1921- Năm thứ tư ở Paris của Nguyễn Ái Quốc

Kỷ niệm 131 năm Ngày sinh Chủ tịch Hồ Chí Minh (19/5/1890 - 19/5/2021)

Mùa hè năm 1917, Nguyễn Ái Quốc đặt chân đến Paris mở đầu cho hành trình sáu năm sống và hoạt động tại Pháp. Đây là giai đoạn có ý nghĩa quyết định trong quá trình phát triển tư tưởng giải phóng đất nước của Bác. Chính trong giai đoạn này, Bác đã tìm ra con đường đấu tranh cùng với những người đồng chí cộng sản.

Nguyễn Ái Quốc tại Đại hội Tours. P. Vaillant Couturier là người ngồi bên phải ở hàng đầu đang nhìn Nguyễn Ái Quốc. Ảnh tư liệu lịch sử.

Ngay từ những ngày đầu đến Paris, Nguyễn Ái Quốc thường xuyên tham gia vào các hoạt động của mọi tổ chức chính trị để tìm hiểu và có mặt trong hầu hết các cuộc thảo luận. Cuối năm 1918, Nguyễn Ái Quốc gia nhập Đảng Xã hội Pháp, chính đảng duy nhất của nước Pháp bênh vực các dân tộc thuộc địa, trở thành một trong những người dân thuộc địa đầu tiên tham gia trực tiếp vào đời sống chính trị của Pháp. Trong cuộc tranh luận về Quốc tế Cộng sản, Nguyễn Ái Quốc nhanh chóng nắm bắt được cơ hội trở thành thành viên ủng hộ tích cực với mục đích tranh thủ sự ủng hộ của Quốc tế Cộng sản cho phong trào giải phóng dân tộc ở Việt Nam.

Tháng 12 năm 1920, tại đại hội Tours, Nguyễn Ái Quốc bỏ phiếu tán thành việc thành lập một đảng mới tại Pháp. Trong một bức ảnh nổi tiếng của đại hội, hình ảnh Nguyễn Ái Quốc gầy gò (ảnh trên) đứng phát biểu bên cạnh một nhân vật nổi tiếng Paul Vaillant Couturier (1892 - 1937), một trong những người sáng lập Đảng Cộng sản Pháp, nguyên Nghị sĩ Quốc hội Pháp, cựu Tổng biên tập báo L'Humanité - Nhân Đạo, là bằng chứng cho thấy việc Nguyễn Ái Quốc đang giữ vai trò không nhỏ trong Đảng. Không phải ngẫu nhiên mà hai nhà lãnh đạo tương lai của chủ nghĩa cộng sản quốc tế lại ở cạnh nhau, P. Vaillant Couturier là người đã giới thiệu Nguyễn Ái Quốc vào Đảng Xã hội Pháp năm 1919. Chính từ đại hội Tours, tư tưởng Hồ Chí Minh được định hình rõ. Bắt đầu từ năm 1921, Nguyễn Ái Quốc một mặt tích cực tham gia vào các hoạt động của Đảng Cộng sản Pháp và Quốc tế Cộng sản, một mặt tập trung phát triển các phong trào hoạt động đấu tranh chống chủ nghĩa đế quốc ngay trên chính mảnh đất của kẻ thù.

Trong tập hồ sơ theo dõi Nguyễn Ái Quốc của mật thám tại Paris được lưu giữ tại Cục lưu trữ quốc gia Hải Ngoại Pháp (ANOM Archives Nationales d'Outre-Mer) có trụ sở tại Aix-en-Provence, trực thuộc Bộ Văn hóa của Cộng hòa Pháp, tập hồ sơ năm 1921 hé mở cho chúng ta rất nhiều chi tiết về năm thứ tư tại Paris trong hành trình tìm kiếm con đường giải phóng dân tộc của Bác.

Thư triệu tập Nguyễn Ái Quốc và các đồng chí cho Đại hội Hội Liên hiệp các dân tộc thuộc địa diễn ra vào Chủ nhật, ngày 27/11/1921.

