Những cây cầu bắc qua hai thế giới

Những cây cầu đóng một vai trò hết sức quan trọng trong đời sống nhân loại khi vừa kết nối những vùng đất với nhau, vừa tạo ra sự tương tác xã hội, thúc đẩy giao thương - văn hóa, cải thiện sự an toàn đi lại - cơ sở hạ tầng. Đặc biệt chúng còn là những biểu tượng về vẻ đẹp hoàn mỹ, thành công vượt bậc hoặc cầu nối trong nhiều lĩnh vực như nhịp cầu tri thức, cầu hữu nghị, cầu ô thước và trong trí tưởng tượng của nhiều dân tộc là cánh cửa bước vào các thế giới thần tiên hoặc ma quỷ.

Theo thần thoại Bắc Âu, có một cây cầu hùng vĩ, gọi là cầu Bilrost, bắc giữa Asgard - xứ sở của tộc tiên Aesir (trên trời) và Midgard - xứ sở của tộc người Mortal (dưới đất). Cây cầu này do các vị thần tối cao tạo nên và cũng chỉ có họ mới có thể qua lại từ thần giới xuống trần gian hoặc các cõi sâu hơn như âm phủ. Người trần khi mất, nếu có đạo đức tốt hoặc công lao lớn cũng được chào đón tại Bilrost cho lên trời.

Uốn cong tựa cầu vồng, Bilrost thường được hiểu như một dải Ngân Hà mênh mông giữa vũ trụ và hiện lên với ba màu huyền bí gồm xanh, vàng và đỏ, trong đó xanh là màu của trời mây Asgard, vàng là những lâu đài nguy nga và đỏ là những ngọn lửa thần thánh bảo vệ từng đoạn đường. Sở dĩ như vậy vì có rất nhiều ma quỷ, phi nhân muốn từ dưới đất leo lên trời, làm loạn thiên đình và chúng chỉ sợ ngọn lửa của Bilrost thiêu đốt. Đại thể, đây là một cây cầu đang bốc cháy, lúc ẩn lúc hiện trong không trung. Về từ vựng, Bil có nghĩa là một khoảng khắc hay sự lấp lánh tạm thời, còn rost là con đường trùng điệp, xa thẳm; một con đường rực rỡ song lắc lư, rung chuyển cho thấy để lên trời thật không dễ dàng.

Mong manh là thế song Bilrost thực ra rất chắc chắn vì hàng ngày các vị thần đều phóng ngựa qua đây, ngoài ra mỗi thượng thần còn cưỡi một con thú khác nhau như hươu nai, gấu, lợn, chó sói, mèo rừng làm sôi động cả con đường. Riêng với thần Thor, người phóng ra sấm sét, ông hiếm khi đi trên cầu mà lướt trên những ngọn sóng sôi sục do những ngọn lửa tỏa ra từ Bilrost. Ngày nào, cây cầu cũng cho xe chạy với tốc độ nhanh gấp mấy lần ánh sáng, trong khi chỉ bằng vận tốc ánh sáng, mỗi giây đã có thể đi xa được 300 nghìn kilômét và năm giờ ra khỏi hệ mặt trời.

Có thể nói Bilrost là một xa lộ trên mây và cung cấp năng lượng cho nó là một hệ thống cáp quang, tinh thể lai được nối kết từ lưới điện thành phố Asgard tới thân cầu đồ sộ mà một điểm đầu tiên là điện Himinbjorg, nơi ở của môn thần Heimdall, người đứng canh thiên đình, tại nơi Bilrost chạm tới cửa ngõ Asgard. Nói tóm lại, ở một đầu lên trời của Bilrost là một ngôi nhà, tháp canh của Heimdall trước những kẻ khổng lồ băng giá và núi lửa Jotnar. Chúng là cư dân của xứ sở Muspell (núi non) ở trên mặt đất đôi chút và tiếp giáp với trời. Đồ rằng, cứ vài nghìn năm, bọn khổng lồ lại nổi loạn, liên kết cùng nhiều thế lực thuộc chín cõi trong vũ trụ quan Bắc Âu tấn công cõi trời. Và với sức nặng của hàng nghìn “quả núi” như vậy, Bilrost sẽ sụp đổ. Điều này được tái hiện trong trận Ragnarok, Ngày tàn của thế giới mà mọi sinh vật, thần nhân quỷ đều bị diệt vong dưới đáy biển. Tuy nhiên, trái đất sẽ trỗi dậy từ nước và sự sống lại bắt đầu. Dù được cha Odin, chúa thần tối cao trong tín ngưỡng bản địa, ban cho sức mạnh vô địch trấn thủ thiên quan song Heimdall trong vai trò của một đại dũng sĩ, chiến binh cũng không thể ngăn được hỗn mang. Nhưng nhờ đôi mắt nhìn thấu vạn vật, biết trước tương lai và một tù và tiếng to trấn động trời đất, ông có thể kêu gọi mọi người thức dậy chiến đấu và di tản khắp vũ trụ, tức cây Yggdrasil.

