Phát huy giá trị đền Đan Hà - nơi lưu giữ nhiều tư liệu lịch sử có giá trị

Đền Đan Hà một trong 6 di tích của xã Thành Công đã được xếp hạng Di tích lịch sử - văn hóa cấp tỉnh ở thành phố Phổ Yên. Trải qua quá trình lịch sử ngôi đền đã bị xuống cấp nghiêm trọng và đã được tu bổ, tôn tạo từ năm 2024 nhằm gìn giữ và phát huy giá trị của di tích. Điều này đã đáp ứng được tâm tư, nguyện vọng của nhân dân địa phương góp phần vào công tác gìn giữ và phát huy được giá trị di sản văn hóa dân tộc.

Đền Đan Hà là một trong những di tích lịch sử - văn hóa tiêu biểu được xây dựng từ thế kỷ XVIII, là một trong những di tích có niên đại sớm trên địa bàn thành phố Phổ Yên. Từ nhiều năm nay, đây là địa điểm sinh hoạt văn hóa, tâm linh, tín ngưỡng quan trọng đối với đời sống của người dân địa phương. Cùng với đền thì đình Đan Hà nằm sát cạnh chợ Thành Công tạo nên quần thể di tích lịch sử - văn hóa độc đáo. Di tích đình, đền Đan Hà được xây dựng ở trung tâm làng trong khu vực có diện tích gần 3.000 m², là nơi sinh hoạt của các xóm Xuân Hà I, Xuân Hà II, Xuân Hà III, Xuân Hà IV thuộc xã Thành Công.

Đền có hướng chính Nam, gồm có 3 gian 2 chái kiến trúc theo kiểu chữ Đinh 4 mái, 4 đao cong vút. Từ xa trông vào ngôi đền nổi bật với dáng vẻ rất cổ kính. Đền là nơi thường diễn ra các ra lễ hội, đặc biệt là 2 kỳ lễ lớn gồm khai xuân và ngày lệ làng. Hội chính của đền Đan Hà được tổ chức vào ngày đại lệ của 4 xóm Xuân Hà trong các ngày 17, 18 tháng 10 âm lịch hằng năm, ngoài ra còn có các kỳ lễ tiết diễn ra gọi là ngày sóc (mồng một hằng tháng) và ngày vọng (ngày rằm) âm lịch.

Điều đáng nói tuy đã trải qua bao thăng trầm của thời gian và lịch sử nhưng tại ngôi đền vẫn còn lưu giữ được đầy đủ tài liệu, hiện vật bậc nhất ở địa phương như sắc phong, thần tích, bia đá và đồ thờ cổ.

Sắc phong là tài liệu, hiện vật quan trọng được các thành viên trong Ban quản lý di tích đền Đan Hà cất giữ cẩn thận trong ống quyển dài 1,5m làm bằng gỗ quý, bên ngoài ống quyển được sơn son vẽ rồng có nắp đóng cẩn thận. Mặc dù đã trải qua ngót trên 200 năm ống quyển vẫn giữ được màu sơn son thiếp vàng. Trong ống quyển đó đựng 3 sắc phong gốc và 1 Bản sao (phụng sao nguyên bản). 3 sắc này có 1 sắc niên đại Tự Đức thứ 6 (1853), 1 sắc niên đại Tự Đức thứ 33 (1880) và 1 sắc niên đại Duy Tân thứ 3 (1910). Sắc 1 phong cho vị thần Bản cảnh thành hoàng Linh phù chi thần (không có tên chữ); Sắc 2 cũng phong cho vị Linh phù chi thần song có nhắc lại năm Tự Đức thứ 31 (1878) cũng đã được gia ân sắc phong rồi, năm Tự Đức thứ 33 lại phong lần nữa. Sắc 3 phong cho Bản cảnh thành hoàng chi thần vào năm Duy Tân thứ 3 (1910). 3 sắc phong (bản chính), sắc 1 phong cho Cao Sơn tôn thần nguyên tặng Giao linh đôn tĩnh Hùng lược trác vỹ cấp cho được thờ, được dự vào hàng Thượng đẳng thần. Sắc 2 phong cho Quý Minh tôn thần nguyên tặng Quang diệu hiển ứng anh thông địch cát khác tĩnh cấp cho được thờ dự vào hàng Thượng đẳng thần. Sắc 3 phong cho Bản cảnh thành hoàng tôn thần. Cả ba sắc này đều được ban vào dịp Vua Khải Định làm lễ mừng thọ 40 tuổi lại gia ơn ban cấp sắc tặng cho 3 vị thần hãy bảo vệ cho dân, niên đại Khải Định thứ 9 (1924) ngày 25 tháng 7.