Đầu năm 1921, Nguyễn Ái Quốc vẫn ở tại địa chỉ căn hộ số 6 Villa des Gobelins. Ngày 14 tháng 1 năm 1921, Nguyễn Ái Quốc nhập viện chuẩn bị cho một cuộc phẫu thuật ở cánh tay (theo ghi chép đó là một vết thương lên mủ do bị nhiễm trùng khá nặng). Dù nằm viện trong thời gian khá lâu, nhưng Nguyễn Ái Quốc không dừng hoạt động, mọi thư tín gửi đến được Khánh Kỳ nhận và mang vào viện cho Bác, bao gồm thông tin liên lạc với các đồng chí và báo chí. Ngày 4 tháng 3 năm 1921, Nguyễn Ái Quốc xuất viện.

Vài giờ sau khi xuất viện, Nguyễn Ái Quốc đã bắt đầu trở lại các hoạt động của mình trong các tổ chức chính trị đấu tranh cho giai cấp và thuộc địa. Trong số những tổ chức chính trị đó, có hai tổ chức chính bị chính phủ Pháp theo dõi gắt gao, gồm “Hội đồng bào An Nam” và “Liên đoàn quốc gia Pháp đấu tranh cho quyền công dân bản địa Madagascar”.

Tổ chức chính trị “Hội đồng bào An Nam” (trụ sở chính tại số 6 Villa des Gobelins) được thành lập năm 1914 bởi Phan Chu Trinh, Phan Văn Trường và Khánh Kỳ. Năm 1915, sau khi Phan Chu Trinh và Phan Văn Trường bị kết án gây bạo loạn đã rút lui về hậu trường làm cố vấn, phong trào tạm thời lắng xuống. Năm 1920, sau khi ra nhập Đảng Xã hội Pháp (Chi bộ 13), Nguyễn Ái Quốc vực lại phong trào trở thành hội duy nhất của người Đông Dương tại Paris ở thời gian này.

Một tổ chức chính trị khác có sự tham gia và lãnh đạo của Nguyễn Ái Quốc chính là “Hội Liên đoàn quốc gia Pháp đấu tranh cho quyền công dân bản địa Madagascar” (trụ sở tại số 10 bis đại lộ Port Royal), nằm cách không xa số 6 Villa des Gobelins nơi có trụ sở của “Hội đồng bào An Nam”. Năm 1921, hai tổ chức đã thống nhất hành động chung và thành lập ra “Nhóm đảng Xã hội thuộc địa” (còn được gọi “Hội liên hiệp các dân tộc thuộc địa”) dưới sự lãnh đạo của Nguyễn Ái Quốc và nhiều tên tuổi khác, có trụ sở chính tại số 8, đường Hoàng Tử (đồng thời là trụ sở của báo Hành Động Thuộc Địa), với khẩu hiệu “Liên hiệp làm nên sức mạnh”. Đây được coi là một bước tiến lớn trong việc tập hợp lực lượng chống thực dân.

Cũng trong thời kỳ này, Nguyễn Ái Quốc đã kết nối với các nhân vật có ảnh hưởng lớn trong các phong trào đấu tranh vì quyền con người. Một trong những số đó phải kể đến: Marius Moutet, nghị sĩ vùng Rhône, thành viên của Ủy ban chấp hành trung ương của Liên đoàn bảo vệ Nhân quyền. Guenut, Tổng thư ký Liên đoàn bảo vệ Nhân quyền. Bahut, thành viên của Ủy ban chấp hành trung ương của Liên đoàn bảo vệ Nhân quyền và là người sáng lập ra tờ báo La Tribune Annamite - Tòa Án An Nam. Maurice Boursaud, người sáng lập tờ L'Action Coloniale - Hành Động Thuộc Địa. Rappoport, Tổng biên tập tờ Tạp chí Cộng sản. Và không thể không kể đến Paul Vigné d'Octon, Tổng biên tập tờ Le Libertaire - Người Tự Do. Đây là những tờ báo và tạp chí mang tiếng nói đấu tranh của các dân tộc bị áp bức đến người dân Pháp. Trong tất cả các ghi chép khá chi tiết của mật vụ Devèze, dù hoàn cảnh kinh tế khó khăn, Nguyễn Ái Quốc vẫn dành phần lớn số tiền kiếm được để mua sách và báo chí. Trong năm 1921, Nguyễn Ái Quốc đã viết hàng chục bài báo cho nhiều tờ khác nhau để tố cáo chế độ thực dân, rất nhiều các bài báo đều được ký những cái tên khác ngoài tên Nguyễn Ái Quốc, thậm chí lấy tên của các đồng chí trong đó có Vigné d'Octon. Trong bản báo cáo ngày 1 tháng Bảy, số 52, của Josselme gửi khâm sứ Pierre Guesde với tiêu đề “Sự cẩn trọng hay sự không tin tưởng của Nguyễn Ái Quốc” có kèm theo bản sao chép một bức thư của Nguyễn Ái Quốc gửi đồng chí làm dẫn chứng, trong đó có ghi:

