Nạn châu chấu ở vùng Sahel

(Trích trong tập “Những lá thư viết từ cối xay gió”)

“Nạn châu chấu ở Sahel” lần đầu tiên được đăng tải trên nhật báo LE BIEN PUBLIC vào ngày 25 tháng 3 năm 1873 trong bộ truyện Les Contes du Lundi (những câu chuyện của ngày thứ 2), trước khi được Daudet đưa vào tuyển tập Robert Helmont năm 1872.

Cũng giống như các truyện Les Douaniers (Những viên hải quan), Des Étoiles (Những vì sao), Des Oranges (Những trái cam) và En Camargue (Ở Camargue), theo đó tác phẩm này xuất hiện trong cái gọi là ấn bản “quyết định” của Lettres de mon moulin (Những bức thư viết từ cối xay gió), do Alphonse Lemerre xuất bản năm 1879.

Đúng như Alphone Daudet chia sẻ: Sau ở Milianah, đây là một ký ức khác về Algeria, trong đó tác giả kinh ngạc trước các nền văn hóa bản địa, trước khi có gió Sirocco kéo về và dẫn theo giặc châu chấu ở đó…

Kể tiếp một kỷ niệm nữa về Algeria, rồi sau đó chúng tôi trở về nhà máy xay…

Cái đêm mà tôi đến trang trại Sahel*, tôi không sao ngủ được. Miền đất mới, dư âm lay động của chuyến đi, tiếng sủa của chó rừng, tiếp đến là cái nóng oi nồng, tổng thể của sự ngột ngạt, bức bối như là nằm trong màn mà không khí không lọt vào được... Lúc sáng tinh mơ, khi tôi mở cửa sổ, một làn sương đầu hè đậm đặc, chậm rãi di chuyển, tạo thành những mảng viền đen lẫn hồng, bồng bềnh trong không khí như khói thuốc súng trên bãi chiến trường.

Chẳng có lấy một chiếc lá nào động đậy, và trước mắt tôi, trong những khu vườn xinh xắn, những khóm nho nằm rải rác trên sườn dốc, dưới sức nóng của ánh nắng mặt trời làm cho rượu nho tạo thêm vị ngọt, những loại quả nguồn gốc từ châu Âu ép mình trong những góc khuất gió, những cây cam, quýt giống được trồng thành luống dài nhỏ li ti, tất cả đều giữ một dáng vẻ ủ ê buồn tẻ, sự im lìm bất động của những chiếc lá như đang đón chờ một cơn bão sắp đến. Cả những cây chuối, những khóm sậy thân lớn xanh mềm mại này, cũng luôn bị gió thổi tơi bời, nghiêng ngả, rồi lại lặng lẽ đứng lên, tạo thành những cụm cây đều nhau.

Tôi dừng lại hồi lâu để chiêm ngưỡng cái đồn điền kỳ vĩ này, ở đó các loài cây trên thế giới đều góp mặt, mỗi loài lại đơm hoa, kết quả theo mùa của  chúng với nhiều dạng vẻ. Xen giữa những cánh đồng lúa mì và những lùm cây sồi bần, là dòng suối lấp lánh, mang cho ta cái nhìn dịu mát vào buổi sáng oi nồng này; tất cả lấy làm kinh ngạc về sự phong phú và trật tự xếp đặt của chúng, trang trại xinh đẹp này với nhiều kiến trúc mái vòm theo kiểu Hồi Giáo, những khoảng sân thượng của nó trắng xóa thấm đẫm ánh bình minh, dãy chuồng ngựa và khu nhà kho bao xung quanh, tôi đồ rằng hai mươi năm trước, khi những con người dũng cảm này đến lập cư ở thung lũng Sahel, họ chỉ thấy túp lều tồi tàn của phu sửa đường, một vùng đất hoang hóa tua tủa những cây cọ lùn và cây nhũ hương.

Tất cả phải tự tạo ra, mọi thứ đều phải xây dựng mới. Những cuộc nổi loạn của người Ả Rập diễn ra liên miên. Cần phải bỏ cày để cầm súng. Thứ nữa bệnh tật, dịch đau mắt, sốt, mùa màng thất bát, mò mẫm do thiếu kinh nghiệm, cuộc đấu tranh với một nền hành chính rườm rà, bấp bênh. Bao nỗ lực! Bao công sức! Biết bao rào cản bủa vây! Còn bây giờ, mặc dù thời kỳ khó khăn đã qua, của cải kiếm được đã dư dả hơn, và tất cả, không kể đàn ông, đàn bà đều là những người đầu tiên có mặt cùng chung tay xây dựng trang trại.

