Vài bất cập về kiến trúc trường học Thái Nguyên

Thái Nguyên là một tỉnh nằm về phía đông bắc miền Bắc Việt Nam. Với dân số khoảng 1,3 triệu người, Thái Nguyên ngoài hệ thống giáo dục phổ thông phủ khắp trên địa bàn với hơn 1.000 trường, từ mầm non đến các trường PTTH thì Thái Nguyên còn là nơi đặt địa điểm của Đại học Thái Nguyên với 9 đơn vị thành viên; cùng với đó là hệ thống giáo dục chuyên nghiệp với trên 20 trường dạy nghề, trung cấp, cao đẳng của các bộ, ngành, địa phương và doanh nghiệp. Các trường này tập trung chủ yếu ở thành phố Thái Nguyên và thành phố Sông Công, lượng sinh viên học viên học chuyên nghiệp tại Thái Nguyên luôn ở ngưỡng trên 10 vạn người. Do đặc điểm đó, kiến trúc trường học ở Thái Nguyên tồn tại hai loại hình: trường chuyên nghiệp và trường phổ thông.

Cơ sở vật chất trường học ở Thái Nguyên theo đánh giá chung trong những năm qua đã được đầu tư cơ bản đủ đáp ứng điều kiện giảng dạy và học tập ở mức trung bình theo yêu cầu. Nguồn đầu tư khu vực này chủ yếu là nguồn ngân sách, một số ít được đầu tư xây dựng do các doanh nghiệp và tư nhân kinh doanh trong lĩnh vực giáo dục.

Nhìn chung kiến trúc trường học Thái Nguyên mới ở dạng sản phẩm tư vấn, hướng tới sự tuân thủ về quy chuẩn, quy phạm, tiêu chuẩn, rất ít các công trình có dấu ấn của các kiến trúc sư nghiên cứu, tìm tòi tạo ra tác phẩm, trừ một số trường hợp nhỏ lẻ, tập trung ở một vài dự án, chủ yếu từ nguồn vốn tư nhân. Không khó gì bắt gặp một ngôi trường giống nhau, hoặc giống ngôi trường đâu đó ở các địa phương khác được biểu hiện với một kiến trúc giảm thiểu, nặng về kỹ thuật, ít khi khai thác điểm mạnh về không gian địa hình là thế mạnh của địa phương, kiến trúc mất đi những cơ hội mà không phải khi nào cũng có.

Trường Tiểu học Lũng Luông, xã Thượng Nung, huyện Võ Nhai

Nguyên nhân căn bản của hiện tượng trên xuất phát từ nhận thức và hình thức lựa chọn phương án kiến trúc đầu tư khi công trình được xây dựng. Việc lập mẫu kiến trúc cho trường học chủ đầu tư không chú trọng đến hình thức kiến trúc mà lựa chọn chủ yếu theo các tiêu chí “kỹ thuật”; Mẫu trường học phổ thông ở Thái Nguyên thực tế đã được lựa chọn theo tiêu chí “kế hoạch - kỹ thuật”; đơn vị tư vấn lập “mẫu” thậm chí không có “kiến trúc sư trường học”; các trường chuyên nghiệp thì chưa bao giờ được đầu tư tổng thể. Các hạng mục công trình thường được đầu tư theo “nhiệm kỳ” và chủ đầu tư thông thường là hiệu trưởng, người không có chuyên môn về kiến trúc là người có quyết định cao nhất đưa ra quyết định phương án kiến trúc, vai trò của kiến trúc sư bị mờ nhạt. Vì vậy, kiến trúc các trường học ở Thái Nguyên được xây dựng phong phú và đa dạng, nhưng rất ít những công trình có sáng tác kiến trúc tốt.

Một nguyên nhân cũng rất quan trọng đó là vai trò của kiến trúc sư khi thực hiện tác phẩm. Việc chạy theo ý thích của chủ đầu tư, chạy theo tiến độ và “lười” tìm tòi cũng không là cá biệt; một không gian địa hình có cao độ tự nhiên rất đẹp bị hạ thấp để đặt một công trình, có thể ví dụ điển hình như Nhà điều hành của Đại học Thái Nguyên. Công trình có ngôn ngữ “Viện thiết kế trường học” cũng không khó bắt gặp với trường chuyên nghiệp trên địa bàn. Hình ảnh nhà mẫu kiểu nhà 2 - 3 tầng đơn điệu với mái tôn được xây cho trường phổ thông trên địa bàn sau khi san phẳng địa hình cũng là hình ảnh thường thấy. Thực tế cho thấy chúng ta xây nhiều nhưng nghèo về kiến trúc. Trừ những nguyên nhân khách quan thì nguyên nhân chủ quan là chúng ta cũng thiếu những KTS có năng lực có trách nhiệm.

Chúng ta không còn nhiều cơ hội trong khu vực này, các kiến trúc sư khi có cơ hội cần khẳng định mình tạo ra tác phẩm cho mình và cống hiến cho kiến trúc trường học tại địa phương. Trường hợp “Hoa rừng” của KTS Hoàng Thúc Hào làm ở Lũng Luông - Thái Nguyên, Trường liên cấp IRIS ở thành phố Thái Nguyên… là những ví dụ tốt, cần trân trọng và khích lệ.

Trường liên cấp IRIS (phường Gia Sàng, TP. Thái Nguyên)

Luật Kiến trúc sắp ra đời rất cần các kiến trúc sư và chủ đầu tư nhận thức về vai trò, về giới hạn của mình trong việc quyết định một phương án kiến trúc khi được thực hiện. Các công trình trường học, các phương án thiết kế mẫu rất cần được “thi tuyển” một cách công bằng, khách quan và cần lắm một hội đồng phải thật “Kiến trúc” để chọn ra những kiến trúc hiện đại và đậm sắc vùng miền.

Nguyễn Văn Cường