Lễ mừng sinh nhật của người Nùng xã Tân Thành

VNTN - Người Nùng thường không làm giỗ cho người đã khuất, mà chỉ làm lễ sinh nhật mừng thọ khi cha mẹ còn sống, vì vậy những buổi sinh nhật này họ thường tổ chức theo một cách rất riêng. Nét văn hóa độc đáo này còn được lưu giữ khá nguyên vẹn tại các gia đình dân tộc Nùng ở xã Tân Thành huyện Phú Bình.

Xa xưa người Nùng thường quan niệm được sống đến 60 tuổi tức là thọ và đã hết một vòng đời, người mà muốn sống tiếp vòng đời thứ hai thì phải làm lễ sinh nhật. Nghi thức tổ chức gồm phần lễ và ăn mừng, diễn ra trong suốt gần 2 ngày. Qua lễ sinh nhật con cháu cũng cầu cho người già vui khoẻ, ít bệnh tật, tinh thần của người được làm sinh nhật cũng lạc quan hơn.

Ông Vi Văn Thụ, 70 tuổi, dân tộc Nùng ở xóm Đồng Bầu Ngoài xã Tân Thành huyện Phú Bình năm nay được gia đình, con cháu tổ chức buổi lễ mừng sinh nhật báo hiếu. Lễ sinh nhật được tổ chức đúng vào ngày sinh của ông. Và ngày này gia đình, họ hàng nhà ông Thụ cũng tập trung chuẩn bị cỗ bàn để đón tiếp khách, còn ông Thụ ăn mặc chỉnh tề vui vẻ đón ngày sinh nhật.

Theo quy định của người Nùng xã Tân Thành, nếu con cái ra ở riêng sẽ lần lượt làm lễ sinh nhật cho bố, mẹ già. Còn với những cô gái đi lấy chồng xa thì ít nhất cũng phải đem lợn quay, bánh trái, rượu, chè... về làm lễ sinh nhật cho bố, mẹ một lần trong đời, thể hiện sự hiếu thảo đối với cha mẹ. Trong ngày sinh nhật bố, chị Vi Thị Thảo, xóm Hòa Lâm xã Tân Thành, con gái ông Thụ lấy chồng xóm bên dậy thật sớm chuẩn bị một con gà ngon, một cặp bánh nếp nhuộm đỏ để biếu cha. Theo lời chị thì: Trong tâm thức dân gian của người Nùng, người có tuổi thọ là có phúc lớn, có phúc lớn nên mới sống được lâu và có phúc mới có con cháu đuề huề. Vào đúng ngày sinh nhật, con cháu có mặt đông đủ đem theo các lễ vật, đồ cúng. Lễ mừng sinh nhật, tùy hoàn cảnh kinh tế của mỗi gia đình. Trước đây, trong ngày mừng sinh nhật, tất cả khách đến dự đều có quà, thường là cân gạo, con gà, cân thịt lợn... Ngày nay, quà mừng sinh nhật có phần đơn giản, gọn nhẹ hơn.

Trong nghi lễ sinh nhật báo hiếu, ngoài đồ lễ, các gia đình còn thường mời thày Tào (thày cúng), mời bà Then về hát, múa phụ họa. Là người thường được bà con trong vùng tin tưởng mời đến làm lễ, thầy Tào Vi Văn Luận xóm La Bì, Tân Thành chia sẻ: Lễ mừng sinh nhật người Nùng ở xã Tân Thành thường kéo dài hơn một ngày, bắt đầu từ đầu giờ tối hôm trước và kết thúc tới khuya ngày hôm sau. Các lễ vật trong lễ sinh nhật không thể thiếu xôi gà, thịt lợn quay, trứng luộc, bánh dày, bánh đúc... Ngoài ra gia đình còn phải chuẩn bị các hình nhân bằng giấy, sau khi làm lễ xong sẽ được đốt đi.

Thầy Tào Vi Văn Luận (ở giữa) đang chuẩn bị lễ trong lễ sinh nhật của ông Vi Văn Thụ.

