Rộn ràng Lễ hội Đình Quan Triều

Cách trung tâm thành phố Thái Nguyên khoảng hơn 3km về phía Bắc, có một ngôi đình còn chưa được nhiều người biết đến đó là đình Quan Triều, nơi thờ Đức thánh Dương Tự Minh. Không phải do ngôi đình không linh thiêng hay vì người dân thiếu tín ngưỡng mà bởi vì ngôi đình mới chỉ được phục dựng lại cách đây hơn 10 năm nay nên còn ít người biết đến. Dù vậy, các hoạt động lễ hội đặc biệt là dịp đầu xuân tại đình vẫn diễn ra rộn ràng với nhiều hoạt động văn hóa đặc sắc.

Theo sử sách đã ghi lại: Đức thánh Dương Tự Minh là người dân tộc Tày, sinh ra và lớn lên tại làng Quan Triều, phủ Phú Lương, nay là phường Quan Triều, thành phố Thái Nguyên. Dương Tự Minh là một nhân vật tiêu biểu cho những người con anh dũng của quê hương. Là người có đức độ, tài giỏi, võ nghệ hơn người. Với những chiến công hiển hách nên cuộc đời của ngài gắn liền với lịch sử vương triều nhà Lý, hồi nửa đầu thế kỷ XII (nổi bật là giai đoạn từ năm 1127 đến 1150).

Dưới sự cai quản của Ngài, một dải đất biên cương phía Bắc Đại Việt được bình yên no ấm, đoàn kết các dân tộc thiểu số, dẹp yên giặc giã. Ngài cũng là một danh tướng duy nhất trong lịch sử dân tộc được hai lần phong làm Phò mã. Sau hơn 30 năm phò sự nhà Lý và lập được nhiều chiến công hiển hách, phò mã Dương Tự Minh về ở ẩn tại Núi Đuổm và mất tại đây. Với những công lao đóng góp cho quê hương, đất nước nên nhân dân lập đền thờ, được triều đình truy phong là “Uy viễn đôn tỉnh cao sơn quảng độ chi thần”, còn nhân dân tôn ông là "Đức Thánh Đuổm”. 

Vào mỗi dịp Tết, xuân về, dân làng Quan Triều thường lên đền Đuổm huyện Phú Lương để dâng hương, tưởng nhớ Ngài. Sau đó, họ xin lập đền thờ thân Mẫu tại làng Quan Triều và xin phong Ngài làm Thành Hoàng của làng, hàng năm hương khói cầu mong ngài che chở cho nhân dân được thái bình, thịnh vượng.

Những người già còn kể lại một câu chuyện như sau: Một đêm, ba vị bô lão trong làng đều mơ thấy một giấc mơ giống hệt nhau, “có một ngài về báo mộng rằng ngài sẽ gửi gỗ quý về để dân làng tu sửa lại đền Đức Thánh Mẫu” (thờ bà Lưu Thị Sam là thân sinh ra Đức Thánh Dương Tự Minh, người làng Quan Triều). Vài hôm sau, vào một đêm mưa to gió lớn bất thường, nước trên thượng nguồn Sông Cầu đổ về cuồn cuộn. Sáng ra, tại bến sông giáp ranh giữa làng Quang Vinh và làng Quan Triều, xuất hiện một cây gỗ to khoảng chục người ôm không xuể, cứ quẩn vào bến sông. Người dân làng Quang Vinh thấy vậy liền hô hào nhau ra kéo cây gỗ về, nhưng mấy chục thanh niên trai tráng khỏe mạnh, loay hoay cả buổi mà cây gỗ vẫn không nhúc nhích. Trong lúc người dân Quang Vinh bảo nhau về nghỉ trưa, để chiều gọi thêm người ra kéo tiếp thì chín cậu bé người làng Quan Triều đi thả trâu dọc bờ sông thấy vậy bèn rủ nhau bơi lại gần cây gỗ. Lạ lùng thay, cây gỗ cứ nhẹ nhàng theo sự điều khiển của chín cậu bé mà trôi ngược dòng về đất Quan Triều. Bấy giờ các cụ mới nhớ ra giấc mộng Đức Ngài cho gỗ quý về dựng đình.Thế là ngôi đình bằng gỗ quý đã được ngự trên một ngọn đồi (nay gần Trường Tiểu học Hoàng Văn Thụ).

