người giặt giũ, trẻ em vui đùa, tắm gội bên những chiếc hồ treo chứa nước trông như những viên ngọc bích khổng lồ nổi bật trên nền đá. Hồ treo không chỉ xóa tan cơn khát truyền đời của người vùng đá mà còn tô điểm cho vẻ đẹp hùng vĩ của miền địa đầu Tổ quốc.

Lưu Thị Bạch Liễu