Những phát hiện mới từ thơ dự thi Cuộc vận động sáng tác “Đường chúng ta đi”

Cuộc vận động sáng tác Văn học Nghệ thuật kỷ niệm 50 năm ngày thống nhất đất nước với chủ đề “Đường chúng ta đi” của tỉnh Thái Nguyên đã nhận được 36 tác phẩm thơ của 19 tác giả gửi tham dự. Theo đánh giá của Hội đồng chung khảo Thơ, hầu hết các tác phẩm thơ dự thi đã phản ánh phong phú, sinh động những cảm xúc, suy nghĩ trong thế giới tâm hồn của các tác giả hướng đến cuộc sống, con người của đất nước nói chung và vùng đất Thái Nguyên nói riêng, gắn với vẻ đẹp thiên nhiên, chiều sâu văn hóa dân tộc, bề dày lịch sử lâu đời của địa phương này.

Hội đồng chung khảo đã làm việc nghiêm túc và chọn ra được 5 tác giả - tác phẩm có số điểm cao để trao giải, gồm các nhà thơ: Nguyễn Đức Hạnh (trường ca Đất nước tôi); Nguyễn Minh Hằng (trường ca Thái Nguyên yêu dấu); Hoàng Thị Hiền (trường ca Những khúc hát của lửa); Lã Thị Thông (tập thơ Mùa xuân hừng lên ngực núi); Nguyễn Hồng Quang (tập thơ Đi qua chiến tranh). Với 3 trường ca và 2 tập thơ của 5 tác giả được trao giải cho thấy chất lượng của cuộc thi sáng tác đã được nâng cao với nhiều giọng điệu đa dạng, giàu tính sáng tạo và giàu chất thơ trữ tình.

Tuy vậy, các tác phẩm được trao giải cũng bộc lộ một số hạn chế, như 3 trường ca kết cấu chưa chặt chẽ, bố cục từng chương đôi khi thiếu sự nối kết, chất thơ trường ca chưa vươn tới chất sử thi tráng ca là thế mạnh của thể loại này. Hai tập thơ có nhiều bài nghiêng về phía kể lể, thiếu tính hàm súc và chất thơ thiếu tính tư tưởng cốt lõi của tứ thơ.

Có điều đáng mừng, chỉ trong vòng 45 ngày (từ 15/11/2024 - 31/12/2024), Ban tổ chức đã nhận được 4 trường ca gửi về dự thi của các tác giả: Nguyễn Đức Hạnh, Nguyễn Minh Hằng, Hoàng Thị Hiền và Phan Thức. Điều này chứng tỏ thể loại trường ca là mạch chảy chính và là cỗ “đại pháo” trong văn học chiến tranh trước đây, giờ vẫn tiềm tàng sức sống trong những năm tháng hòa bình khi viết về những miền đất quê hương, con người quê hương và lịch sử, văn hóa quê hương trong hàng chục năm qua với những thông điệp nghệ thuật mang tính nhân văn cao đẹp.

Trong trường ca “Đất nước tôi” của tác giả Nguyễn Đức Hạnh, không gian thơ đã được mở rộng hơn, mở sâu hơn đến nhiều vùng miền của đất nước trong chiến tranh. Nhưng trường ca lại bắt đầu từ chính hình ảnh thật xúc động khi người mẹ nghèo khó, tần tảo của quê hương Thái Nguyên tiễn người con trai ra trận và bóng hình người mẹ thân yêu đã theo suốt chặng hành trình chiến đấu và hy sinh của mỗi người lính từ Bắc vào Nam cho đến ngày thống nhất đất nước:

Đêm thơm mùi mẹ

Miếng trầu say cả năm canh

Cối giã như đời mẹ bập bênh

Giã thóc dành gạo cho người ra trận, phần mình cám trấu

Chân mòn âm thầm ai hay?...

