Đào tạo nhân lực cho ngành nghệ thuật: Xây dựng tương lai sáng tạo

Ngành nghệ thuật không chỉ là một lĩnh vực sáng tạo mà còn là ngành công nghiệp đóng góp lớn vào nền kinh tế của mỗi quốc gia. Tuy nhiên, sự phát triển bền vững của ngành nghệ thuật phụ thuộc rất nhiều vào nguồn nhân lực chất lượng. Việc đào tạo nhân lực cho ngành nghệ thuật không chỉ đơn thuần là trang bị kỹ năng chuyên môn mà còn là nuôi dưỡng sự sáng tạo, tư duy độc lập và khả năng phát triển nghề nghiệp lâu dài.

Hiểu rõ tầm quan trọng của đào tạo nhân lực ngành nghệ thuật

Hội thảo “Nâng cao chất lượng dạy và học" của Trường Đại học Sân khấu - Điện ảnh Thành phố Hồ Chí Minh vừa diễn ra gần đây và hội thảo cấp quốc gia với chủ đề “Tài năng trẻ - Nguồn lực sáng tạo và phát triển văn hóa, nghệ thuật” do Tạp chí Văn hóa, Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch tổ chức  trước đó đã đề cập trực tiếp đến tầm quan trọng của đào tạo nguồn nhân lực cho các ngành nghệ thuật nói chung, từng lĩnh vực đặc thù nói riêng, trước xu thế già hóa và thiếu hụt lực lượng kế cận tại hầu hết các chuyên ngành nghệ thuật hiện nay.

Công bằng mà nói, không phải đến thời điểm hiện tại, sự thiếu hút nguồn nhân lực trong lĩnh vực nghệ thuật mới được bàn thảo, mà từ lâu, vấn đề này đã được nhìn nhận và nhận được nhiều ý kiến tham vấn về chính sách từ các chuyên gia, nhà nghiên cứu nhằm thu hút nguồn lực, con người cho lĩnh vực nghệ thuật. Ở góc độ chủ quản, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch cũng đang xây dựng Nghị định quy định về ngành, nghề đào tạo chuyên sâu đặc thù trong lĩnh vực nghệ thuật nhằm gỡ khó khăn, vướng mắc trong việc đào tạo chuyên sâu đặc thù, tiếp tục nâng cao chất lượng đào tạo, nguồn nhân lực hoạt động trong lĩnh vực văn hóa nghệ thuật và hội nhập quốc tế; góp phần bảo tồn, phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc và tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại.

Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch kỳ vọng, Nghị định mới có thể giải quyết những bất cập về thời gian và hoạt động đào tạo chuyên sâu đặc thù trong lĩnh vực nghệ thuật; điều chỉnh đối tượng được hưởng chính sách ưu đãi đối với người học các ngành nghệ thuật chuyên sâu đặc thù, nhằm đạt được các mục tiêu cụ thể. Đó là: Cụ thể hóa điểm 4, Khoản 3, Điều 1 Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Giáo dục đại học năm 2018, trong đó quy định: "Chính phủ quy định trình độ đào tạo đối với một số ngành chuyên sâu đặc thù”. Cùng với đó là khắc phục những bất cập trong quy định về trình độ đào tạo của Luật Giáo dục đại học, Luật Sửa đổi bổ sung một số điều của Luật Giáo dục đại học, với việc quy định các cơ sở giáo dục đại học được tổ chức đào tạo các trình độ thuộc giáo dục nghề nghiệp của Luật Giáo dục nghề nghiệp.

Theo GS.TS. Lê Thị Hoài Phương, Viện Văn hóa Nghệ thuật quốc gia Việt Nam, đội ngũ những người hoạt động nghệ thuật không hoàn toàn giống đại đa số lực lượng lao động của các ngành nghề khác trong xã hội, họ học tập, rèn luyện, làm việc trong một môi trường khá khác biệt, đó là môi trường nghệ thuật, nơi mà sự sáng tạo và năng lực cá nhân cần có sự quan tâm đặc biệt. Để có được một tài năng nghệ thuật thì cần hàng chục năm, vài chục năm, mà có khi vẫn không thể thành tài với đúng nghĩa của nó.

