Kết bạn tồng của người Tày

VNTN - Từ xa xưa, ở miền núi vùng cao, các dân tộc ít người thường có truyền thống kết bạn tồng. Tồng trong nghĩa tiếng Tày là cùng, là giống nhau. Đó là hình thức kết nghĩa bạn bè cùng tuổi. Họ là người có cùng năm sinh, cùng hoàn cảnh, cùng sở thích, thường hao hao về hình dáng. Nghĩa là họ có càng nhiều cái cùng, nhiều cái giống nhau về ngoại hình càng tốt. Họ tự nguyện tìm đến kết nghĩa làm bạn tồng. Đây là nét đẹp văn hóa, mà ngày nay vẫn được người miền núi tiếp tục duy trì. Nó thể hiện tinh thần đoàn kết, tương thân tương ái giữa con người với nhau.

Lễ kết bạn tồng cũng hết sức đơn giản. Chỉ cần một mâm bánh dày, hoặc chục phong bánh khảo. Nhưng nhất thiết phải có con gà lông vàng, mỏ vàng. Màu vàng với người Tày được coi là màu của chữ phúc. Có phúc trời cho mới gặp được nhau để kết bạn. Họ mang lễ vật sang nhà bạn kia, để ra mắt gia đình. Cha mẹ của người bạn thắp hương, trình báo lên gia tiên: “Hôm nay là ngày lành tháng tốt, có anh Nông Văn Pèng người bản Bó, muốn kết bạn tồng cùng Hoàng Văn Páo nhà ta. Vậy con xin trình báo gia tiên, nếu vong linh các bậc bề trên bằng lòng, xin cho lửa cười lên một tiếng”. Một lúc sau, hai ngọn nến hồng trên ban thờ đang cháy, bỗng nổ một tiếng: Bép! Vậy là tổ tiên nhà ta chấp thuận.

Ảnh: Internet

Bước tiếp theo, người cha mang con gà ra cắt tiết. Tiết con gà đem hòa vào hai bát rượu. Hai người bạn tồng tay nâng bát rượu tiết lên ngang trán, cùng khấu đầu lạy tạ đất trời và gia tiên. Họ nhất loạt hô: “Chúng con nguyện kết bạn tồng thân thiết từ nay đến ngày nhắm mắt. Chúng con cần nhau như máu chảy trong người, cần nhau như gạo đổ vào nồi. Vậy chúng con xin đất trời, tổ tiên phù hộ chứng giám”. Cả hai cùng dốc bát rượu làm một tiếng: Ực! Vậy là xong buổi lễ thủ tục nhập gia.

Sau đó người cha long trọng giới thiệu từng người thân trong nhà. Kể về gốc gác, họ hàng, anh em chú bác thân thích hai bên nội ngoại. Nhà ta vốn dòng họ Hoàng, từ Bản Boong tới đây để làm ăn sinh sống. Đến nay được tất cả mười ba đời. Từ nay anh Nông Văn Pèng sẽ được coi là con cháu trong gia đình. Mọi việc buồn vui từ nay đều chung lo gánh vác. Đói cùng đói. No cùng no. Viên ngói chia đôi. Hạt cơm cắn đôi. Hạt muối cắn đôi. Hớp nước chia đôi. Con chấy cắn đôi. Con muỗi cắn đôi. Tất cả đều đôi…

Tục kết bạn tồng cũng do xã hội Tày khi xưa rất hiếm con. Hữu sinh vô dưỡng. Thường là đẻ mười nuôi một. Bởi có quá nhiều lý do. Lý do lớn nhất là sự hiểu biết của các bậc cha mẹ, của họ hàng, làng xóm. Họ còn u mê lú lẫn trong nhận thức. Hầu như ai ai cũng chỉ tin vào ma quái, thần thánh. Một thế giới ma quái bao bọc lấy đời sống xã hội người Tày. Bất kể ở chỗ nào cũng có ma. Ma trong nhà. Ma ngoài sân. Ma rừng thiêng. Ma nước độc. Ma hòn đá. Ma vực sâu. Ma thuồng luồng. Ma gốc cây. Ma trẻ con. Ma hành khất. Ma bà lão. Có cô gái xinh đẹp nhất mường, cũng bị mọi người vu cho là ma gà. Thế giới ma ngự trị đời sống tinh thần, từ khi con người sinh ra đến lúc chết đi. Mọi rủi ro đến với con người, họ đều cho rằng ma làm. Ma bắt đứa trẻ kia bị ốm. Ma làm cho bà già kia phải chết. Ma đẩy anh kia xuống vực. Ma làm cho con bé năm tuổi người Tày biết nói tiếng Kinh…

Nghĩa là, mọi sự diễn ra bất thường, đều có bàn tay điều khiển của ma. Vậy con ma là gì? Nó như thế nào? Chẳng một ai nhìn thấy. Ma là một thế lực đầy quyền uy. Đối với người trần mắt thịt, những gì trông thấy, kể cả hổ báo, giặc giã, thổ phỉ cướp bóc… người ta không sợ. Chỉ sợ ma!

