Bánh chưng Tết của người Dao

VNTN - Dân tộc Dao ở Việt Nam có mặt định cư hầu khắp các tỉnh thành trên toàn quốc. Vốn có nền văn hóa lịch sử lâu đời và vốn tri thức dân gian rất phong phú, bản sắc văn hóa tộc người này được duy trì và trao truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác. Một trong những tập quán và văn hóa đặc sắc của người Dao ở Việt Nam là thói quen, tập quán và văn hóa ẩm thực. Đặc biệt là việc chế biến các loại bánh và các món ăn trong ngày tết.

Cũng như các dân tộc khác, tết Nguyên Đán cổ truyền của người Dao là tết quan trọng nhất trong năm. Người ta để dành những thứ tốt đẹp nhất, ngon nhất, có ý nghĩa nhất cho dịp tết. Vì tết là dịp để sum họp, thăm hỏi, động viên; là dịp để cháu con thể hiện niềm tôn kính đối với tổ tiên. Đây cũng là dịp để các bậc cao niên trong dòng tộc thực hiện các nghi lễ giáo huấn, giáo dục truyền thống của gia đình, dòng họ. Đó là tập quán, là văn hóa và là tình cảm của người Dao được truyền từ đời này sang đời khác.

Trong ngày tết, những món ăn của người Dao rất dân dã, đơn giản nhưng có ý nghĩa vô cùng sâu sắc. Trong đó, thứ quan trọng nhất không thể thiếu là nồi bánh chưng tết. Bánh chưng tết của người Dao là loại bánh gù được gói từ gạo nếp nương, nhân bằng đậu nho nhe hoặc đậu xanh và thịt lợn. Từ ngày 26, 27 tháng Chạp, các gia đình đã chuẩn bị gói bánh chưng tết. Người ta chọn loại gạo nếp nương hạt dài, dẻo và thơm để gói bánh. Thóc nếp được phơi khô, xay giã sàng sẩy sạch sẽ rồi ngâm vào nước một lúc, vớt lên cho ráo nước. Đậu nho nhe được nấu chín, bỏ ra rá cho nguội. Thịt lợn làm nhân bánh là loại thịt vai nửa nạc, nửa mỡ. Người ta thái miếng thịt thành hình dài gồm cả bì, mỡ, nạc để vừa với chiếc bánh dài. Nhân bánh được cho thêm chút muối, chút bột thảo quả hay hạt tiêu cho thơm. Lá dong và lạt giang đã được chuẩn bị từ mấy hôm trước đó. Mọi việc chuẩn bị xong xuôi thì bắt đầu gói bánh. Chiếc bánh chưng như gói trọn cả vũ trụ, là những thứ người Dao tự làm ra, mang bản sắc văn hóa, tập quán canh tác trên nương cạn. Đó là gạo nếp nương - thịt lợn - hạt đậu, những thứ vô cùng thiết yếu và gần gũi trong cuộc sống của con người. Trong các gia đình người Dao, gói bánh chưng là công việc của phụ nữ. Các bà, các chị vừa gói bánh vừa chỉ bảo cho những người con gái trong nhà học làm theo. Mỗi năm, chỉ có một lần gói bánh, vì thế, ngày gói bánh chưng tết của người Dao thật háo hức, thật vui trong mỗi gia đình và thật hệ trọng trong cuộc đời mỗi cô gái khi chưa về nhà chồng. Dịp tết, các cô mới được mẹ dạy gói bánh chưng, dạy làm công việc của người phụ nữ. Đó là sự truyền dạy và tiếp thu một công việc cụ thể nhưng cũng là một phần quan trọng trong việc hoàn thiện nhân cách của một người con, một người phụ nữ công, dung, ngôn, hạnh.

Bánh chưng gói xong thì cho vào chảo lớn, đổ nước ngập bánh, phủ một lớp lá dong lên miệng chảo, đậy vung lại và bắt đầu nhóm bếp lò. Bánh được luộc khoảng bẩy đến tám tiếng đồng hồ rồi vớt ra, treo lên dây cho ráo nước. Phần bánh để cúng tết được cất riêng ra một chỗ, người lớn dặn trẻ con không được động vào. Khi nồi bánh chưng đã chín, người ta bắt đầu mổ lợn ăn tết. Trước kia, người ta chia nhau lần lượt mổ lợn để mỗi nhà được mời cả làng ăn một bữa cơm tết. Những chiếc bánh chưng được gia chủ bóc lá, dùng lạt cắt lát rồi xếp khéo léo vào đĩa như vẫn còn nguyên hình dạng ban đầu. Trong bữa cơm tết đoàn viên cả gia đình, dòng tộc, bánh chưng là món khai vị của mọi người. Sau đó mọi người mới nâng chén rượu chúc sức khỏe gia chủ, chúc một năm mới sắp đến gặp thật nhiều may mắn. Những lời mời, lời chúc tụng, những câu chuyện hàng ngày, lời thăm hỏi lẫn nhau trong bữa cơm tết diễn ra với bầu không khí vui vẻ, thân ái, đoàn kết và viên mãn.

Ngày nay, bánh chưng tết của người Dao có thể thay đổi, người ta có thể gói thêm cả bánh vuông và chỉ dùng đậu xanh làm nhân bánh, nhưng những chiếc bánh gù vẫn luôn hiện hữu trong ngày tết của các gia đình người Dao. Được thưởng thức bánh chưng tết của người Dao là thấy được tấm chân tình luôn rộng mở, thấy được ý thức giữ gìn bản sắc văn hóa và tập quán ngàn đời của họ.

BÀN THỊ BA