Ngay từ sáng tinh mơ, tôi đã nghe thấy bước chân họ ra vào khu nhà bếp lớn dưới tầng trệt, đôn đốc việc  pha cà phê cho người làm. Ngay đó, hồi kẻng vang lên và tức khắc họ đã tràn xuống  đường. Nhóm người trồng nho vang tía; lao động thủ công Kabyle rách rưới, áo chechia màu đỏ; thợ đào đất người Malta, đi chân trần; người Malta,  người Lucquois; họ là một quần thể ô hợp, rất khó điều hành. Đối với từng người trong số họ, viên quản lý phải đến trước cửa trực tiếp giao việc trong ngày với diễn đạt dễ hiểu, nhưng cương quyết. Khi đã hoàn thành, người đàn ông đáng kính ngửa mặt lên, chăm chú nhìn trời với vẻ mặt lo âu; khi nhận ra tôi đang ở bên cửa sổ: “Thời tiết thật bất lợi cho việc cấy trồng, ông ta nói với tôi … gió siroco** đã về rồi”.

Quả thực, khi mặt trời chỉ vừa mới mọc, những luồng không khí nóng bức, ngột ngạt từ phía Nam thổi táp vào chúng tôi chẳng khác gì như đứng trước cánh cửa lò đang đóng rồi đột ngột mở bung ra. Chúng tôi chẳng biết đi đâu, làm gì. Cả buổi sáng trôi qua như thế. Chúng tôi chỉ ngồi trên chiếc thảm trong phòng trưng bày để nhâm nhi cà phê cũng chẳng đủ can đảm để nhếch mép chứ nói gì đến động chân động tay nữa. Những chú chó dài ngoẵng kiếm tìm sự mát mẻ trên những viên đá lát đường, nằm dài thuỗn thuột trong tư thế  thở ì ạch. Bữa trưa đã mang lại cho chúng tôi một chút dễ chịu hơn, một bữa ăn thịnh soạn và thật đặc biệt với cá chép, cá hồi, lợn rừng, nhím, bơ Staočli, rượu vang Crescia, ổi, chuối, sự khác lạ của thực đơn bữa ăn giống như thiên nhiên đa dạng trù phú ở xung quanh chúng tôi... Khi chúng tôi đứng dậy đi ra, đột nhiên, ngay sát  cửa sổ, loại cửa chuyên dùng để bảo vệ chúng tôi tránh được cái nóng oi bức của khu vườn, vang lên tiếng hét thất thanh:

“Châu chấu! châu chấu!”.

Ông chủ của tôi mặt tái mét giống như người vừa nhận được thông báo về thảm họa xảy ra, và chúng tôi vội vã rời đi thật nhanh. Mười phút trước đây, khu nhà này còn chìm trong yên tĩnh, bỗng rộ lên những bước chân hối hả, những giọng nói mơ hồ ngái ngủ.  

Từ trong gian tiền sảnh nhập nhoạng tối, nơi họ vẫn thường nghỉ ngơi, những người phục vụ lao vút ra ngoài, khua vang tạo ra những âm thanh inh ỏi bằng những dụng cụ như gậy, chĩa, đòn bẩy, tất cả dụng cụ nhà bếp bằng kim loại như vạc đồng, chậu, xoong mà họ đang có trên tay. Người chăn cừu dùng tù và gọi gia súc. Nhóm khác thì dùng vỏ ốc xà cừ và kèn săn bắn. Những thứ ấy phát ra một tạp âm nghe khủng khiếp, đáng sợ, nhưng lất át tất cả mà đỉnh điểm là tiếng kêu thét “Chú ý! Chú ý! Chú ý!" của  những người đàn bà Ả Rập phóng ra từ một túp lều lân cận. Để phân tán đàn châu chấu, ngăn không cho chúng lao xuống, thông thường, có lẽ chỉ cần tạo ra một tiếng động lớn, một âm thanh rì rào trong không khí.

Nhưng những con vật khủng khiếp này, chúng đang ở đâu? Trên bầu trời nóng như nung, tôi chẳng thấy gì ngoài một đám mây đen đặc, hung đỏ ùn ùn kéo đến từ phía chân trời, hệt như đám mây mưa đá, kèm theo sấm gầm gió bão từ muôn nghìn cửa rừng lao tới. Đó là những con châu chấu. Được trợ giúp bởi những đôi cánh khô dang rộng, chúng bay thành đàn, và bất chấp tiếng kêu la, nỗ lực của chúng tôi, đám mây vẫn tiếp tục lao lên, tạo nên một màu đen mênh mông trên đồng cỏ. Vụt cái, nó đã ở trên đầu chúng tôi; trong khoảng khắc, phía xa xa, chúng tôi chỉ còn nhìn thấy một đường viền sổ mép, một lỗ thủng như miếng rách trên chiếc áo. Giống như những hạt đầu tiên của cơn mưa rào, một số khác thì tách rời ra, màu đỏ thẫm, khác biệt hoàn toàn; rồi thì đám mây lớn ấy vỡ bung ra, và trận mưa côn trùng này ầm ầm rơi xuống, vang động. Trên những cánh đồng, ngập lút tầm mắt, kín đen châu chấu, những con châu chấu khổng lồ, to bằng ngón tay người.