Bản thân người viết có một ông bạn, đến sáu mươi tuổi rồi, mà chưa bao giờ dám đi tiểu đêm. Quanh năm, đầu giường anh ta, lúc nào cũng sẵn một cái bô, làm bằng ống nứa. Khi nào cần, bạn tôi chỉ nghiêng người, làm một tiếng ro ro là nhẹ nhõm. Nhát đến nỗi hễ có ai trêu: Ma kia kìa! Thế là anh ta co rúm người lại run bần bật.

Và người viết còn có một bà chị họ, tin ma hơn tin khoa học. Mới đây thôi, chị bị bệnh cao huyết áp. Bác sĩ thông báo cho chị biết, chỉ số đo áp suất máu mức tối đa, tối thiểu, rõ ràng, cụ thể. Rồi bác sỹ kê đơn, để chị ra cửa hàng dược mua thuốc. Thế nhưng, chị vẫn đi bói. Cười và khuyên chị chỉ nên nghe bác sĩ thôi. Chị bảo, bác sĩ cũng có cả người cả ma. Có những con ma trắng nhìn bên ngoài có vẻ hiền từ, nhưng bên trong đầy một bụng tham tiền. Ban ngày ban mặt mà đòi mà ráo riết, toàn tờ năm chục, một trăm. Con ma ban đêm, tuy không nhìn thấy, mình chỉ phải cống nạp chỉa dzèn thứ tiền cắt ra từ giấy bản, thêm mấy ông mào làng hình nhân thế mạng, thế thôi. Tính ra, rẻ bằng chục bằng trăm, cậu ơi.

Đến tận ngày nay, nghĩa là đã bước vào thế kỷ 21, con ma vẫn còn làm vương làm tướng trong đời sống tinh thần người Tày. Con ma tung hoành trên mọi nẻo đường đời. Ấy là chưa kể đến nạn đề đóm, nghiện hút, tiêm chích, ngáo đá, vượt biên buôn hàng giả, mua bán trẻ em… Rồi nạn lũ ống lũ quét. Nạn cháy rừng. Nạn núi lở. Đá rơi. Cây đổ... tất tật họ đều bảo do mà làm.

Còn có muôn vàn tai nạn bất ngờ, dẫn con người đến đau thương chết chóc. Vì thế đồng bào dân tộc ít người phải nương tựa vào nhau để sống. Nhìn thấy nhau mới được yên lòng. “Lai cần liệng lai cần lẻ lỏoc. Cần tỏoc liệng cần tỏoc lẻ thai”. Nhiều người nuôi nhiều người thì sống. Một mình nuôi một mình là chết. Đấy là một triết lý sống của người Tày từ nhiều đời. Đến nay triết lý vẫn còn nguyên giá trị. Họ vô cùng quý trọng tình cảm con người. Thiếu cơm, có thể tìm khoai sắn lá rừng ăn tạm. Thiếu áo, có thể dùng vỏ cây, lông thú kết lại thành cái mặc. Thiếu người, chẳng thể nào nặn đất mà thành. Vì vậy, bạn bè với người Tày nó to lớn hơn sông núi. Thấy bạn đến nhà, họ liền reo lên: Kìa, bạn tôi từ trời rơi xuống! Hoặc: Ngọn núi tự xoay về với tôi! Chứ không bao giờ nói: Ngọn gió nào đưa bạn tới đây…

Có lẽ việc kết bạn tồng - bồ ruột, cũng một phần xuất phát từ đó. Nhu cầu của con người được sống gần gũi, thân thiện ở bên nhau mãi mãi. Ở bản làng Tày, hầu như ai ai cũng có ít nhất vài ba bạn tồng. Người nhiều có cả chục. Người ta gọi là “tồng rảng”. Có nghĩa là tôi đang có một dây bạn.

Đ.T

Ngày nay, bạn tồng không nhất thiết là người cùng tuổi, cùng hoàn cảnh, cùng vùng miền, cùng sở thích. Chỉ cần thấy ưng nhau, mến mộ, liên tài đồng mệnh nhau. Có những đôi bạn cùng sở thích săn bắn. Có đôi cùng mê chơi bóng rổ, bóng bàn, đi bộ. Lại có những đôi cùng nghiện ngập rượu chè, thuốc sái. Lại có những đôi chỉ mải mê học hành nghiên cứu. Thậm chí, bạn tồng mở rộng sang người khác giới. Xin các bạn đừng nghi ngờ, tình cảm chân thành và trong sáng này của họ. Một trai một gái vẫn cứ là bạn tồng. Chẳng bao giờ họ vượt qua cái ngưỡng bầu bạn. Không hiếm có những trường hợp cô vợ anh này, là bạn tồng của chồng chị kia. Hai gia đình đi lại coi nhau như một. Con cái của họ đều coi các ông bố bà mẹ là người ruột thịt sinh ra mình.

Y Phương