Sau phần lễ, gia đình tổ chức cỗ đãi họ hàng và khách đến chung vui. Trong mâm cỗ ngày sinh nhật, báo hiếu thì món khâu nhục, món ăn độc đáo của người Nùng sẽ là món ăn chủ đạo. Món khâu nhục làm rất cầu kỳ, phải qua nhiều công đoạn, với rất nhiều gia vị khác nhau. Đầu tiên là phải chọn thịt ba chỉ loại ngon (tỷ lệ mỡ và thịt nạc ngang nhau, nếu ít mỡ quá miếng thịt sẽ khô), cắt miếng vuông vức dày khoảng 15 đến 20 cm, rồi đem luộc lên. Tiếp theo vớt thịt ra để ráo rồi dùng xiên tre châm bì thật kỹ rồi cho vào chảo mỡ rán giòn bì, sau đó ngâm miếng thịt vừa rán xuống nước cho mềm bì để khi thái không bị vỡ; sẽ vớt miếng thịt ra thái thành 6 miếng nhỏ vừa ăn. Về phần gia vị cần chuẩn bị để làm món này gồm: tàu choong, tàu soi (chế biến từ đỗ tương đen và rau cải muối); đậu hũ; nấm hương, mộc nhĩ, thịt nạc xay; gừng, tỏi, đường, rượu, nước mắm, chút dấm, quả mác mật khô, thảo quả. Tất cả các gia vị trên xay, giã hoặc thái nhỏ, trộn với nhau theo tỷ lệ, nêm mắm, muối vừa ăn. Tiếp đến, dùng bát yêu to xếp mỗi bát 6 miếng thịt nhỏ rồi nêm vào mỗi bát một phần gia vị đã trộn sẵn. Công đoạn cuối là cho bát khâu nhục vào túi ni lông buộc lại xếp chồng lên nhau vào một cái nồi to sâu đáy, đưa lên hấp cách thủy khoảng 4 tiếng đồng hồ. Trong quá trình nấu, lửa luôn giữ cháy đều để đảm bảo món ăn mềm, không khô, không nhão. Tính từ khi sơ chế nguyên liệu, tẩm ướp đến khâu hấp để hoàn chỉnh món ăn cũng phải ít nhất 5-6 tiếng đồng hồ.

Các con cháu đến chung vui và chuẩn bị cỗ bàn đón khách.

Khi tiệc sinh nhật bắt đầu món còn nóng hổi sẽ được mang ra đưa vào đĩa bày vào mâm cỗ. Sau món khai vị người có kinh nghiệm khuyên nên ăn món khâu nhục trước thì mới cảm nhận hết hương vị của nó: vị đậm đà quện với mùi thơm đặc trưng của gia vị, miếng thịt mềm, thơm ngậy, bùi, không béo. Khi ăn phải gắp cả miếng thịt kèm với gia vị thì mới đúng cách.

Một khâu chế biến món khâu nhục, món ăn không thể thiếu của người Nùng trong lễ mừng sinh nhật.

Được biết, Tân Thành là một xã miền núi của huyện Phú Bình, điều kiện kinh tế còn nhiều khó khăn, tỷ lệ hộ nghèo còn cao. Tại đây có tới 60% số dân là người Tày, Nùng. Đây là những người di cư từ Lạng Sơn về từ những năm 50 của thế kỷ trước và nay hầu hết các gia đình đã có đến 4 thế hệ con, cháu sống trên vùng đất này. Riêng xóm Đồng Bầu Ngoài có tới 98% số hộ gia đình là người dân tộc Tày, Nùng. Tổ chức mừng sinh nhật cho người cao tuổi có từ khi nào ở Tân Thành không ai còn nhớ rõ. Tuy vậy, những ngày này là dịp con cháu khắc sâu công ơn người sinh thành, dưỡng dục; những người già có dịp gặp nhau, động viên nhau sống vui, sống khỏe, có ích, nêu gương sáng trong gia đình. Và cộng đồng dân tộc Nùng thắt chặt mối đoàn kết, cùng nhau chia ngọt sẻ bùi. Tuy phong tục này được lưu truyền nhiều đời nhưng chưa có sổ sách ghi chép đầy đủ, thời gian tới rất mong sự quan tâm của các cấp, các ngành trong việc bảo tồn, phát huy giá trị và nhân rộng phong tục đẹp này.

Văn Mưu