Kỷ vật Đại đội 915

Tôi xin được gọi những kỷ vật của các cựu thanh niên xung phong (TNXP) và liệt sĩ Đại đội 915, Đội TNXP 91 Bắc Thái là kỷ vật Đại đội 915. Vì lâu nay Đại đội TNXP 915 đã trở nên thiêng liêng trong trái tim người dân Thái Nguyên, Bắc Kạn. Hơn thế, những kỷ vật Đại đội 915 được Bảo tàng tỉnh Thái Nguyên dày công sưu tầm rất bình dị, gần gũi với cuộc sống hôm nay.

Theo anh Bùi Huy Toàn, Giám đốc Bảo tàng tỉnh: Đó là những kỷ vật vô giá được các cựu TNXP, hoặc gia đình liệt sĩ TNXP bao năm gìn giữ, coi đó như một vật báu của gia đình, dòng họ. Và để phát huy giá trị của những kỷ vật thiêng liêng ấy, đội ngũ những người làm công tác bảo tồn, bảo tàng Thái Nguyên đã chủ động tìm kiếm, sưu tầm, mang về bảo quản, khôi phục, rồi trưng bày, triển lãm phục vụ nhân dân vào các dịp kỷ niệm.

Tôi cảm nhận từng câu, từng lời anh Toàn kể về các kỷ vật Đại đội 915 có sức nặng của mặn mòi nước mắt. Vì sau mỗi kỷ vật là một câu chuyện đời người, lúc hoan ca, khi bi tráng. Đứng trước tấm di ảnh liệt sĩ TNXP Ma Thị Chảy, thôn Bản Cưa, xã Phong Huân (Chợ Đồn, Bắc Kạn), tôi nghẹn lòng khi biết di ảnh chị được gia đình đặt lên ban thờ, khói hương từ mấy mươi năm nay, thì cũng bấy nhiêu năm người thân khóc ròng thương nhớ chị. Bởi chiến tranh, những TNXP như chị Chảy, tay không tấc sắt mà bước dưới đạn bom thù, hồn nhiên tải lương ra tiền tuyến, để “Đất đen phủ nặng mình con/ Nhưng dòng nước mắt mẹ còn nặng hơn” (Bài thơ “Cho đời tự do”, dân ca Nam Tư, nhà thơ Tố Hữu dịch).

Di ảnh của nữ TNXP Ma Thị Chảy là một trong 195 kỷ vật được Bảo tàng tỉnh sưu tầm, bảo quản từ năm 2013 đến nay. Nước ảnh đã lạt phai, nhưng trong lòng người luôn đậm sâu nỗi nhớ. Thời gian là thế, nghiệt ngã như phép thử những người làm công tác sưu tầm hiện vật. Và các anh chị làm công tác Bảo tàng tỉnh đã kịp đến để động viên, xin phép được thay gia đình lưu giữ kỷ vật thiêng liêng.

Nói về chuyện đi tìm kỷ vật Đại đội 915, chị Bàn Thị Hà, Trưởng phòng Kiểm kê Bảo quản (Bảo tàng tỉnh) không giấu nổi xúc động. Chị kể: Tháng 3/2018, đơn vị tổ chức lên tỉnh Bắc Kạn làm nhiệm vụ sưu tầm hiện vật. Dù đã có sự trao đổi trước với các gia đình thân nhân liệt sĩ TNXP và cựu TNXP, nhưng khi chúng tôi đến nhà xin sưu tầm kỷ vật thì ai nấy nghẹn ngào, khóc thành tiếng. Chúng tôi cũng không cầm được nước mắt khi đưa tay đón nhận kỷ vật đời người.

Như chuyện của cựu TNXP Bùi Thị Loan, thôn Bản Lắc, xã Bằng Lãng (Chợ Đồn). Mất mấy lần bà Loan vào buồng rồi trở ra cùng nụ cười mếu máo. Giây lát đắn đo, bà nói với tổ công tác: Tôi xin được gửi gắm cho Bảo tàng tỉnh các kỷ vật cá nhân, gồm: Vỏ chăn, chậu nhôm, đôi dép cao su và chiếc áo ấm. Tất cả những kỷ vật này tôi sử dụng trong thời gian tham gia Đại đội TNXP 915.

Bà Loan đã cất giữ số kỷ vật hiếm hoi của thời trẻ trung đầy máu lửa trong chiếc hòm gỗ từ hơn 40 năm nay. Nhất là chiếc áo, kỷ niệm mối tình đầu của bà, bị 2 vết thủng trên vai phải. Bà kể: Ngày tham gia Đại đội TNXP 915, tôi gặp anh, bộ đội lái xe chở quân lương qua đơn vị. Anh trao tôi chiếc áo, dặn: Em mặc áo, như có vòng tay anh bảo vệ, che chắn cho em mảnh bom, hòn đạn. Chị đã mặc áo anh tặng để làm nhiệm vụ tải lương, mở đường. Cả cái đêm Noel chết chóc năm 1972, chiếc áo có phép nhiệm màu của tình yêu đã cứu chị thoát khỏi lưỡi hái tử thần. Hôm ấy, sau những loạt bom gầm rùng rợn, ga Lưu Xá thành đống đổ nát. Mùi khói bom khét lẹt, tiếng gọi đồng đội, bản thân chị bị vùi trong đống bê tông. Lúc đồng đội tìm thấy, chị đang trong trạng thái ngừng thở. Nhưng khi chuẩn bị khâm liệm, trái tim chị đã đập trở lại.