Lần đầu tiên người xưa nhắc tới Bilrost là vào thế kỷ XIII trong tập thơ của nhiều tác giả khuyết danh và truyện kể văn xuôi Edda của nhà nghiên cứu văn hóa kiêm thi sĩ và chính trị gia người Iceland Snorri Sturuson. Dựa trên thần thoại, ông đã cho cầu vồng, một hiện tượng xinh đẹp của thiên nhiên trở thành một tác phẩm hoành tráng của thần linh và ở đó quốc vương Gylfi, vị vua đầu tiên của vùng đất Scandinavia khi tìm kiếm kiến thức thần thánh đã hỏi Odin rằng, có một con đường nào tồn tại giữa trời và đất chăng?! và được trả lời là Bilrost. Ấn tượng về điều ấy, văn học nghệ thuật đã miêu tả rất nhiều về Bilrost, mà đa số cho nó chính là dòng sông Ngân lao xao, lấp lánh. Trong ngành xây dựng, từ hình dạng cong cong, mềm mại của Bilrost cũng nảy sinh nhiều công trình kiến trúc gợi cảm uốn lượn tương tự và đặc biệt từ thế kỷ XX còn được chiếu sáng lung linh, huyền ảo tựa Bilrost, đơn cử như cầu vồng Oxford - Anh, cầu vồng thác Niagara - Canada, cầu vồng Xiying Penghu - Đài Loan…

Với người Ba Tư và đạo Zoroastrian, nằm giữa khoảng không bất tận cũng có một cây cầu vĩ đại vắt ngang hai thế giới của người chết và thần tiên. Đó là cầu Cinvato (Peretum) - cầu sàng lọc mà ở đấy những người tốt sẽ được lên thiên đàng, còn kẻ xấu bị đày xuống địa ngục và để đảm bảo công bằng sẽ có hai con chó ngao bốn mắt theo dõi mọi hoạt động di chuyển trên cầu cùng ba vị thần đánh giá đạo đức của mỗi người.

Có sách ghi Cinvato có hình dáng của một cánh cung rực lửa, cũng có sách chép nó dài thẳng tuột và trơn dốc đến nỗi chưa đi được mấy bước đã rơi xuống. Tựu chung, nó là một cây cầu vô hình hoặc thay đổi theo sự chính trực asha của người coi. Theo kinh Bundahishn, nếu một người lương thiện đi qua, nó sẽ phóng to ngàn thước với rất nhiều cảnh đẹp lộng lẫy đón tiếp người ấy, rồi thiên thần Daena, tượng trưng của sự mặc khải sẽ xuất hiện và dẫn anh vào đại sảnh của sự tôn vinh ca ngợi Garo Demana, cho linh hồn hợp nhất với thần lửa Ahura Mazda, người tạo ra ánh sáng ban ngày, những tia nắng mang tới sự bình yên và no ấm. Nếu kẻ ác đi qua, nó sẽ thu hẹp, chỉ mỏng như một sợi tóc và lập tức quỷ dữ Chinnaphapast sẽ hiện lên, kéo hắn xuống ngôi nhà của sự dối trá phỉ báng Druj - demana, cho chịu những hình phạt khủng khiếp.

Đầu tiên, sau khi mất, một người sẽ có bốn ngày để tìm đường tới thiên đàng. Hành trình khá gian nan, vất vả khi phải trải qua một con đường gập ghềnh tới miền ký ức, nơi lưu giữ mọi kỷ niệm, quá khứ ân oán để, rồi gác lại mọi thứ và tiếp tục băng qua Cinvato ở cuối con đường này nhằm lên trời. Tại đây, anh sẽ lần lượt gặp hai chú chó Sagdid to như cái nhà cực kỳ hung dữ và ba vị thần uy nghi: Lương tâm Sraosha, Giao ước Mithra và Công lý Rashnu. Đánh giá mức độ lương thiện của anh, họ sẽ cho anh qua hoặc không. Ai được qua, trước mắt sẽ là một đại lộ thênh thang dưới dạng một con bò mập mạp căng sữa trong một khu vườn đầy trái mọng, gió mát ngọt ngào, từ đó nảy sinh những suy nghĩ vui vẻ, hạnh phúc. Ai không được qua, đường dần biến mất, đất đai dưới chân sụt lở và bị rơi xuống vực Durak. Cũng có nơi ghi thành cầu là những lưỡi cưa, chỉ một thoáng sẽ cứa bay đầu. Ai may mắn có cách tới đích cuối cùng ở chân cầu bên kia gần thiên đàng sẽ được Mithra cân nhắc cho qua song phải ký giao kèo nếu sống tốt sẽ được lên trên trời còn sống ác sẽ trụy địa ngục.