Trải qua hai cuộc kháng chiến chống Pháp, chống Mỹ, do bom đạn chiến tranh ác liệt, ngôi đình đã bị phá bỏ. Theo các cụ cao niên trong làng kể, lại trong lúc xây dựng trường học, dân làng thu được vài cổ vật như 1 khúc gỗ lim; 2 bản sắc phong thời nhà Nguyễn (gồm một bản chữ Hán và một bản chữ Nôm); 1 chiếc chuông đồng và 1 kiệu Thánh. Năm 1991, nhân dân làng Quan Triều lập ban thờ tại trụ sở Hợp tác xã Nông nghiệp. Tại đây các tổ chức lễ hội tự phát được khôi phục dần dần với phạm vi nhỏ hẹp. Thể theo nguyện vọng của dân làng và để phục vụ nhu cầu tín ngưỡng của nhân dân, năm 2009, Ủy ban nhân dân tỉnh Thái Nguyên đồng ý cho khôi phục, xây dựng lại ngôi đình. Từ đó nhân dân duy trì những hình thức tín ngưỡng, cúng tế để tưởng nhớ người anh hùng của dân tộc và cầu cho mưa thuận gió hòa, mùa màng được bội thu. Năm 2012. Được sự quan tâm tạo điều kiện của UBND tỉnh, các sở, ban ngành tỉnh Thái Nguyên, Thành ủy, HĐND, UBND các phòng, ban chuyên môn của thành phố và cấp ủy của chính quyền địa phương, đình Quan Triều đã được khánh thành. Ngày 31/12/2019, UBND tỉnh ký quyết định công nhận đình Quan Triều là Di tích lịch sử cấp tỉnh. Nhân dân đã tổ chức lễ đón nhận Bằng Di tích vào đúng dịp lễ hội là ngày 13 tháng Giêng hằng năm. Từ đó Đình Quan Triều càng trở lên quy mô hơn, đồng thời lễ hội truyền thống cũng được khôi phục lại. Ngoài việc sinh hoạt tín ngưỡng, đây còn là nơi diễn ra các hoạt động văn hóa, thể thao của nhân dân trong vùng.

Vào ngày 13, đội tế đã bắt đầu cử hành nghi thức, gồm sáu nam và sáu nữ. Sáu nam ăn mặc áo tế khăn vấn đội đầu, dâng lễ Đức Thánh Thần Hoàng. Đội tế nữ, áo lễ vàng đội khăn xếp, dâng lễ Thánh Mẫu và nhị vị công chúa Thiều Dung và Diên Bình là hai người vợ của Thánh Dương Tự Minh. Tiếp theo là lễ rước linh mộc (lễ này chỉ tổ chức 2 năm một lần vào các năm chẵn). Đoàn rước gồm có một kiệu của Đức Thánh, một kiệu của Đức Mẫu và một kiệu rước gỗ. Mỗi kiệu có một đoàn tùy tùng theo hầu. Đoàn xuất phát từ đình ra đến dốc Hạ Mã (là trạm nghỉ chân của các quan xưa kia về triều để cho ngựa uống nước, ăn cỏ, nghỉ đổi phu kiệu - nay là dốc Z127) sau đó mới ra bến sông (nay là khu đất của công ty Nhiệt Điện Cao Ngạn). Sau khi ông chủ tế hành lễ và đọc văn tế xong thì đội tế cùng những tráng đinh trong làng bắt đầu di chuyển gỗ về Đình… 

Cũng giống như mọi lễ hội truyền thống khác, đến đây, quý khách đều được thưởng thức các trò chơi dân gian như chọi gà, đẩy gậy, kéo co, cờ tướng, ném còn… được các vận động viên của các tổ dân phố tham gia nhiệt tình hăng hái. Được trải nghiệm, du khách như được trở về những tháng ngày trong veo thuở bé, được hò hét, cỗ vũ đến khản giọng và quên đi những nỗi vất vả trong cuộc sống hàng ngày...

Ngoài ra, các tiết mục văn nghệ, ca múa dân gian cũng không thể thiếu, là điểm nhấn giúp cho lễ hội thêm phong phú. Đông đảo người dân trong vùng đã tập trung về trước sân đình từ tối hôm trước để xem những màn ca múa đặc sắc, những trích đoạn chèo mượt mà và cả những vở kịch hài do các nghệ sỹ từ trung ương về biểu diễn. Tất cả đã mang lại những tiếng cười rộn rã cả sân đình. Đêm hôm sau, tiếp tục là các tiết mục văn nghệ “cây nhà lá vườn” do các diễn viên không chuyên đến từ các tổ dân phố trong phường biểu diễn, được bà con cổ vũ nhiệt tình...

Lễ hội Đình Quan Triều diễn ra trong hai ngày, ngoài việc thực hiện các nghi lễ phong phú, bày tỏ lòng thành kính với Đức thánh Dương Tự Minh với mong muốn cầu một năm mới an khang, hạnh phúc, mưa thuận gió hòa, Ban tổ chức Lễ hội còn tổ chức được các hoạt động văn hóa, các trò chơi dân gian truyền thống đa dạng, mang đậm bản sắc dân tộc, địa phương, khơi dậy tinh thần yêu nước, lòng biết ơn với những người có công với nước, nâng cao đời sống tinh thần cho nhân dân. Cũng chính vì lẽ đó, hàng năm, cứ ra Giêng người dân địa phương lại mong đợi và tích cực bắt tay vào sửa soạn, chuẩn bị và tích cực tham gia Lễ hội.

Tiết Minh Hà