Hướng đi nào cho Gang thép Thái Nguyên?

VNTN - Sau kết luận của Thanh tra Chính phủ về Dự án giai đoạn II của Công ty Cổ phần (CP) Gang thép Thái Nguyên (TISCO), dư luận có khá nhiều ý kiến băn khoăn, lo ngại cho rằng Gang thép Thái Nguyên đã lâm vào tình trạng phá sản, không còn khả năng hoạt động, điều đó đã “đánh đồng” những thất bại của Dự án với sự tồn tại phát triển của Công ty.

Thực chất dư luận đang có sự hiểu sai, bởi chưa có những thông tin khách quan, chính xác.

Dự án giai đoạn II không phải là tất cả

Trước hết, phải khẳng định Dự án đầu tư mở rộng sản xuất giai đoạn II Gang thép Thái Nguyên (gọi tắt là Dự án giai đọan II) có tính chất độc lập như một khu gang thép mới, không bao gồm việc sản xuất kinh doanh (SXKD) của Công ty.

Mặt khác, sự quan tâm của dư luận còn là sự lo lắng cho một khu công nghiệp có bề dày truyền thống, tiền thân là Xí nghiệp Liên hợp Gang thép Thái Nguyên, được xây dựng từ năm 1959, được mệnh danh là “Cánh chim đầu đàn của ngành công nghiệp luyện kim Việt Nam”, với thương hiệu thép TISCO từng là thương hiệu số 1 Việt Nam về thép xây dựng và đã được tiêu thụ không những ở thị trường trong nước mà còn xuất khẩu ra nhiều nước trên thế giới.

Đến Công ty Gang thép những ngày này, không thể phủ nhận những nỗ lực làm việc của cán bộ công nhân trong các nhà máy và các mỏ nguyên liệu. Không thể phủ nhận việc dự án đình đốn kéo dài để lại hệ lụy và khó khăn vô cùng lớn, (trong đó số lãi vay ngân hàng phải trả của dự án lên tới trên 40 tỷ/ tháng). Tuy nhiên, đội ngũ hơn 4.400 công nhân viên chức (CNVC) - lao động của công ty vẫn ngày đêm miệt mài làm việc, cống hiến không ngừng nghỉ bất chấp khó khăn chồng chất, vì sự tồn vong của một công ty và vì cuộc sống của chính mình. Chính điều đó đã giúp cho công ty trụ vững trong “sóng gió” những tháng ngày qua. Các Mỏ than Phấn Mễ, Mỏ sắt Tiến Bộ, Mỏ sắt Trại Cau liên kết với các Nhà máy Luyện cốc, Luyện gang, Luyện thép khai thác và cung ứng nguồn nguyên liệu chất lượng tốt, giá thành hợp lý. Áp dụng nhiều sáng kiến về kỹ thuật công nghệ để nâng tỷ lệ phối trộn nạp liệu, sử dụng hiệu quả nguồn nguyên liệu tại chỗ, giảm nguyên liệu ngoại nhập. Các Nhà máy cán Lưu Xá, cán Thái Nguyên, cán Thái Trung không ngừng nỗ lực duy trì sản xuất ổn định, có các giải pháp thiết thực không chỉ sản xuất theo năng lực nhà máy mà còn theo yêu cầu của từng đơn hàng. Phong trào thi đua “Lao động giỏi, lao động sáng tạo tiết kiệm” được phát động thường xuyên. Nhiều giải pháp như sử dụng năng lượng khí lò cao, lò cốc và dầu cốc thô thay thế nguyên liệu mua ngoài, tăng tỷ lệ sử dụng lên đến 70% quặng của Mỏ sắt Tiến bộ trong lò luyện gang hiện có… đã góp phần giảm các chi phí phí sản xuất và giá thành sản phẩm. Chỉ riêng với việc tái sử dụng khí cốc này, 4 đơn vị của Công ty gồm: Nhà máy cốc hóa, nhà máy luyện thép, nhà máy luyện gang và nhà máy cán thép Thái Nguyên mỗi tháng công ty tiết kiệm được 6 tỷ đồng.

Sự đoàn kết thống nhất, năng động sáng tạo là động lực quan trọng giúp công ty từng bước đứng vững. Hoàn thành các chỉ tiêu kế hoạch chủ yếu, lo đủ việc làm cho người lao động với mức thu nhập trên 7 triệu đồng người tháng, hoàn thành nghĩa vụ nộp ngân sách. Hiệu quả sản xuất kinh doanh tuy không cao nhưng vẫn đảm bảo có lãi, (trong 2 năm 2017, 2018 bình quân lãi trên 100 tỷ/ năm). Giữ vững thương hiệu thép TISCO.

Theo ông Hoàng Ngọc Diệp - Tổng Giám đốc Công ty CP Gang thép Thái Nguyên: “Tình trạng dự án không được triển khai theo đúng tiến độ dẫn đến TISCO gặp nhiều khó khăn. Bế tắc lâu nay của doanh nghiệp là do hậu quả trực tiếp và gián tiếp khi dự án Nhà máy Gang thép Thái Nguyên giai đoạn II bị dừng. Nếu những tồn tại, vướng mắc của dự án không được xử lý kịp thời dứt điểm, chắc chắn tình hình sản xuất kinh doanh, tài chính của các công ty con, chi nhánh, đối tác sẽ phải gánh chịu hậu quả của dự án này.