“Tôi xin trân trọng gửi tới ngài một bức thư của Nguyễn Ái Quốc gửi “người liên lạc” ở Marseille. Bức thư đánh dấu một điều quan trọng, tên cộng sản Đông Dương là người ủng hộ việc liên lạc không có chữ ký và không ghi tên người gửi. Hắn lấy địa chỉ số 6 Villa des Gobelins thay cho địa chỉ 12 đường Buot, Paris XIII. Đây là địa chỉ được ghi ở bức thư số 8 ngày 25 tháng Ba năm 1921. Hắn cũng tỏ ra lo lắng về chuyến viếng thăm của phụ tá Hy ở Paris, được ngài cử tới theo dõi nhóm những người Đông Dương đang sống ở đây. Trong thư có đoạn ngắn viết bằng chữ quốc ngữ, chính là minh chứng cho sự cẩn trọng của hắn. Nội dung và cách trình bày phản ánh đúng tâm trạng của gã người An Nam.

-Sao chép -

Đồng hương kính mến,

Khi ngài viết hoặc gửi báo cho tôi, không ký, không đề địa chỉ, và cũng không gửi xác nhận, hãy gửi tất cả cho tôi về số 6 Villa des Gobelins, Paris XIII, làm ơn hãy cho tôi biết ngài biết ông Hy từ khi nào. Ông ta có trung thực, chân thành và trung thành không?

Hãy chỉ nói ba phần mười suy nghĩ của ngài với người mà ngài gặp lần đầu, nhưng cũng không nên quá kín đáo trước họ. (dòng này được viết bằng chữ quốc ngữ).

Chúc ngài sức khỏe

Nguyễn Ái Quốc”

Đó là lý do tại sao phần lớn những bài báo và thư tín của Bác đều ký bằng những cái tên khác nhau. Một báo cáo khác của Devèze ngày 16 tháng Tám năm 1921 ghi:

“Thứ Sáu ngày 12 tháng Tám Nguyễn Ái Quốc đã nhận tại số 6 villa des Gobelins tờ “Le Libertaire” của tuần từ thứ Sáu ngày 12 đến thứ Sáu ngày 19 tháng 8 năm 1921, trong đó có bài ở trang 3 ở chuyên mục “Góc của những người bản địa bị ruồng bỏ” với tiêu đề “Kẻ cướp và những kẻ phụ tá” được ký tên P. Vigné d'Octon.

Bài báo này được viết theo ý tưởng của Nguyễn Ái Quốc, người giữ liên lạc thường xuyên với Vigné d'Octon và thường xuyên qua lại tòa soạn ở số 69 đại lộ Belleville”.

