Hương bồ kết

VNTN - Những ngày này, khi đại dịch do virus Corona hoành hành, khắp nơi, người ta truyền nhau cách phòng chống. Từ việc đeo khẩu trang đến cách tăng sức đề kháng, rồi cách khử trùng không gian sống. Mọi phương pháp đều hữu ích khi mà kẻ thù, virus Corona vẫn còn ẩn mình đâu đó. Như tình cờ, dù xã hội hiện đại đôi khi vô tình bỏ qua một vài giá trị cơ bản của tự nhiên, trong cơn nguy khó, con người vẫn tìm lại giá trị thực của nó. Ngoài việc tìm mua khẩu trang, nước rửa tay… người ta cũng tìm trái bồ kết.

Trái bồ kết, ngoài tác dụng làm mượt tóc nhờ vào saponaretin và flavonoizit, hai hoạt chất chính có trong loại quả này, từ xa xưa, nó còn được sử dụng như thảo dược trong việc điều trị viêm nhiễm đường hô hấp. Vậy là, sau nhiều năm bị quên lãng, trái bồ kết lại được sủng ái.

Đối với chúng ta, những con người của cuộc sống hiện đại hối hả, việc quay trở lại của trái bồ kết vừa như giúp chúng ta an tâm hơn trong quá trình chiến đấu chống lại đại dịch, vừa cho chúng ta cơ hội được quay trở lại tuổi thơ.

Tôi sinh ra vài năm trước khi lệnh cấm vận của Mỹ được dỡ bỏ, đất nước bắt đầu thời kì mở cửa. Cho đến đầu thập niên 90, dầu gội đầu hay sữa tắm vẫn còn là những khái niệm xa xỉ và tương đối xa lạ. Tuổi thơ của tôi vì thế mà gắn liền với nồi nước gội đầu thơm phức của bà ngoại. Hồi đó, cứ chiều thứ Bảy, lúc nắng vẫn đong đưa ngoài ngọn tre, bà ngoại tôi lại lúi húi rửa chiếc nồi to nhất trong bếp, đổ đầy nước mưa đặt phơi ngoài thềm nắng, làm như thế để khi đun nước sẽ mau sôi. Phơi xong nồi nước, bà cầm chiếc rổ ra vườn. Nhà tôi khi ấy, dù ở thị xã, nhưng tứ bề là đồng ruộng, nên cây cỏ không phải là của hiếm. Chưa đầy mười phút, bà đã cắt xong một rổ đầy lá mần trầu và hương nhu. Bà bảo đây là những cây cỏ thảo dược sẽ giúp cho tóc chắc khỏe và óng mượt. Bà, một phụ nữ đi lên từ đồng ruộng, đọc được vài ba chữ quốc ngữ nhưng lại biết rất rõ về công dụng của từng loại cỏ cây. Cả đời bà chỉ có dùng nước chắt ra từ cây cỏ, mà đến khi tuổi đã sang chiều, bà vẫn giữ cho mình mái tóc suôn dài.

Cỏ mần trầu và hương nhu được bà rửa nước giếng mát lạnh, vẩy khô, và thêm vào vài miếng vỏ bòng phơi khô được bà cất giữ quanh năm trong túi xách treo nơi góc bếp. Bà bảo, nước gội mà có thêm vỏ bòng, tóc sẽ rất thơm, trai làng không thể bỏ. Mỗi lần nói xong câu đó bà lại cười, nụ cười trong trẻo của người phụ nữ đã đi qua hết mọi sự đời.