Vậy là, cuộc tàn phá bắt đầu. Âm thanh ghê rợn của tiếng nhai nghiến, của rơm rạ bị đổ gục. Chúng tôi đào, xới đất lên bằng các dụng cụ: bừa, cuốc, cày, và chúng tôi càng tiêu diệt thì chúng lại càng nhiều hơn. Chúng lúc nhúc tụ lại thành tầng, thành lớp, càng sau đạp tứ tung; hai càng trước nhảy chồm lên chới với tuyệt vọng, chúng bò lên cả mũi những con ngựa đã được mắc chão để làm công việc cày bừa bất đắc dĩ này. Đàn chó của trang trại, thuộc giống Douar, được thả ra phóng qua cánh đồng, đâm thẳng vào lũ châu chấu, giận dữ xé nát chúng ra. Vào đúng lúc này, hai đại đội lính Âu Phi, đi đầu là lính thổi kèn, đã đến cứu trợ cho những lệ nông bất hạnh, và cuộc chiến diệt giặc châu chấu đã thay đổi cục diện.

Trong khi tiêu diệt châu chấu, những lính cứu trợ thiêu đốt chúng luôn, rồi rải thuốc bột thành những vệt dài.

Tôi trở về nhà mệt mỏi vì cuộc chiến, tởm lợm vì mùi hôi thối. Bên trong trang trại cũng còn nhiều châu chấu gần như ở bên ngoài. Chúng đã vào bằng các cửa ra vào, cửa sổ, lỗ ống khói. Ở rìa mép các tấm gỗ lát tường, trên bề mặt những tấm rèm cửa đã bị gặm thủng, chúng bò lết, tụt xuống, bay lên, lóp ngóp trên những bức tường vôi trắng với cái bóng khổng lồ làm tăng thêm gấp bội phần xấu xí của chúng. Và vẫn luôn luôn với cái mùi khủng khiếp này. Vào bữa tối, chúng tôi phải nhịn uống nước. Các bể chứa, ao hồ, ao nuôi cá, chỗ nào cũng bị nhiễm mùi. Buổi tối, trong phòng riêng của tôi, nơi mà chúng tôi đã giết khá nhiều, tuy vậy, tôi vẫn còn nghe thấy tiếng động lúc nhúc dưới những đồ vật, và tiếng lắc cắc của côn trùng tương tự như tiếng nổ lép bép của vỏ quả đậu phơi nắng dưới sức nóng chói chang. Đêm đó tôi cũng không ngủ được. Vả lại, bên ngoài xung quanh trang trại mọi người vẫn còn thức. Trên đồng cỏ, ngọn lửa vẫn di chuyển từ ​​đầu này sang đầu kia. Lính An-gê-ri vẫn đang giết châu chấu.

Ngày hôm sau, cũng như mọi ngày, khi tôi mở cửa sổ ra thì đàn châu chấu đã biến mất; nhưng chúng đã để lại biết bao tàn phá! Không một bông hoa, chẳng một ngọn cỏ: vạn vật đều nhuốm màu đen kịt, bị gặm nhấm, đốt cháy thành than. Cây chuối, cây mai, cây đào, cây quýt chỉ có thể còn nhận ra hình dạng qua thân cành trơ trụi, chẳng còn vẻ duyên dáng, rung rinh đong đưa của lá cành, vốn là sức sống mãnh liệt của loài thảo mộc. Chúng tôi khử trùng làm sạch  nguồn nước, và các bể chứa. Khắp nơi, người nông dân đào hố để diệt trứng côn trùng để lại. Từng vón đất được xới lên, lật lại cẩn thận. Và lòng thấy quặn đau khi tận mắt chứng kiến hàng ngàn cụm rễ màu trắng trơ ra, rỉ đầy nhựa, đang hiện hữu trên mảnh đất màu mỡ đổ nát này...

-----------

* Sahel: theo tiếng Arab có nghĩa là “ranh giới của sa mạc Sahara”. Đây cũng là tên gọi của một vùng đất nằm giữa Bắc Phi và sa mạc Sahara ở...

** Gió Sirocco: là gió Địa Trung Hải đến từ sa mạc Sahara và có thể đạt tốc độ hurricane trong trường hợp cực đoan ở Bắc Phi và Nam Âu, đặc biệt là trong mùa hè.