Ngành nghệ thuật bao gồm một loạt các lĩnh vực như âm nhạc, múa, hội họa, sân khấu, điện ảnh, thiết kế, và nhiều loại hình sáng tạo khác. Mỗi lĩnh vực yêu cầu sự kết hợp giữa kỹ năng kỹ thuật và khả năng sáng tạo khác nhau. Theo NSND Tống Toàn Thắng, Giám đốc Liên đoàn Xiếc Việt Nam, việc tạo nguồn nhân lực trẻ trong lĩnh vực văn hóa nghệ thuật đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan nhà nước, tổ chức nghệ thuật, cộng đồng và các doanh nghiệp. Để tạo nguồn nhân lực trẻ trong lĩnh vực văn hóa nghệ thuật, cần có những kiến nghị cụ thể về cơ chế chính sách và phương pháp đào tạo. Các cơ chế chính sách hỗ trợ, cùng với các phương pháp đào tạo đổi mới, sẽ góp phần nuôi dưỡng và phát triển tài năng trẻ, từ đó nâng cao chất lượng và giá trị nghệ thuật trong xã hội.

Trên thực tế, việc đào tạo nhân lực ngành nghệ thuật không chỉ dừng lại ở việc cung cấp kiến thức lý thuyết mà còn phải chú trọng đến các yếu tố thực hành và phát triển khả năng sáng tạo. Việc đào tạo nhân lực chất lượng không chỉ giúp các cá nhân phát triển sự nghiệp cá nhân mà còn góp phần làm giàu nền văn hóa và nghệ thuật quốc gia. Song để cá nhân có thể trở thành nguồn lực sáng tạo, chính sách thôi chưa đủ, theo PGS.TS.NGƯT Phan Thị Bích Hà, Phó Chủ tịch Hội Điện ảnh TP. Hồ Chí Minh, cần có sự phối hợp đồng bộ giữa các cơ quan Nhà nước, trường học, các hãng phim, nhà sản xuất và đội ngũ làm phim để nâng cao chất lượng đào tạo, đảm bảo sự phát triển bền vững của ngành điện ảnh TP. Hồ Chí Minh trong tương lai.

Cần một chiến lược đào tạo bài bản

Theo thống kê chung từ Bộ GD&ĐT, tính đến hết năm 2022, cả nước có 107 cơ sở đào tạo văn hóa, nghệ thuật, trong đó có 7 trường đại học và 3 trường cao đẳng ngành nghệ thuật trực thuộc Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch. Rõ ràng, với việc sở hữu những cơ sở đào tạo này thì nguồn nhân lực cho nghệ thuật sẽ không thiếu, tuy nhiên...

Theo nhà nghiên cứu, lý luận phê bình sân khấu Cao Xuân Ngọc, thiếu diễn viên trẻ kế nghiệp là điều đáng sợ đối với nghệ thuật biểu diễn, ngành nghệ thuật lấy diễn viên làm trung tâm, mọi yếu tố chỉ là phụ trợ. Nếu đứt đoạn kế thừa, nghệ thuật truyền thống sẽ mất vốn liếng, không còn tồn tại. Sự thiếu vắng lực lượng trẻ, có lẽ bắt nguồn ngay từ đầu vào, từ tuyển sinh cho tới quá trình đào tạo. Và NSND Quốc Chiêm thì lo lắng: “Nhiều năm qua, các đơn vị sân khấu truyền thống hàng đầu như Nhà hát Tuồng Việt Nam, Nhà hát Chèo Việt Nam, Nhà hát Cải lương Việt Nam... luôn không tuyển đủ chỉ tiêu diễn viên.

Và để tìm kiếm nguồn thí sinh đầu vào cho các trường đại học ngành nghệ thuật, Thủ tướng Chính phủ đã có Quyết định số 1341/QĐ-TTg, ban hành Đề án Đào tạo tài năng trong lĩnh vực văn hóa nghệ thuật giai đoạn 2016 - 2025, tầm nhìn đến năm 2030, với mục tiêu “Phát hiện, đào tạo học sinh, sinh viên có năng khiếu vượt trội để trở thành những nghệ sĩ tài năng trong biểu diễn, sáng tác, giảng dạy; tham gia biểu diễn, dự thi các chương trình, cuộc thi nghệ thuật chuyên nghiệp trong nước và quốc tế; phát triển tài năng trẻ văn hóa nghệ thuật có trình độ chuyên môn sâu, có đức, có tài, có khả năng sáng tạo ra các sản phẩm văn hóa nghệ thuật chất lượng cao mang tầm quốc gia và quốc tế; trở thành lực lượng văn nghệ sĩ nòng cốt, chủ đạo trong hoạt động văn hóa nghệ thuật của đất nước”.

Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch cũng đã xây dựng nhiều đề án đào tạo như: “Đề án đào tạo diễn viên, nhạc công cho các đơn vị nghệ thuật tuồng, chèo, cải lương và dân ca kịch chuyên nghiệp trong cả nước giai đoạn 2016 - 2020”; “Dự án liên kết đào tạo giữa 4 đơn vị nghệ thuật truyền thống thuộc Bộ là: Nhà hát Chèo Việt Nam, Nhà hát Tuồng Việt Nam, Nhà hát Cải lương Việt Nam, Nhà hát Ca múa nhạc Việt Nam với Trường Đại học Sân khấu - Điện ảnh Hà Nội”. Trong đó, mỗi Nhà hát được tuyển chọn đào tạo 30 học viên, bao gồm cả diễn viên và nhạc công để tạo ra nguồn lực trẻ kế cận, bù đắp vào số diễn viên đang dần đến tuổi nghỉ hưu. Đặc biệt, Nhà nước sẽ có chế độ ưu đãi, giảm 70% học phí cho sinh viên theo học sân khấu truyền thống, hàng tháng có tiền bồi dưỡng nghề, được cấp quần áo tập và các phương tiện học tập khác… Bộ cũng đề xuất Chính phủ hỗ trợ 100% kinh phí đào tạo đối với một số lĩnh vực đặc thù... Tuy nhiên, những giải pháp đó dường như vẫn chưa đủ cải thiện tình hình. Thực tế hiện nay, sinh viên sau đào tạo vẫn khó, thậm chí không xin được việc làm, dẫn đến nhiều ngành, lĩnh vực đào tạo nghệ thuật không có sinh viên theo học.

Để phát triển nhân lực trong ngành nghệ thuật, TS. Phó Viện trưởng Viện Văn hóa Nghệ thuật quốc gia Việt Nam, bà Mai Thúy Hường đề nghị, cần tăng cường đầu tư tài chính cho các hoạt động sáng tạo văn hóa nghệ thuật trong nhà trường như các hội diễn văn nghệ, các cuộc thi tài năng, các câu lạc bộ… Đây là nơi các em học sinh được chủ động phát huy sự sáng tạo của bản thân, góp phần xây dựng môi trường học tập lành mạnh, tích cực và làm nên thương hiệu thu hút của nhà trường.

Xây dựng môi trường nghệ thuật từ giáo dục nhà trường (cấp phổ thông) là cần thiết để nuôi dưỡng niềm đam mê trong mỗi cá nhân. Nhưng nếu chỉ dừng lại ở nuôi dưỡng và đào tạo cơ bản chưa đủ, các chuyên gia đề nghị, cần có sự tăng cường trong hợp tác quốc tế. Việc hợp tác với các trường đại học, học viện nghệ thuật quốc tế giúp các học viên có cơ hội tiếp cận với những xu hướng và kỹ thuật mới, đồng thời tạo cơ hội cho họ giao lưu, học hỏi từ các nghệ sĩ, giảng viên hàng đầu thế giới. Ngoài ra, cũng rất cần quan tâm tới việc phát triển cơ sở hạ tầng và tạo ra những cơ hội thực hành giúp các em có môi trường học tập tốt nhất, từ đó thúc đẩy phát triển nhân lực ngành nghệ thuật.

Việc đào tạo nhân lực cho ngành nghệ thuật đóng vai trò hết sức quan trọng trong việc phát triển nền văn hóa nghệ thuật của một quốc gia. Chất lượng đào tạo không chỉ quyết định khả năng sáng tạo của từng cá nhân mà còn ảnh hưởng đến sự đổi mới và phát triển của toàn ngành. Vì vậy, cần có những chính sách và chương trình đào tạo phù hợp để xây dựng một nguồn nhân lực vừa có tay nghề cao, vừa có tư duy sáng tạo, đáp ứng nhu cầu và thách thức của ngành nghệ thuật trong thời đại mới.

Hà An