Trong những vi phạm đã được Thanh tra Chính phủ chỉ ra, ai sai tới đâu sẽ phải chịu trách nhiệm tới đó. Trên thực tế, hoạt động của TISCO trong giai đoạn 2013 - 2018 vẫn có hiệu quả và hơn thế nữa, nếu không phải gánh chịu hệ lụy của dự án giai đoạn II thì TISCO còn là một trong những đơn vị làm ăn có hiệu quả và đóng góp lớn vào an sinh xã hội của địa phương, cũng như nguồn thu ngân sách nhà nước”.

Nguyên nhân đẩy TISCO đến tình trạng hiện nay đã rõ. Hơn mười năm trước, với mong muốn nâng cao năng lực sản xuất phôi thép và thép cán lên 1.000.000 tấn/năm, TISCO trình phương án đầu tư mở rộng sản xuất giai đoạn II và đã được Thủ tướng Chính phủ cho phép đầu tư tại văn bản số 342/TTG - CN ngày 01/4/2005. Trên cơ sở đó, ngày 05/10/2005 Hội đồng quản trị Tổng Công ty Thép Việt Nam, tại quyết định số 684/QĐ - ĐT phê duyệt hồ sơ báo cáo đầu tư dự án. Theo đó, dự án có tổng mức đầu tư là hơn 3,8 nghìn tỷ đồng, trong đó vốn tự có: 375 tỷ (chiếm 10%). Vốn vay từ nguồn tín dụng ưu đãi nhà nước: 1.606 tỷ (chiếm 42%). Vốn vay thương mại: 1.863 tỷ (chiếm 48%). Dự án này do Công ty cổ phần Gang thép Thái Nguyên (TISCO) làm chủ đầu tư, Tập đoàn xây lắp luyện kim Trung Quốc (MCC) làm tổng thầu. Ngày 29/9/2007 dự án được khởi công, dự kiến công trình sẽ hoàn thành sau 3 năm xây dựng.

Từ năm 2013 dự án đã dừng thi công. Sau hơn mười năm kể từ ngày khởi công, từ hơn 3,8 nghìn tỷ theo tổng mức đầu tư được phê duyệt, dự án được đề nghị điều chỉnh lên hơn 8,1 nghìn tỷ đồng. Tính đến ngày 31/12/2016, tổng số vốn giải ngân cho dự án giai đoạn 2 là hơn 4.563 tỷ đồng. Trong đó, Ngân hàng Công thương Việt Nam (Viettin Bank) 1.869 tỷ đồng, Ngân hàng Phát triển Việt Nam (VDB) 1.404 tỷ đồng, vốn của chủ đầu tư 1.290 tỷ đồng.

Số tiền giải ngân rất lớn, nhưng dự án không thể tái khởi động. Nhiều hạng mục công trình và các loại máy móc thiết bị khó có thể đánh giá được chất lượng sau nhiều năm dãi dầu mưa nắng khi dự án “đắp chiếu”, trở thành 12 đại dự án nghìn tỷ của ngành công thương.

TISCO chọn lối nào?

Chính phủ đã khẳng định không rót tiền nhà nước cho những dự án kém hiệu quả. Vậy thì biện pháp nào có thể giải quyết bài toán nan giải cho TISCO có một hướng đi mới?

Có nhiều phương án được đưa ra, trong đó, phương án được quan tâm đề nghị nhiều nhất là thoái vốn nhà nước tại TISCO, (bao gồm cả dự án giai đoạn II và công ty). Tuy nhiên cũng có nhiều ý kiến cho rằng: Nếu thoái vốn nhà nước tại công ty, các đối tác sẵn sàng mua lại, việc tiếp tục một vài hạng mục của dự án giai đoạn II có thể chỉ là phù phép. Trữ lượng còn lại của các mỏ nguyên liệu, diện tích đất đai, giá trị thương hiệu đủ điều kiện cho họ thu hồi vốn và có lãi. Chỉ sau một thời gian công ty sẽ không còn tồn tại. Diện tích đất đai rộng lớn (khu trung tâm là 160ha, cùng hàng trăm ha tại các mỏ) sẽ được sử dụng cho mục đích khác.

Bên cạnh đó, cũng có phương án của những người tâm huyết với sự nghiệp phát triển Gang thép là đề nghị Chính phủ ngừng thực hiện dự án giai đoạn II. Phương án này có thể “đau” nhưng là cứu cánh. Bởi dây chuyền thiết bị công nghệ lạc hậu, không hiện đại hơn các thiết bị công nghệ hiện có của TISCO xây dựng từ năm 1959. Nếu sản xuất tiêu hao nguyên liệu sẽ quá lớn. Vốn đầu tư phát sinh lớn, thời gian kéo dài. Với các chi phí tài chính cho khoản vốn vay, khấu hao…, giá thành sản phẩm sản xuất sẽ rất cao, không có khả năng tiêu thụ sản phẩm sản xuất. Lợi thế khi xây dựng dự án là dùng nguyên liệu từ các mỏ trên địa bàn đến nay đã hết, nguồn nguyên liệu tại chỗ chỉ đủ dùng cho một thời gian ngắn. Cự ly vận tải không thuận lợi từ cảng biển về Gang thép.

