Sông nước miền Tây Nam Bộ

VNTN - Nói đến miền Tây Nam Bộ, mảnh đất phương Nam là nói tới sông nước. Sông Mêkông khi đổ vào đất Việt chia thành 2 dòng sông lớn:  Tiền Giang, Hậu Giang và cả hệ thống sông lớn sông bé khác làm nên một vùng châu thổ trù phú với nhiều nét văn hóa sông nước đầy hấp dẫn , quyến rũ, đầy những điều kỳ lạ.

Theo thống kê chưa đầy đủ, miền Tây Nam Bộ có khỏang 54.000km chiều dài sông rạch. Ngoài hệ thống sông rạch tự nhiên mà người địa phương gọi là sông rạch “Trời sanh”, còn vô số những con kênh đào ngang, xẻ dọc chằng chịt, mà nếu được nhìn trên đồ hình có cảm tưởng là cái mạng nhện chồng lên một bàn cờ. Sông Cái- Tiền Giang, Hậu Giang tức sông Mẹ sinh ra hàng trăm sông con, mỗi nhánh sông con lại sinh ra cơ man con rạch nhỏ, mỗi con rạch nhỏ lại rẽ ra các con xẻo, khóm, mương, ngòi…Nước và nước… mênh mang…

Nói đến sông nước thì không thể thiếu những con thuyền, mà ở miền này được gọi ghe, xuồng. Ghe, xuồng ở miền Tây Nam Bộ là bộ sưu tập phong phú, đa dạng cả kiểu dáng lẫn chức năng, mỗi lọai đặc trưng cho một vùng sông nước. Từ Long An tới An Giang thường thấy ghe, xuồng lườn tròn để dễ lướt trên những đám lục bình dày đặc ở các khúc sông vùng này. Sóc Trăng, Kiên Giang, Cà Mau người dân chuộng ghe, xuồng lườn phẳng gọi là xuồng 3 lá (do có 3 tấm ván đóng ghép lại), vì sông nước vùng này rộng, thoáng. Chiếc xuồng 3 lá  còn  có nhiều biến tấu: Lọai nhỏ nhất gọi là be bảy, lớn hơn nữa gọi be tám, be chín, be mười. Nếu đóng thêm một tấm ván nữa cho lớn hơn gọi be mười kèm. Các lọai ghe nhỏ có ghe tam bản, ghe bầu, ghe cui, ghe cà vom, ghe rỗi (dùng chở cá, chia nhiều khoang, có đục lỗ tròn để rộng cá sống trong nước sông tự nhiên), ghe cửa dùng để nhảy sóng ở cửa sông… Cách sơn màu ghe cũng khác nhau, mũi ghe rất nhiều kiểu như một sự trang trí cho đẹp. Đặc biệt “mắt” ghe là lý lịch của nơi xuất xứ, thuộc lò đóng ghe nào, của ai...

Là miền sông nước, nên những nghề sông nước ở miền Tây cũng mang lại kỳ thú cho những ai muốn khám phá nét độc đáo của vùng này. Chỉ riêng việc đánh bắt cá mà có đủ lọai: cất vó, đặt lọp, xây nò, đóng đáy cọc, đáy bè,thả chà đăng cá, đáy rập cua, trễ cá, chài lưới… Còn câu thì cũng đủ kiểu: câu cắm, câu giăng, câu thả, câu thượt, câu nhấp, câu rê…Hãy thử một lần về miền Tây câu cá hay đi đặt lọp, cái cảm giác sung sướng phấn khích tràn ngập trong người  khi nhìn thấy cá tôm nhảy loi choi, giữa sông nước mênh mang trên một chiếc xuồng nhỏ, nó khác hòan tòan cái thú đi câu ở thành thị ở trong mấy cái ao, hồ nhân tạo của các khu du lịch giải trí.

Về miền Tây sông nước Nam Bộ, điều hấp dẫn nhất với tất cả khách từ phương khác đến là những cái Chợ Nổi, không một ai đến vùng này lại không tìm cơ hội để đi ít nhất một cái chợ. Không đi Chợ Nổi là chưa xuống miền Tây. Chợ Nổi là nét văn hóa rất đặc trưng của miền sông nước, nó như một bảo tàng văn hóa sống động của người dân miền này. Những cái chợ có tuổi đời gắn với thời khẩn hoang khai phá của vùng đất sông nước kỳ bí phương Nam. Ở miền Tây, những khu Chợ Nổi nổi tiếng luôn được mọi người nhắc tới và là những địa chỉ du lịch văn hóa nằm trên bản đồ du lịch của các hãng lữ hành Việt Nam, quốc tế: Chợ Nổi Cái Bè- Tiền Giang (nằm ở đọan sông Tiền giáp ranh giữa 2 tỉnh Tiền Giang- Vĩnh Long),Chợ Nổi Trà Ôn- Vĩnh Long, Chợ Phụng Hiệp, Ngã Bảy, Phong Điền, Cái Răng- Cần Thơ, Hậu Giang; Chợ Năm Căn- Cà Mau…