Mẹ ơi! Lạy mẹ con đi

Triệu yêu thương tụ trong mắt Thiên Hà

Xin mẹ đừng vẫy nữa

Để ngàn cây rụng lá xuống lòng xa

Con quỳ lạy trước khi băng đèo vượt dốc

Mẹ đừng nhìn theo

Đứt ruột những tiếng gà

Mỗi bước chân mỗi đi xa

Lòng như đồng bãi bao la quê mình

Bom thù đánh sập mái đình

Câu dân ca cháy đỏ bình minh đau…

(Trích trường ca “Đất nước tôi”)

Trường ca “Đất nước tôi” của Nguyễn Đức Hạnh có sức vóc lớn, có kết cấu nhiều tầng nghĩa, nhưng hơi thở trường ca ở phần cuối đã mỏng hơn và hình tượng người lính hy sinh trong chiến tranh và hình tượng người mẹ chưa được khắc họa mang chiều sâu bi tráng của lịch sử đất nước.

Một phát hiện mới của cuộc thi này là tác giả Nguyễn Minh Hằng với trường ca “Thái Nguyên yêu dấu” được Hội đồng chung khảo ghi nhận là một giọng thơ trữ tình trong sáng, tươi mới đã phản ánh trực tiếp những cảm xúc, kỷ niệm gắn bó với quê hương qua từng chặng đường lịch sử thăng trầm trong chiến tranh và dựng xây hòa bình của con người và vùng đất Thái Nguyên, như đoạn trích trường ca dưới đây:

Tôi bay trên dòng sông

Bóng tôi hòa bóng tre hiền dịu

Sóng vỗ ngập ngừng, nước chảy xanh lơ

Kể tôi nghe lời thầm thì của đất

Nơi này sinh ra tôi

Sông tặng khúc ca ngày tôi thơ dại

Chiếc bè nứa nép mom sông

Che chú cá, chú tôm khỏi nắng

Mẹ tôi búi tóc củ hành

Quẩy gánh bến sông kĩu kịt

Gót chân ánh trăng dát bạc

Cha tôi thả mắt gửi sông

Bao ước mơ đăm đắm

Tôi bay trên dòng sông

Sông ngàn tuổi hay tôi ngàn tuổi?...

(Trích trường ca “Thái Nguyên yêu dấu”)

 Một nhược điểm của tác giả Nguyễn Minh Hằng là bố cục trường ca chưa chặt chẽ với những đoạn thơ thừa chất minh họa nhưng thiếu chất thơ trữ tình lãng mạn và trữ tình thế sự.

Một tác phẩm được trao giải là trường ca “Những khúc hát của lửa” của tác giả Hoàng Thị Hiền đã chọn được một tứ thơ xuyên suốt bài thơ dài với 3 phần: Ngày lửa khai sinh; Lửa nuôi đất thép anh hùng - lửa từ gang mà lớn; Về Thái: cời lửa sao chè mà thương nhau. Trong chất thơ của Lửa hoang, tác giả có những câu thơ khá chọn lọc tinh tế mà khơi gợi:

Đừng say nắng tôi

kẻ làm đám mây chiều phồng rộp

hãy nói cùng tôi

tiếng Tày như bếp lửa

kể câu chuyện muôn đời

qua xơ xác mùa đông

chúng ta mới hay mình còn có lửa

 Đây là tập trường ca giàu chất thơ của cuộc thi “Đường chúng ta đi”, tác giả với ngữ điệu thi ca dân tộc đã tìm được con đường làm mới thơ mình:

Sống như ngày mai ngừng thở

các quy tắc hút máu giấc mơ

vết sẹo mảnh trăng neo thời gian ở bụng

làm nên vị đàn bà…

Mỗi đàn bà

một chữ ký riêng

đừng đặt đời mình lên một lời hứa

trang giấy trắng gói cuộc tình của lửa

lòng chung thủy cháy đượm

dù cách núi ngăn sông

sự phản bội không màu

mang mùi hương ánh chớp

Tập trường ca giàu tính sáng tạo này là một phát hiện độc đáo của thơ Thái Nguyên thời gian gần đây. Nhưng cũng giống mấy trường ca được trao giải, giọng thơ trong “Những khúc hát của lửa” có nhiều khi hơi lên giọng khiên cưỡng ở những đoạn thơ cần phải lắng xuống để chất thơ lãng mạn thấm vào tự nhiên trong từng câu chữ.