Khu Gang thép Thái Nguyên đã từng là biểu tượng phát triển trong những năm đầu xây dựng Chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc. Mồ hôi, công sức trí tuệ và cả máu của nhiều thế hệ đã đổ xuống để xây dựng và chiến đấu bảo vệ các nhà máy. Đa dạng hóa các hình thức sở hữu và nguồn vốn đầu tư là một chủ trương đúng đắn. Trên thực tế, mô hình doanh nghiệp đa sở hữu TISCO hoạt động trong thời gian vừa qua đã khẳng định được sự phát triển của mình.

Thực trạng công ty đang đứng trước nhiều nguy cơ mất cân đối về tài chính nếu tình trạng này kéo dài. Chúng tôi cho rằng những sai phạm được Thanh tra Chính phủ chỉ ra là cơ sở để xác định nguyên nhân, trách nhiệm những cá nhân, tổ chức liên quan, sai phạm đến đâu chịu trách nhiệm đến đó, không để tài sản nhà nước bị thất thoát.

Hiện nay, dự án đứng trước các vấn đề còn hết sức nan giải. Điều cần thiết lúc này của công ty là được áp dụng cơ chế giảm lãi vay phát sinh trong thời gian dự án dừng thi công. Mặt khác các bộ, ngành liên quan tiếp tục rà soát, đánh giá lại trình độ công nghệ của dự án, xem xét tổng thể giá trị thiết bị máy móc sau nhiều năm “đắp chiếu”, hiệu quả đầu tư thời điểm hiện tại và báo cáo Thủ tướng cho ý kiến xử lý vướng mắc, có quyết sách phù hợp. Nếu thực sự dự án không còn hiệu quả thì kiên quyết dừng, tránh lãng phí nguồn lực quốc gia. Và đồng thời nếu thoái vốn, cần nghiên cứu đánh giá lại giá trị tài sản của công ty, kiểm soát chặt chẽ nhà đầu tư trong việc phát triển sản xuất gang thép. Không để nhà đầu tư năng lực kém lợi dụng mua cổ phần.

Trong khi chờ các giải pháp xử lý, thiết nghĩ Chính phủ nên xem xét khoanh nợ, ngừng thu tiền gốc và lãi của dự án, tạo điều kiện cần thiết cho việc sản xuất kinh doanh trên dây chuyền hiện có của công ty.

Ngoài khu trung tâm gang thép hiện hữu, Công ty còn có các mỏ nguyên liệu, các chi nhánh trải dài từ Cao Bằng đến Đà Nẵng và một số doanh nghiệp liên kết công ty có phần vốn với trên 6.000 lao động, cùng hàng vạn dân liên quan trực tiếp đến sự sống còn, phát triển của công ty. An sinh xã hội cũng là vấn đề cần đặc biệt quan tâm.

Ông Vũ Thượng Thư, Chủ tịch Công đoàn công ty cho biết: “Dù phải đối mặt với nhiều khó khăn thử thách, đội ngũ CNVC - Lao động vẫn luôn nỗ lực cố gắng để thực hiện nhiệm vụ sản xuất kinh doanh. Các cấp công đoàn cùng với việc thực hiện chức năng tham gia quản lý, đã phối hợp chăm lo tốt đời sống vật chất tinh thần cho người lao động. Tổ chức các hoạt động tham quan, du lịch. Duy trì phong trào xây dựng “Nhà máy công viên”. Xây dựng nhà ăn ca tự chọn, nhà giao ca, nhà tắm giặt cho công nhân lao động… Tạo niềm tin yêu gắn bó của cả đội ngũ với công ty”.

Những ngày này, công nhân viên chức và người lao động Gang thép đang phát huy mọi tiềm năng, lao động sáng tạo trên từng vị trí sản xuất, công tác, làm việc với năng xuất, chất lượng và hiệu quả cao nhất, phấn đấu hoàn thành toàn diện và vượt mức các chỉ tiêu kế hoạch sản xuất kinh doanh vì sự tồn tại và phát triển. Dường như trong những thời điểm cực kỳ khó khăn, phẩm chất của đội ngũ công nhân gang thép đã được khơi dậy và bộc lộ rõ nét. Đến các xưởng mỏ nhà máy, chúng tôi luôn bắt gặp nụ cười của những người thợ. Ngàn độ lửa thép gang vẫn tỏa sáng.

Chặng đường tiếp theo của Công ty còn nhiều khó khăn. Với truyền thống đã được tạo dựng trong suốt hơn nửa thế kỷ qua, hy vọng những người thợ gang thép sẽ tiếp tục vững vàng đi lên phía trước.

Ngân Linh