Qua nghiên cứu cho thấy đây là các sắc phong của các triều đại phong kiến đã sắc phong cho xã Đan Hà, phủ Phổ Yên, tỉnh Thái Nguyên thờ 3 vị thần là Cao Sơn, Quý Minh và Tam Ty Quá Giang Biến Hóa Đại vương vì đã có công giúp Vua Hùng đánh thắng giặc Thục dưới triều Hùng Vương thứ XVIII. Mỗi một sắc phong đều được viết trên một loại giấy đặc biệt do làng Bưởi (nay thuộc quận Cầu Giấy, Hà Nội) làm chuyên để viết sắc phong. Sắc phong có 2 mặt mặt trước được trang trí con rồng lớn đang bay trong mây, phần đầu thường để viết niên đại, phần thân để viết nội dung sắc phong. Mặt sau sắc phong trang trí Tứ linh trên cùng là con rồng, bên phải là con phượng, bên trái là con kỳ lân và phía dưới là còn rùa. Nói chung, mỗi một đạo sắc phong là một tác phẩm nghệ thuật thể hiện tài hoa, trí tuệ của người nghệ nhân làm giấy. Sắc phong cổ của di tích đền Đan Hà không những là một trong văn bản có giá trị về mặt lịch sử còn có giá trị về mặt nghệ thuật tìm hiểu về nghề truyền thống thủ công làm giấy của ông cha ta xưa.

Đền còn có 1 quyển thần tích có 10 trang chữ Hán. Theo lời ghi trong văn bản thì cuốn thần tích Nam Việt Hùng triều Duệ Vương Phụ quốc công thần Tản Viên chi đệ Cao Sơn, Quý Minh tính phụ Quá Giang tam vị thượng đẳng Ngọc phả cổ lục (Ngọc phả ghi chép về ba vị Đại vương Cao Sơn, Quý Minh, Tam Ty Quá Giang Biến Hóa đời Hùng Duệ Vương thứ XVIII) do Nguyễn Bính soạn vào thời Hồng Phúc nguyên niên (1572), Quản giám bách thần Nguyễn Hiền sao lại vào đời Vĩnh Hựu thứ 2 (1736) và văn bản này ước đoán được sao lại vào khoảng đầu thế kỷ XX.

Về tài liệu thần tích đền Đan Hà, chúng tôi đã tìm hiểu từ năm 2003 khi mới bắt đầu khảo sát di tích để chuẩn bị lập hồ sơ khoa học xếp hạng di tích. Đây là một trong những Văn bản còn lại rất ít trên địa bàn tỉnh, nhân dân ở các địa phương còn lưu giữ được. Cuốn tài liệu có kích thước dài 24cm, chiều rộng 16 cm. Cuốn thần tích được viết bằng chữ Hán Nôm dài trên hai nghìn chữ nội dung kể về lại lịch công trạng của ba vị Cao Sơn, Quý Minh, Tam Ty Biến Hóa. Các vị đều là con những gia đình gia giáo nề nếp được sinh vào giờ lành tháng tốt, được cha, mẹ nuôi dạy, học hành tử tế, lớn lên trưởng thành nhanh chóng, các vị đều có tài văn võ song toàn. Khi nước nhà có giặc Thục xâm lược Vua Hùng có chiếu khắp thiên hạ ai người tài giỏi ra cầm quân giết giặc cứu nước thì cả ba vị đều ra đầu quân trổ tài. Khi ra trận chiến cả ba đều lập công xuất sắc phá tan giặc Thục được Vua Hùng khen ngợi, trao cho giữ chức vụ cao, ban nhiều phần thưởng. Sau khi các vị mất đều hiển linh được nhà vua ban sắc phong, lập miếu, đền thờ giao cho nhân dân trong nước phụng sự hương khói không ngớt. Thần tích đền Đan Hà có văn phong hay được Ban biên soạn cuốn Địa chí Thái Nguyên tuyển chọn đưa vào phần Phụ lục toàn bộ phần dịch nghĩa nội dung thần tích là tài liệu sử dụng suốt gần 20 năm qua.

4 bia đá của đền Đan Hà có kích thước không đều nhau. 2 bia lớn hơn có kích thước 70 x 45 cm, có tiêu đề Hậu thần bi ký, có khắc chữ 2 mặt. Mỗi bia mặt một khắc khoảng 10 đến 12 dòng chữ Hán Nôm, mặt sau khắc ít hơn (ghi việc cúng giỗ hậu và niên đại lập bia). Bia 3 cũng có kích thước như tấm bia 1 cũng là bia Hậu thần bi ký khắc chữ 2 mặt ghi việc bầu hậu thần ở địa phương niên đại Tự Đức thứ 6 (1853) và bia 4 Vô đề chữ bị mờ do bị mài mòn không rõ niên đại do bia đem dùng đập lúa thời kỳ Hợp tác hóa nông nghiệp những năm 1965 – 1970.