Tại chân cầu thuộc thiên đàng có một lâu đài tráng lệ cao vút bốn tầng và tùy công đức, một người sẽ được lên tầng nào trong bốn tầng ấy mà cao nhất là tầng thượng trở thành tiên. Cũng ở đây nhưng dưới gầm cầu, nơi vực thẳm hun hút là địa ngục với một biệt thự cũng sâu bốn tầng và tầng sâu nhất chứa mọi đọa đày. Rashnu là vị thần quan trọng nhất trong các vị thần trên, luôn cầm trên tay một cái cân nhằm đo đếm những tội lỗi và công trạng của một người khi còn sống lẫn sau khi mất trên đường tìm cõi vĩnh hằng. Với sự công tâm, chính trực và là biểu tượng tinh túy nhất về asha, ông sẽ trừng phạt kẻ ác, song cũng chừa cho những người biết hối cái một con đường sống để họ ở Hamistakan, cõi tạm- trung gian nhằm sửa chữa lỗi lầm. Cõi này cũng là một phần của Cinvato. Người Ba Tư đã đề cập về cây cầu từ xa xưa song rõ nhất vào thế kỷ XI trong kinh Avesta.

Dân gian các nước Na Uy, Thụy Điển, Đan Mạch, Phần Lan, Iceland còn tin có những cây cầu Troll, tên của những phù thủy hay sinh vật huyền bí trong rừng núi. Loài Troll trấn giữ những cây cầu này để người thường không vào được thế giới của họ cùng các xứ sở thần tiên khác như tiên cây, tiên hoa, tiên bướm, tiên dưới dạng chim chóc và con thú. Đặc biệt có những Troll nữ xinh đẹp, thông minh thường vui chơi, ca hát trên những cây cầu, giống như các nàng tiên cá phơi mình trên các mỏm đá giữa biển và làm đắm say bao chàng trai đánh củi hay khách qua đường, tuy nhiên khi người đến gần, họ lại biến mất. Địa điểm Troll nữ ngồi trên một dòng sông hay một con suối vì thế được xem là một cánh cửa giữa nhân gian và tiên giới, khi qua đó ai nấy sẽ tới Fairyland. Trong rất nhiều câu chuyện cổ tích của Na Uy, đã có không ít người gặp tiên và lấy tiên, song vì tuổi thọ của người ngắn, họ vẫn không được mãi ở bên nhau.

Những Troll đực tuy không ngồi vắt vẻo trên cao song cũng gắn bó với những cây cầu khi đích thân là kẻ vác đá dựng nên những công trình bắc qua sông suối hắc hiểm và bằng sự đồng cảm với đá, bị hút hồn bởi những cây cầu duyên dáng luôn ở bên cạnh hoặc ẩn mình dưới những vòm cầu, trở thành một phần của công trình, hỗ trợ cấu trúc và đảm bảm an toàn cho những người đi qua nó, thành thử mới có tên cầu Troll. Với mọi người, cầu là nơi đất và nước gặp gỡ song trong trường hợp này, đây còn là nơi rừng núi bắt đầu; nơi bóng tối, sự bí ẩn, hoang dã gặp ánh sáng, sự rõ ràng, văn minh. Những sinh vật của rừng núi luôn có xu hướng e dè, nhút nhát lui lại khi thấy người qua, còn người lại háo hức, mạnh dạn chạy tới để ngó nghiêng. Kết quả là người luôn tìm đến thế giới của tiên và những cây cầu có Troll đực nằm ngay phía dưới được xem là một rào chắn cản trở mọi sự xâm nhập từ bên ngoài. Thành thử ở đây luôn có sự đối lập, nếu cầu Troll nữ là một lời mời gọi tha thiết thì cầu Troll nam là một sự chối từ vào hoặc ra khỏi thế giới thần tiền do lo ngại các tiên nữ sẽ dần biến mất, có lẽ là bị bắt về làm vợ con người. Dù là cầu gì thì sự thơ mộng, lững lờ, tĩnh tại của phong cảnh thiên nhiên nơi cây cầu tọa lạc và do nó sinh ra cũng cho cả người lẫn tiên sự an nhiên, thanh bình, vĩnh cửu.

(ảnh) Theo Travel + Leisure

Thủy Trương