Chợ Nổi thường được họp ở vùng giáp ranh giữa các con sông, một khúc sông nước rộng mênh mông đủ cho hàng trăm, hàng ngàn ghe, xuồng lớn nhỏ quần tụ. Chợ ở trên bờ có gì, thì dưới sông có y như thế không thiếu bất cứ thứ nào, nhưng cách tiếp thị quảng cáo thì độc nhất vô nhị. Chiếc ghe, xuồng nào bán đồ gì, họ treo thứ đó trên một cây sào dài 5- 7m, đi từ xa 200- 300m đã thấy. Chính cái kiểu “treo” hàng độc đáo này làm cho ai tới chợ cũng thấy lý thú, như một tác phẩm nghệ thuật thị giác sắp đặt rất đương đại và đầy ngẫu hứng.Cả một rừng “ang ten” đầy màu sắc, từ bó rau muống, miếng thịt heo, trái bầu, bí, củ khoai…đến cả tô hủ tíu, ly café'… lủng lẳng trên cao. Đặc sản của mỗi chợ cũng mang nét riêng. Chợ Cái Bè, Trà Ôn là trái cây của các nhà vườn nổi tiếng của miền Tây. Chợ Năm Căn thì toàn thủy hải sản cá, tôm, cua, mực của cả vùng sông biển cực Nam Nam Bộ. Chợ Cái Răng nổi tiếng với các lọai rau củ đất phương Nam. Chợ Phụng Hiệp là nơi cho dân nhậu bốn phương mê say với rùa, rắn, chuột đồng…

Có một nét văn hóa vùng này làm bất kỳ ai khi rời khỏi đều mang theo một cảm giác bâng khâng khó tả. Đó là những điệu hò sông nước và những khúc nhạc tài tử vọng cổ  để nhớ. Hò chèo ghe, hò mái đoản, hò mái trường, mái nhất, mái nhì…cùng điệu buồn phương Nam qua bàn tay những nghệ sĩ dân gian khảy trên các phím đàn. Âm điệu da diết thấm đẫm hồn sông nước nghe man mác, mênh mang diệu vợi, một chút cảm hoài xa vắng, khó quên. Ở miền này cũng lạ, vào bất cứ một quán ăn bình dân nào đều thấy treo một cây ghi - ta phím lõm - một sự biến thể Việt Nam hóa cây đàn ghi - ta nguyên thủy của châu Âu, chuyên dùng để đàn các bản nhạc tài tử, vọng cổ, cải lương. Quán nào “sang” hơn thì có thêm cây đàn cò - đàn nhị, cây độc huyền cầm - đàn bầu. Khách muốn nghe, dù chỉ là một người, chủ quán và có khi cả nhân viên phục vụ sẵn sàng đàn hát, hình như ở đây ai cũng thấm trong người những giai điệu sông nước “dạ cổ hòai lang” không chỉ cho khách mà cho cả mình.

Nhưng rất thiếu sót, nếu không nhắc tới một nét văn hóa rất đặc trưng của miền sông nước Tây Nam Bộ - Văn hóa ẩm thực đậm nét thời khẩn hoang  4 - 5 thế kỷ trước. Các món nướng. Cái gì cũng có thể nướng được , không chỉ tôm, cua, cá, heo, gà, vịt, chim, rùa, rắn… mà các lọai rau củ quả cũng nướng như khoai, cà tím, lá lốt…là những món ăn tuyệt ngon, đầy hương vị lạ. Nướng cũng có nhiều cách: nướng trực tiếp trên lửa, nướng trui, nướng trên khói, bọc đất nướng, bọc lá vùi vào lửa… Nướng bằng lửa than đước, rơm lúa nếp, chân rạ, hay lá cây khô… Và những loại rau ăn kèm là cả một khám phá về “thực vật” sông nước Nam Bộ, những tên lá tên hoa vừa lạ vừa quen: đọt lục bình, đọt bông súng, đọt lá xoài, bông điên điển, bông so đũa, rau kèo nèo, lá vị…hàng chục thứ bông, lá, rau mà chỉ có người dân địa phương mới biết tên. Các loại rau lá này ăn kèm với các món thịt nướng kia , không những làm món ăn ngon hơn, tăng thêm hương vị hấp dẫn mà còn có tác dụng như những vị thuốc dân gian, bổ tì vị, mát gan mật, thông khí huyết…Để “đưa” các món ăn cho “ngọt”, thấm cái mênh mang sông nước, thêm thi vị, không thể quên một lọai “mỹ tửu” của vùng đất Bến Tre, rượu Phú Lễ, Ba Tri. Lọai rượu này uống ly đầu vị đậm đà, mềm môi cạn tiếp cảm thấy cái phóng khoáng, lâng lâng uống  vài ly nữa thấy như bay bổng trong một giấc thần tiên, cởi mở tâm tình với tri âm, chẳng thế mà giới sành điệu phân loại rượu đã ví rượu Phú Lễ là “lãng tử” dùng đãi bạn tri âm tri kỷ.

Minh Châu