Ngoài ra đền thờ còn lưu giữ được một số đồ thờ như: 3 ngai ỷ, 3 bát hương, 3 mâm bồng, 4 bình hương đều được bảo quản tốt.

Trong cả một thời gian dài từ sau khi được Nhà nước xếp hạng thì phần kiến trúc, nghệ thuật ngôi đền bị hư hại, rồi diện tích bị thu hẹp, ngôi đền lúc đó không khác gì một cái kho. Cái kho ấy bị xuống cấp theo thời gian trong đó chứa bao nhiêu báu vật. Quyết tâm theo đuổi ý chí bảo tồn, gìn giữ ngôi đền Ban Quản lý di tích cùng nhân dân sở tại đã họp bàn để có phương hướng tu bổ, tôn tạo đền. Năm 2022 - 2023, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Thái Nguyên chính thức phối hợp với các cơ quan chức năng ở địa phương xã Thành Công, thành phố Phổ Yên góp sức để tu bổ, tôn tạo lại đền. Kinh phí lấy từ nguồn kinh phí sự nghiệp Văn hóa và nguồn xã hội hóa do nhân dân đóng góp. Dự án tu bổ tôn tạo ngôi đền với tổng kinh phí 1,3 tỷ đồng đã được thành lập.

Sau khi tu bổ, tôn tạo được ngôi đền chính khang trang còn sân đền chưa hoàn thiện bà con nhân dân trong làng xóm và các cụ bản tự lại bảo nhau cùng chung lưng đấu cật huy động được 250 triệu để lát sân với diện tích 250 m² bằng gạch bát màu cánh dán vừa đẹp vừa bền để làm nơi sinh hoạt rộng rãi cho ngôi đền. Ngoài ra còn đổ bê tông 420 m² dốc lên bên phải lối lên xuống của ngôi đền cho ngay ngắn hoàn chỉnh.

Quá trình thực hiện tu bổ, tôn tạo di tích, nội thất ngôi đền cũng được Ban Quản lý làm rất tốt bằng công tác xã hội hóa. Chứng kiến việc thiếu đồ thờ, hoành phi, câu đối, chỉ dăm ba hôm các thành viên trong Ban Quản lý di tích đã vận động và có con em địa phương đăng ký tài trợ bằng hiện vật. Vì là di tích đã được xếp hạng nên việc xử lý nội dung các hoành phi, câu đối, đại tự cần đảm bảo với nội dung thờ tự nên Bản Quản lý di tích đã có văn bản xin ý kiến của các cơ quan chức năng có thẩm quyền phê duyệt. Do có sự làm việc bài bản, trên dưới thống nhất theo quy định nên việc triển khai cũng rất thông đồng bén giọt. Câu đối, hoành phi chữ nghĩa hoa văn sáng choang, lời lẽ ca ngợi công lao đức độ của các vị thần được thờ ở đền đều được thể hiện quy chuẩn, phù hợp. Giữa năm 2024, ngôi đền Đan Hà đã được tu bổ, tôn tạo xong và làm lễ cắt băng khánh thành trong niềm hoan hỷ của đông đảo bà con nhân dân địa phương.

Đền Đan Hà là di tích lịch sử - văn hóa cấp tỉnh, là một trong những di tích tiêu biểu của thành phố Phổ Yên còn bảo tồn được nhiều tài liệu, hiện vật cổ quý giá có giá trị về nhiều mặt, giúp nhân dân, du khách tìm hiểu về lịch sử, văn hóa lâu đời của ngôi đền cũng như lịch sử địa phương. Với tinh thần và ý thức của nhân dân địa phương và sự hợp sức của các cơ quan chức năng đã sớm vào cuộc để chung tay tu bổ, tôn tạo lại ngôi đền. Qua đó, để thấy được tinh thần, ý thức hướng về cội nguồn, bảo tồn, gìn giữ và phát huy giá trị di sản văn hóa dân tộc của nhân dân xã Thành Công (Phổ Yên) nói riêng và nhân dân tỉnh Thái Nguyên nói chung. Điều này thể hiện sâu sắc truyền thống, đạo lý tốt đẹp: “Uống nước nhớ nguồn, Ăn quả nhớ người trồng cây” của dân tộc ta. Qua đó, giúp cho đền Đan Hà – một di tích văn hóa lịch sử giá trị được gìn giữ và phát huy, trường tồn mãi với thời gian.

Nguyễn Đình Hưng