Một thi phẩm nữa được trao giải là tập thơ “Mùa xuân hừng lên ngực núi” của tác giả Lã Thị Thông. Với 50 bài thơ ở nhiều cung bậc cảm xúc và thi ảnh khác nhau, tác giả đã dựng nên một bức tranh về miền đất, miền người Thái Nguyên trong mạch thơ trữ tình khá sâu lắng:

Đỉnh núi nơi đắp mộ mây khảm hồn vào đá

Nơi anh nằm xuống nơi trăng mọc lên

Bậc đá

Nơi người đàn bà ngồi gọi tên người trong gió

Nhớ những ấm áp đi qua

Nhớ ngày lửa bom đá cháy

Sao đêm tắt một ánh nhìn

Bậc đá

Vẹt mòn qua bao mùa nương

Người đàn bà mắt đầy mưa

Bạc màu hương tóc

Đem nỗi niềm trăm năm hòa vào màu hoa dại

Về với người trong mây…

 Thơ Lã Thị Thông với nhiều bài thơ có tứ thơ khá sinh động và đa dạng như “Nơi người đàn bà ngồi nhớ”, “Màu khói bếp sàn”, “Sông Cầu đêm chảy ngược”, “Về bản mình dốc qua chín bậc thang”, “Quê về trong tôi”… cho thấy phẩm chất thi sĩ ngày một tự tin nơi tác giả này, nhưng có lẽ chị cần phải tránh việc “kể” nhiều hơn “tả” và cần phải dụng công hơn nữa trong cách dựng hình tượng và nâng cao tính tư tưởng trong những bài thơ của mình.

Trong số 5 tác giả - tác phẩm được trao giải của cuộc thi thơ Thái Nguyên, tác giả cựu chiến binh Nguyễn Hồng Quang là người cao tuổi nhất (sinh năm 1949). Tập thơ “Đi qua chiến tranh” với 74 bài thơ có thể coi là những trang nhật ký thơ về chiến trận với những kỷ niệm trong thời lửa đạn của tác giả này. Với giọng thơ trữ tình hồn nhiên, đầy chất lính, tác giả đã dùng thơ để ghi chép cuộc đời quân ngũ của mình, để hồi tưởng lại những trận đánh, những hy sinh, những kỷ niệm trong rừng già Trương Sơn, những mối tình chợt đến, chợt đi, những khổ đau mất mát:

Chả lẽ kiếp trước có gì

Để kiếp này hóa Từ Quy vào mình

Yêu nhau vui cảnh thanh bình

Lạc nhau giữa chốn hy sinh để rồi

Một đôi còn lại một người

Suốt đêm tối gọi khản lời tìm nhau

Tiếng kêu thăm thẳm rừng sâu

Tờ mờ sáng gặp được nhau một hồi

Xong rồi còn lại mình tôi

Đợi người dưới mộ, nhớ người yêu xưa

Mặc cho nắng, mặc cho mưa

Tôi ngồi chờ đợi để đưa anh về…

(Lời chim Từ Quy)

Thơ Nguyễn Hồng Quang với ngữ điệu truyền thống, giàu cảm xúc mộc mạc, chân chất và đôi khi thật thà, kể lể quá nhiều trong khi phẩm chất quan trọng của thơ là phải cô đọng “ý tại ngôn ngoại”, nhưng tình người là cái còn đọng lại sau những bài thơ của một người lính già từng trải qua chiến tranh, mất mát.

Điểm qua thơ của 5 tác giả thơ được trao giải thưởng của cuộc vận động sáng tác chủ đề “Đường chúng ta đi” của tỉnh Thái Nguyên nhân kỷ niệm 50 năm Ngày thống nhất Đất nước, cho thấy thơ vẫn là một thể loại văn học - nghệ thuật có thế mạnh trong việc truyền cảm hứng cho người đọc và thế hệ trẻ để khơi dậy mạnh mẽ tinh thần yêu nước và trách nhiệm công dân trong quá trình dựng xây và bảo vệ quê hương, đất nước hôm nay. Xin chúc mừng 5 tác giả - tác phẩm được trao giải và cũng qua cuộc thi này, chúng ta ghi nhận những phát hiện mới của những tác giả giàu tiềm năng thơ ca của tỉnh Thái Nguyên để tiếp tục bồi dưỡng, phát triển trong thời gian tới.