Sau cái nhìn như thôi miên vào khoảng hư không trước nhà, bà Loan kể: Người tặng áo sau này là chồng tôi. Ông ấy đã mất cách đây ít năm. Trước khi lâm chung, ông dặn: Bà có thể cho, bán tất cả mọi thứ trong nhà, nhưng chiếc áo của thời TNXP thì không thể. Tôi đã suy nghĩ rất nhiều, nhưng xin được đặt niềm tin vào đội ngũ những người làm công tác sưu tầm kỷ vật Đại đội 915. Vì đời người có giới hạn, mong chiếc áo ấm theo tôi từ cõi chết trở về sẽ là vật chứng tố cáo tội ác chiến tranh.

Cùng chuyến đi sưu tầm kỷ vật Đại đội 915 hồi tháng 3 năm nay còn có chị Nguyễn Thị Hiền, Phó phòng Kiểm kê Bảo quản. Chị Hiền kể: Công việc sưu tầm hiện vật liên quan đến Đại đội TNXP 915 không quá khó khăn. Vì trước khi đến các địa chỉ để sưu tầm hiện vật, chúng tôi đã “đả thông tư tưởng” với người thờ cúng liệt sĩ. Như việc sưu tầm di ảnh chân dung liệt sĩ Tô Thị Phùng, thôn Bản Cưa, xã Phong Huân (Chợ Đồn). Rồi cũng ở thôn Bản Cưa, chúng tôi được cựu TNXP Liêu Thị Ly hiến tặng cho Bảo tàng những vật dụng bà dùng thời gian tham gia TNXP là tấm chăn và chiếc ba lô.

Điều thật trân quý đối với các cựu TNXP và thân nhân gia đình liệt sĩ TNXP là dù cuộc sống còn chưa hết khó khăn, song mỗi người đều hết sức gìn giữ kỷ vật của mình, nên các kỷ vật phần nhiều còn lành lặn, nguyên vẹn. Như bộ quân phục của nữ TNXP Dương Thị Hợp; chiếc áo trấn thủ, bi đông đựng nước của cựu Đại đội phó TNXP 915 Tống Văn Minh; chiếc hòm gỗ của liệt sĩ Nguyễn Thế Cường, nguyên Đội phó TNXP 91. Chị Phạm Thị Thu Trang, cán bộ của Bảo tàng tỉnh cho biết: Chúng tôi rất bất ngờ là hàng chục năm sau chiến tranh, các thân nhân liệt sĩ và các cựu TNXP còn gìn giữ được những kỷ vật quan trọng mang dấu ấn lịch sử cách mạng. Vì thế đội ngũ những người làm công tác bảo tàng chúng tôi càng thấy mình có trách nhiệm gìn giữ, bảo quản, trưng bày và phát huy giá trị của kỷ vật.

Phía sau mỗi kỷ vật là câu chuyện về đời người và kỷ niệm của người làm công tác bảo tồn, bảo tàng ở từng chuyến đi “săn tìm báu vật”. Giám đốc Toàn kể: Cảm động nhất là lần chúng tôi về thôn Nà Duồng, xã Bằng Lãng (Chợ Đồn), vào thăm nhà cựu TNXP Hoàng Văn Thắng. Nghe chuyện bi hùng ga Lưu Xá đêm Noel năm 1972. Rồi niềm vui trong tôi dâng trào khi ông Thắng lấy chiếc ca Đại đội TNXP 915 sử dụng uống nước trong khi làm nhiệm vụ giải tỏa hàng hóa ở ga Lưu Xá, trao cho tổ công tác. Ông Thắng xúc động nói: “Mỗi ngày dùng ca này uống nước, tôi thấy đồng đội mình vững vàng trong đội hình chiến đấu”.

Vậy là có thêm một kỷ vật thiêng liêng - kỷ vật của một Đại đội TNXP Anh hùng.

Rồi mai sau, trong dòng trôi khắc nghiệt của thời gian, qua hình ảnh của mỗi kỷ vật, trái tim của con người qua bao thế hệ sẽ mãi mãi khắc ghi một câu chuyện của chiến tranh, một tội ác của quân thù cùng lòng quả cảm, hy sinh hết mình vì Tổ quốc của những đội viên TNXP Đại đội 915 Anh hùng.

Ghi chép. Phạm Ngọc Chuẩn