Tờ Le Libertaire - Người Tự Do của Paul Vigné d'Octon, bút danh của Paul Vigné (1859 - 1943), sinh tại Montpellier (Pháp) và mất tại Octon, một chính trị gia đấu tranh cho quyền lợi của các dân tộc thuộc địa, nhà văn và một bác sĩ người Pháp đã từng sống và làm việc nhiều năm tại các thuộc địa Pháp ở châu Phi. Ông là tác giả cuốn “Mồ Hôi burnous”, xuất bản năm 1911. Nội dung của cuốn sách nhằm tố cáo việc thực dân Pháp chiếm đoạt đất đai của dân bản địa ở Tunisie. Năm 1921, Paul Vigné đã dành rất nhiều số báo cho những bài viết về Đông Dương, được ký tên Vigné d'Octon, dựa trên nội dung đưa ra của Nguyễn Ái Quốc. Tờ báo tuần Libertaire - Người Tự Do dưới sự lãnh đạo của Vigné d'Octon thể hiện rõ sự ủng hộ tư tưởng cộng sản và trở thành một trong những cơ quan ngôn luận của Hội đồng bào An Nam tại Paris trong năm 1921. Đó là lý do về sau này rất nhiều người cho rằng những bài báo đó không phải của Bác viết ra, nhưng phần lớn đều dựa trên những lập luận cá nhân thiếu tính thuyết phục. Bởi không gì chính xác bằng chính những ghi chép của mật thám gửi chính quyền trong thời gian theo dõi chặt chẽ mọi hành tung của Nguyễn Ái Quốc. Chỉ họ mới có thể cung cấp những thông tin cụ thể và chính xác về tính xác thực của ngòi bút Nguyễn Ái Quốc.

Báo cáo ngày 1 tháng 7 năm 1921 của Josselme.

Tháng 7 năm 1921, Nguyễn Ái Quốc chuyển chỗ ở, một căn phòng nhỏ tại khách sạn, số 9 ngõ Compoint với số tiền thuê hàng tháng của căn phòng là 40 francs, và phải trả trước, tuy nhiên mọi thư tín liên lạc của Nguyễn Ái Quốc vẫn được gửi về địa chỉ ở số 6 villa des Gobelins. Lúc này, Nguyễn Ái Quốc đang làm thợ sửa ảnh tại tiệm ảnh của ông Laine nằm cùng ngõ ở số 7 với số tiền công là 40 francs mỗi tuần. Phần lớn số tiền kiếm được, Nguyễn Ái Quốc dùng để đặt báo và mua sách. Trong một báo cáo, Devèze nhấn mạnh việc Nguyễn Ái Quốc đang sống trong những điều kiện thiếu thốn, không thể giặt giũ quần áo, ăn uống thiếu chất và có thể đang mắc bệnh lao. Khó khăn chồng chất khó khăn. Ngày 6 tháng 11 năm 1921, Nguyễn Ái Quốc bị sa thải khỏi tiệm ảnh.

Mặc dù những khó khăn chồng chất, bị theo dõi gắt gao, thiếu thốn về vật chất và vấn đề sức khỏe, nhưng Nguyễn Ái Quốc vẫn từng bước khẳng định vị thế của mình trong Đảng Cộng sản Pháp, bên cạnh đó Nguyễn Ái Quốc tiếp tục viết hàng chục bài báo được in trên các báo Le Libertaire - Người Tự Do, L'Humanité - Nhân Đạo, L'Action Colonniale - Hành Động Thực Dân, La Tribune Annamite - Tòa Án An Nam, Tạp chí Cộng sản, Le Courrier Colonial - Thư Thuộc Địa… Tất cả các bài báo đều tập trung tố cáo chế độ thực dân Pháp tại Đông Dương và vai trò của Đảng Cộng sản trong đấu tranh giai cấp. Ngoài việc viết báo, Nguyễn Ái Quốc còn viết các bài tham luận tại các hội nghị và các bài luận tội của thực dân và gửi cho các đồng chí cùng chí hướng tại Pháp.

Le libertaire số ngày 12 tháng 8 năm 1921

100 năm đã trôi qua, dù hành trình cứu nước của Bác không còn là bí ẩn lịch sử, rất nhiều nghiên cứu lần theo dấu chân Bác, việc lật lại những trang hồ sơ mật thám vẫn tiếp tục cung cấp thêm những chi tiết về quá trình sống và làm việc của Bác trong giai đoạn đầu đến với Chủ nghĩa Cộng sản cùng quá trình hình thành tên tuổi Nguyễn Ái Quốc trên chính trường quốc tế. Năm 1921 trở thành một năm quan trọng đánh dấu sự trưởng thành của một Nguyễn Ái Quốc cộng sản với những hoạt động sôi nổi cả trên trường chính trị lẫn mặt trận giấy mực cho dù lúc này mọi khó khăn vẫn chồng chất.

Quyên GAVOYE