Báo chí trong dòng chảy cuộc cách mạng công nghiệp 4.0

VNTN - Vài năm trở lại đây, báo chí nước nhà nói nhiều đến Cuộc cách mạng công nghiệp 4.0, khẳng định đó là cơ hội, đồng thời cũng là thách thức không nhỏ đối với sự phát triển của đất nước.

Cách mạng công nghiệp (CMCN) là cuộc cách mạng trong lĩnh vực sản xuất. Cuối thế kỷ 18, cuộc cách mạng này xuất phát từ nước Anh với sự ra đời của động cơ hơi nước do James Watt phát minh. Từ nửa sau thế kỷ 19 đến đầu thế kỷ 20, cuộc CMCN lần thứ 2 ra đời khi các tiến bộ kinh tế và kỹ thuật có được nhờ phát triển tàu hơi nước, đường sắt. Động lực của CMCN 2.0 là động cơ đốt trong và máy móc sử dụng điện. Khoảng năm 1969, bắt đầu cuộc CMCN lần thứ 3 với sự phát triển của máy tính, công nghệ kỹ thuật số. Sang thế kỷ 21, thế giới bước vào CMCN lần thứ 4, gọi tắt là 4.0. Hiện CMCN 4.0 đang diễn ra tại các nước phát triển như Mỹ, châu Âu, một phần châu Á. CMCN 4.0 trong kỹ thuật số sẽ là trí tuệ nhân tạo, vạn vật kết nối và dữ liệu lớn. Trên lĩnh vực công nghệ sinh học, CMCN 4.0 tập trung vào nghiên cứu để tạo ra những bước nhảy vọt trong Nông nghiệp, Thủy sản, Y dược, chế biến thực phẩm, bảo vệ môi trường, năng lượng tái tạo, hóa học và vật liệu. Trong lĩnh vực vật lý với robot thế hệ mới, máy in 3D, xe tự lái, các vật liệu mới và công nghệ nano…

Hình minh họa từ Internet

Thế giới không xa lạ với những nhà máy làm việc hoàn toàn tự động; ô tô không người lái chạy băng băng trên đường; bác sĩ chẩn đoán bệnh từ xa; chủ nhân bấm nút điều khiển ngôi nhà thông minh của mình…

Trong lĩnh vực báo chí, năm 2016, robot Toutiao của Trung Quốc đã sản xuất 450 tin trong 15 ngày diễn ra Olympic Rio, mỗi tin “phóng viên” này chỉ hoàn thành trong 2 phút. Năm 2017, trong thời gian bầu cử Tổng thống Mỹ, trang PollyVote.com đã dùng thuật toán viết và xuất bản hàng ngàn tin bài vào các trang web báo chí. Không chỉ viết, các rô bốt báo chí còn trình bày trang, đề xuất đề tài, xác minh thông tin nhanh và chính xác.

Được đánh giá là lực lượng xung kích, một số cơ quan báo chí nước ta đã vận động, phát triển để thích hợp với CMCN 4.0. Trong đó, áp dụng phương pháp tòa soạn hội tụ là việc làm đầu tiên. Ở Việt Nam hiện nay, hầu hết các tòa soạn vận hành theo mô hình tòa soạn riêng, phóng viên phục vụ cho một loại hình báo chí như báo in, báo viết, báo nói, báo mạng…, từ đó cho ra đời sản phẩm báo chí riêng biệt, không đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của bạn đọc. Vì thế, nhiều cơ quan báo chí đã xây dựng mô hình tòa soạn đa phương tiện, tích hợp báo in, báo mạng, phát thanh, truyền hình... để bạn đọc có thể sử dụng nhiều thiết bị tiếp nhận thông tin. Về hình thức, trong tòa soạn sẽ không còn hình ảnh mỗi người làm việc một phòng đóng kín cửa mà tất cả làm việc trong không gian mở, trong đó trung tâm sản xuất và phân phối tin tức làm hạt nhân.