Khi nồi nước bắt đầu reo tí tách, bà lấy một chùm bồ kết ra nướng. Từng trái bồ kết khô đen bóng, nhẹ tênh, cầm lên lắc nhẹ, những hạt bồ kết bên trong tách rời va vào thành vỏ tạo ra những tiếng kêu giòn tan. Tôi nhớ hồi nhỏ, dưới con mắt trẻ thơ, quả bồ kết nhìn giống quả đậu ván. Để nướng bồ kết, bà tôi dùng một đôi đũa tre thật to, gắp từng quả từ từ bỏ vào đống lửa một lúc rồi gắp ra cho vào nồi nước bắt đầu sôi. Mùi bồ kết tỏa ra thơm cả một gian bếp. Khác với những mùi thơm ngào ngạt của hoa hay dịu ngọt của quả, mùi thơm của bồ kết rất trầm. Đó không phải là mùi của nắng, của gió, đó là mùi của ruộng đồng.

Khi nước sôi bà sẽ thêm vào nắm lá mần trầu, hương nhu và vỏ bòng khô. Một lúc sau, bà dập lửa và nhấc nồi xuống. Trước khi gội, bà sẽ gắp hết các trái bồ kết ra, dùng hai tay vò nát từng trái bồ kết rồi thả lại vào nồi. Màu nước gội sẽ chuyển từ màu xanh của lá cây, sang màu vàng. Ấy là khi tinh dầu bồ kết hòa vào nước. Khi bà vớt hết nắm lá và vỏ bồ kết vò nát, là lúc nước gội đầu đã sẵn sàng. Bà luôn để tôi gội đầu tiên, vì bà bảo, con gái cần phải có mái tóc đẹp để làm duyên với đời.

Nhưng có lẽ cái mà tôi thích nhất lúc đó là ăn hạt bồ kết. Hạt bồ kết, khi khô bé tí tẹo như hạt chanh, nhưng đến khi đun sôi sẽ nở ra như hạt đậu. Để ăn được hạt bồ kết, tôi phải bóc vứt bỏ lớp vỏ ngoài, gần giống như vỏ đỗ, sau đó mới ăn lớp thịt bên trong. Lớp thịt của hạt bồ kết dai dai như long nhãn, thơm thơm mùi bồ kết quyện hương nhu và mùi vỏ bòng. Vị của hạt bồ kết không ngọt, không đắng, chỉ vừa đủ cho những đứa trẻ háu ăn như tôi. Cứ như thế, nồi nước bồ kết vào thứ Bảy hằng tuần theo tôi suốt quãng tuổi thơ bên bà.

Vào đầu những năm 2000, kinh tế của đất nước sang trang mới. Cuộc sống dần trở nên hối hả, mọi người bỏ thói quen nấu nước gội đầu và chuyển sang dùng dầu gội. Phần vì để tiết kiệm thời gian, phần vì làng quê giờ đô thị hóa, đất hoang cỏ mọc cũng vì thế mà hiếm nên việc kiếm đủ lá dùng cho nồi nước cũng trở nên khó khăn hơn. Lâu dần, nồi nước gội đầu cũng bị lãng quên.

Giờ đây, sau rất nhiều năm tất bật với cuộc sống hối hả, dẫu không còn cơ hội được gội bồ kết, tôi vẫn nhớ mùi vị của nó, mùi thơm của lá mần trầu, của lá hương nhu đến nao lòng. Tôi cố tìm trong các hương vị dầu gội một chút gần gũi của hương sắc tuổi thơ. Nhưng thật khó có thể thay thế mùi bồ kết của tuổi thơ bên cha mẹ.

Sau rất nhiều năm không còn nghe nói nhiều về trái bồ kết, những kỷ niệm ấu thơ cũng vì thế mà trở nên nhạt nhòa. Sự xuất hiện của dịch bệnh, nỗi lo lắng cho sự an toàn của sinh mệnh, khiến chúng ta giật mình, tạm gác lại những hối hả của cuộc sống vật chất hiện đại để tìm về những giá trị của thiên nhiên ban tặng. Thật hạnh phúc khi nghĩ rằng dù trong mọi hoàn cảnh, chúng ta vẫn có thể nhờ vào thiên nhiên mà sống.

Viết đến đây, tôi lại nghe thoang thoảng đâu đây mùi hương bồ kết. Thơm đến nao lòng!

Besançon 12.02.2020

Tản văn. Quyên GAVOYE