Tòa soạn hội tụ đòi hỏi lực lượng phóng viên, biên tập viên phải đa năng. Không chỉ thành thạo viết, nói, quay phim, dẫn chương trình, lực lượng này còn phải biết thiết kế, đồ họa, lên chương trình và tương tác với bạn đọc. Làm báo thời CMCN4.0 đòi hỏi phải chia sẻ và kết nối thông tin trong và ngoài tòa soạn, đồng thời vẫn phải có góc nhìn và cách thể hiện đậm nét riêng thương hiệu. Hiện nay, một số tòa soạn ở Việt Nam đã áp dụng mô hình Tòa soạn hội tụ như Tòa soạn báo Công an TP Hồ Chí Minh, báo điện tử VnExpress…

Cuộc CMCN 4.0 kéo theo xu thế báo chí 4.0 không chỉ đòi hỏi sự thay đổi cơ bản về nền tảng kỹ thuật, phương pháp lãnh đạo, lực lượng người làm báo đối với các cơ quan báo chí mà còn phải thay đổi chương trình giảng dạy của các cơ sở đào tạo báo chí.

Đối với Thái Nguyên, Hội Nhà báo tỉnh có 264 hội viên, sinh hoạt ở 5 liên chi hội và chi hội gồm: Liên Chi hội Đài Phát thanh Truyền hình tỉnh; Chi hội Báo Thái Nguyên, Chi hội Báo Văn nghệ và Trung tâm thông tin, Chi hội Báo quân khu Một và Chi hội Văn phòng Hội. Nắm bắt xu thế phát triển của báo chí trong CMCN 4.0, một năm trở lại đây, Hội Nhà báo đã phối hợp với các liên chi hội, chi hội tổ chức được 4 lớp bồi dưỡng và 2 hội thảo về các chủ đề: Kỹ năng phỏng vấn; kỹ năng sản xuất chương trình trên điện thoại di động, phóng sự ngắn... Hội còn cử nhiều hội viên tham gia các lớp tập huấn do Trung tâm bồi dưỡng nghiệp vụ báo chí Hội Nhà báo Việt Nam tổ chức về kỹ năng xử lý ảnh đồ họa báo chí và nâng cao, an toàn cho nhà báo khi tác nghiệp...

Một ưu thế nổi bật là 100% biên tập viên, phóng viên của các cơ quan báo chí của tỉnh đều có trình độ đại học và trên đại học. Đơn cử như Báo Thái Nguyên, trên 50% nhà báo có trình độ thạc sĩ. Đây là nền tảng quan trọng để các cơ quan báo chí xây dựng đội ngũ những người làm báo đa năng, hiện đại.

Đài Phát thanh Truyền hình tỉnh hiện là cơ quan truyền thông đa phương tiện với báo hình, báo nói, báo điện tử và tạp chí, có tỷ lệ phủ sóng phát thanh và truyền hình đạt 100%.

Báo Văn nghệ Thái Nguyên đã trở thành tuần báo từ 2015 đến nay với số lượng phát hành 4.000 tờ/kỳ, trang thông tin điện tử tổng hợp hoạt động từ 2012 đến nay hiện đạt mức 4,1 triệu lượt người truy cập.

Có thể nói, các cơ quan báo chí địa phương đang nỗ lực tiệm cận mô hình tòa soạn hội tụ trên cơ sở tòa soạn truyền thống là báo in hoặc báo hình. Điều này cũng hoàn toàn phù hợp với “Quy hoạch báo chí xuất bản tỉnh Thái Nguyên đến năm 2020” đã được Hội đồng Nhân dân tỉnh ban hành Nghị quyết số 06/2013/NQ-HĐND ngày 26 tháng 4 năm 2013. Theo đó, về quan điểm: “Đến năm 2020, phát triển báo chí, xuất bản đạt đến trình độ chuyên nghiệp, hiện đại, đáp ứng nhu cầu thông tin, phục vụ sự nghiệp phát triển kinh tế xã hội; có khả năng liên kết với các cơ quan báo chí trong nước để quảng bá hình ảnh, lợi thế tiềm năng của tỉnh ra khu vực và quốc tế…”. Quan điểm này đã hỗ trợ và đồng hành với báo chí trong CMCN 4.0.

Tuy nhiên, khó khăn lớn nhất để xây dựng tòa soạn hội tụ là vốn đầu tư xây dựng nền tảng kỹ thuật đáp ứng và đào tạo đội ngũ lãnh đạo cũng như đội ngũ biên tập viên, phóng viên đa năng trong thời đại công nghệ thông minh.

Trong xu thế tất yếu do CMCN 4.0 mang lại, nếu các cơ quan báo chí và mỗi người làm báo không học hỏi, không thay đổi để đáp ứng yêu cầu ngày càng khắt khe của bạn đọc, của khán, thính giả, thì tòa soạn đó, nhà báo đó sẽ bị xã hội vô hiệu hóa. Đó là thách thức không nhỏ với người làm báo hiện nay

Minh Hằng